Przypisy

Wieczna Myśli — filozoficzne określenie Boga, obojętnego na sprawy doczesne. [przypis redakcyjny]

Wieczne pragnienie współ z duszą stworzone — Tym wiecznym, wrodzonym pragnieniem jest wewnętrzny pociąg wzniesienia się do Boga, o czym była mowa w poprzedniej pieśni. [przypis redakcyjny]

wiecznie — na wieki. [przypis redakcyjny]

wiecznie nie uznać — nigdy nie poznać. [przypis redakcyjny]

wieczny sen — śmierć. [przypis redakcyjny]

Wiedeń, Wienna — tu: miasto Vienne we Francji. [przypis redakcyjny]

Wiederherstellung eines selbständigen Königreich Polen (niem.) — odbudowaniem samodzielnego królestwa polskiego. [przypis redakcyjny]

Wiedząc już, że jakieś łódki cudzoziemskie są w pobliżu… — list z dnia 27 listopada 1837 r. [przypis redakcyjny]

Wiedzie hufce do chwały — czegóż tak ponury»! — Podobnie pyta Byron w Korsarzu (I, 17): „Why doth he start — and inly seem to mourn?”. [przypis redakcyjny]

Wiedz, że gdy zdrady dopuści się człowiek — Z dziwną ścisłością logiczną oznaczony tu stosunek między karą a występkiem. Kto zdradza tego, kto nam ufa, tego dusza w tej chwili staje się łupem kar piekielnych, do których jeszcze za życia wyrzuty sumienia, żal bezowocny i pogarda samego siebie wcześnie przygotowują. A ponieważ wynikająca stąd rozpacz zdrajcy często pędzi go na rozdroże jeszcze dzikszych i nikczemniejszych namiętności, przeto się zdaje, że w jego ciele już nie ludzka dusza, ale szatan zajął gospodę. [przypis redakcyjny]

Wiedz, że iść będziesz wciąż obwodem drugim — Jest to drugi oddział kręgu siódmego, gdzie są karani gwałtownicy, co się dopuścili gwałtu na swoich osobach i dobrach. [przypis redakcyjny]

Wiedz, że ja byłem Bertrandem z Bornijo — Bertrand z Bornio (Bertram de Born) był obwiniany za to, że między Henrykiem II, angielskim królem, a jego synem jątrzył niezgodę i syna do buntu przeciw własnemu ojcu pobudził. Ponieważ Bertrand przeciw głowie rodziny jej członków buntował, tu za karę nosi własną głowę odciętą od tułowia. Ta głowa służy mu w piekle za latarkę, jak i na ziemi podobną jemu powinna była posługę, ażeby go ochroniła od smutnych następstw jego występku. [przypis redakcyjny]

wiek gotycki — średniowiecze. [przypis redakcyjny]

wiek łakomy — czas, który łakomie wszystko pożera. [przypis redakcyjny]

wieków załomiska — odwiecznie nagromadzone złomy drzew. [przypis redakcyjny]

wiekom wiecznie (starop.) — po wiek wieków, na wiek wieków. [przypis redakcyjny]

wiekuisty — wieczny, wiecznie istniejący. [przypis redakcyjny]

wiek złoty — złoty wiek rozkwitu nauk i sztuk. [przypis redakcyjny]

wielce (starop.) — bardzo. [przypis redakcyjny]

wielcy panowie wyjechali za granicę — niektórzy dla zamanifestowania niezadowolenia z Sejmu (hetman Rzewuski do Wiednia, gdzie rozpoczął działalność publicystyczną w duchu wrogim reformom); inni, jak Szczęsny Potocki, pozostali w kraju, ale wyjechali z Warszawy; wielu mianowanych posłami przy dworach obcych. [przypis redakcyjny]

wiele cierpkich, krytycznych uwag [dotyczących Fichtego i Schleiermachera] — Schopenhauers Nachlass, IV, s. 81 i n. [przypis redakcyjny]

wielem — 3. przypadek [tj. C.] lm [dziś komu? czemu?: wielu]. [przypis redakcyjny]

Wiele obiecuj a dotrzymaj mało — Idąc za taką radą Gwida, Bonifacy VIII ofiarował Colonnom i ich stronnikom zupełną amnestię i zwrot odebranych im dóbr i godności, jeśliby Palestrina się poddała. Colonnowie zgodzili się na to, a papież kazał miasto zburzyć do szczętu. [przypis redakcyjny]

Wiele przed Orytyą (…) żyło — w oryg. „Non fu chi Turno, non chi Ettor soccorse”. Otóż tą wojowniczką, która „Hektorowi przybyła na pomoc”, nie była Orytia, jak wyłożył tłumacz, lecz Pentezylea, królowa Amazonek. [przypis redakcyjny]

Wiele tam możem siłami naszymi (…) gniazdo człowieka — Poeta oczyszczony ze zmaz grzechowych powrócił do stanu niewinności, w jakim byli w raju pierwsi rodzice nasi. Tu wzrok więcej ma siły spoglądać na niebieskie światła, jak [więcej (…) jak — dziś popr. więcej niż] w stanie grzechu i pokuty. Ale tylko odblaskiem tego światła, jakie się odbija z oblicza Beatrycze, a który o ile wyżej wznosi się z gwiazdy na gwiazdę, coraz żywiej z niej świeci, wzrok poety będzie tak wzmocniony, aby sam mógł spoglądać i znosić blask świateł niebieskich. [przypis redakcyjny]

wiele winienem kochance… — nazwisko tej Włoszki nie jest znane. [przypis redakcyjny]

wielgie ognie — Mendel ma na myśli wypadki warszawskie w latach 1861–1864. [przypis redakcyjny]

wielgomożnych grofów Katanów — zakładnikami byli magnaci: Stefan Apaffi (mający za żonę rodzoną siostrę matki Rakoczego) i Jerzy Gyjeröffi; katan (z węg.): żołnierz (Pasek przekształcił rzecz. pospolity w nazwisko). [przypis redakcyjny]

Wielka rewolucja francuska wprowadziła nazwę klubów dla ugrupowań politycznych (np. klub jakobinów). W czasie powstania listopadowego działał klub patriotyczny. Tu Krasiński wprowadził nazwę klubów dla zawodowych ugrupowań rewolucjonistów. [przypis redakcyjny]

Wielka rzymska kolumna, przez cię poimana — dowódca wojska papieskiego, Fabrycjusz Kolonna, ojciec poetki Wiktorii, dostał się w bitwie pod Rawenną 1512. r. do niewoli. Alfons mimo natarczywego żądania Francuzów, nie wydał im Fabrycego, lecz wyleczywszy z ran, odesłał do Rzymu. [przypis redakcyjny]

wielki Chiron, mistrz Achilla — Centaur Chiron był nauczycielem wielu bohaterów, a z kolei Achillesa, którego od dzieciństwa wychował. Pochylona na pierś głowa oznacza zamyślenia mędrca. [przypis redakcyjny]

Wielkich pieniędzy (…) naszladuje — idzie za wielkimi pieniędzmi. [przypis redakcyjny]

wielkie białych gwiazd zebranie — Obraz wzięty z Apokalipsy św. Jana, rozdz. 4 i rozdz. 6. [przypis redakcyjny]

wielkiej. [przypis redakcyjny]

wielkiej teorii εν καὶ πᾶν głoszonej przez Indów, Eleatów, Spinozę i metafizyków pokantowskich — Volkelt, op. cit., s. 166; [gr. εν καὶ πᾶν (hen kai pan): wszechjednia, jedność wszechrzeczy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wielkie koła — pęki chrustu, kolisto powiązane, które wyrzucano z okrętu na linach, ażeby zwolnić bieg okrętu. [przypis redakcyjny]

wielkie łono matki — „Wielka matka”, zam[iast:] ziemia; zwyczajne u starożytnych wyrażenie. [przypis redakcyjny]

wielkie morze — Morze Kaspijskie. [przypis redakcyjny]

wielkie stawy — [tu:] morze. [przypis redakcyjny]

Wielkie wesele wznieć, Ty, domu straszny demonie! — mowa o Alastorze, duchu zgubnym, prowadzącym winny ród do zagłady. [przypis redakcyjny]

wielki Ludwik — Ludwik XIV (1638–1715), król Francji, panujący w okresie szczytowego rozwoju francuskiej monarchii absolutnej. [przypis redakcyjny]

wielki lwie — lew, jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]

wielki poeto — wykrzyknik odnosi się tu do Klopstocka. [przypis redakcyjny]

Wielki post 1879 rozpoczął się 26 lutego. [przypis redakcyjny]

Wielki Wóz — najjaśniejsze gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy (jednej z największych konstelacji gwiezdnych) tworzą łatwy do odnalezienia na niebie kształt Wielkiego Wozu. [przypis redakcyjny]

wielkorządca natury — Słońce. [przypis redakcyjny]

wielkość* — wielka ilość. [przypis redakcyjny]

wielkości ekstensywne — ażeby czytelnik nie mozolił się na próżno, winien pamiętać, że kategoria „ilości” zawiera w sobie zarówno pojęcia liczbowe jak i przestrzenne, a więc i „wielkości”. Kant na jedno i drugie używa najczęściej wyrazu Grösse, jako ogólniejszego. Trzeba też uważać, że raz się mówi o szczegółach określonych (quanta), drugi raz o pojęciu ogólnym (quantitas). W liczbowym rozumieniu nazwałem quantum, idąc za Trentowskim, „ilostką” (na podobieństwo wyrazów: jednostka, całostka); ale w znaczeniu przestrzennym nie mogłem się zdecydować na „wielkostkę”, ani na „lik” użyty przez Józefa Kremera, bo wyraz ten już prawie tylko w zwrocie: „bez liku” jest zrozumiały; i musiałem uciec się do wyrażeń złożonych, gdzie przeciwstawienie quantum i quantitas było nieodzowne. Wyrazów intensywny i ekstensywny nie spolszczyłem na wzór Trentowskiego: rozpięty i napięty. [przypis redakcyjny]

wielmożnić — tytułować „jaśnie wielmożnym”. [przypis redakcyjny]

Wielmożny Panie, powinszowanie Nowego Roku —- utwór ten miał napisać Słowacki w dniu Nowego Roku 1837 podczas kwarantanny w El-Arish w żartobliwej formie życzeń dla towarzysza podróży Zenona Brzozowskiego. W rękopisach poety brak jednak tego wiersza. Po raz pierwszy wydrukował go Leopold Meyet w 1893 r. na łamach warszawskiego „Tygodnika Ilustrowanego” w formie takiej, w jakiej mu podyktował go z pamięci Karol Brzozowski, syn Zenona. Stąd też tekst nie jest może zupełnie wierny. [przypis redakcyjny]

Wieloimienny — Wieloimiennym nazywa się tu Bakchusa, bo w rozmaitych miejscach czcią się cieszył pod rozmaitymi przydomkami. [przypis redakcyjny]

wielom — dziś: wielu. [przypis redakcyjny]

wielostrona — wielostrunna. [przypis redakcyjny]

wieloważny — wiele ważący, wartościowy. [przypis redakcyjny]

Wielu was było — aluzja do upadku powstania listopadowego, w którym więcej Polaków brało udział niż Spartan w bitwie pod Termopilami. [przypis redakcyjny]

Wiem dzielność… zwierciadła — Znam siłę jego magiczną. [przypis redakcyjny]

wiem o wielu innych rzeczach — a więc także o tym, że umiałby lepiej ocenić to szczęście, że ją posiada. [przypis redakcyjny]

wieńczyć (z ukr.) — żenić. [przypis redakcyjny]

wieńczył (…) głowę wawrzynem — wieniec z wawrzynu wkładano na głowę przy ofiarach lub kiedy przynoszono dobre wieści. [przypis redakcyjny]

wieniec trawiany — wg staroż. tradycji rzym.: najwyższe wyróżnienie za osiągnięcia na polu bitwy, np. za ocalenie całej armii lub miasta. [przypis redakcyjny]

Wienna — miasto Vienne we Francji. [przypis redakcyjny]

wieprz świętego Antoniego — Świętego Antoniego zwykle malują z wieprzem u nóg jego. Wieprz ten jest symbolem pokusy cielesnej zwyciężonej przez życie czyste, pokorne i bogobojne. [przypis redakcyjny]

wierciadło (starop.) — zwierciadło. [przypis redakcyjny]

wierci się (starop.) — [tu:] unosi [się]. [przypis redakcyjny]

wierę byś (starop.) — zapewne byś. [przypis redakcyjny]

wierę (daw.) — zaprawdę. [przypis redakcyjny]

wierę (starop.) — istotnie, rzeczywiście. [przypis redakcyjny]

wierę (starop.) — naprawdę. [przypis redakcyjny]

wierę (starop.) — [tu:] już. [przypis redakcyjny]

wierę (starop.) — zaiste. [przypis redakcyjny]

wierę (starop.) — zaprawdę. [przypis redakcyjny]

wierę — zaprawdę. [przypis redakcyjny]

wierę — zaprawdę. [przypis redakcyjny]

Wierna kronika historyczna króla Leara i jego trzech córek — The true Chronicle history of King Lear and his three daughters. [przypis redakcyjny]

wiersza (daw.) — więcierz na ryby (jako żaba w wiersze — przysłowie). [przypis redakcyjny]

wiersza — sieć na ryby. [przypis redakcyjny]

wiersz do Aleksandra Chodkiewicza — ogłoszony został po raz pierwszy w „Pamiętniku Literackim” w 1918 r. przez Kazimierza Czernego. [przypis redakcyjny]

Wierszyk wakacyjny — wiersz ten jest właściwie listem i był ogłoszony przez adresata w „Nowej Reformie” w r. 1903. [przypis redakcyjny]

wierszy Puszkina i innych pornografów — niefortunny ten zwrot wywołał protest M. Arcybaszewa, konserwatywnego pisarza rosyjskiego, który przebywał wówczas na emigracji w Polsce. Odpowiadając mu, Żeromski pisał: „…dla mego bohatera, w tym specjalnie okresie jego życia — Puszkin był autorem przede wszystkim rzeczy kpiarskich i „nieprzyzwoitych”, które Baryka wraz z kolegami w skałach i dziurach przechowywał, nie dla ich piękności poetyckich, lecz dla ich walorów pornograficznych. Jako autora tych właśnie wierszy bohater mój cenił wysoko Puszkina oraz innych bardzo nędznych pornografów, autorów scen czy wierszy. Lecz to nie dla mnie, lecz dla mego bohatera, i to w tym tylko okresie jego życia, Puszkin był „pornografem”. (W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym, „Echo Warszawskie” 1925, nr 52. Jeszcze o swawolnych wierszach Puszkina, tamże, nr 63). [przypis redakcyjny]

wierzący [list] (starop.) — [tu:] wierzytelny; [uwierzytelniający]. [przypis redakcyjny]

wierzać — powierzać, zwierzać w zaufaniu. [przypis redakcyjny]

wierzch góry wschodzące w promienie złote ubierało słońce — Symbol wewnętrznego głosu duszy naszej, radzącego nam wchodzić coraz wyżej. Słońce oświecające wierzchołek góry symbolem jest światła prawdy, nieomylnej przewodniczki życia. [przypis redakcyjny]

wierzę w te czterdzieści cztery — ironiczna aluzja do Widzenia ks. Piotra w III części Dziadów. [przypis redakcyjny]

Wierzę, że jeszcze wtenczas Bastyej nie było, / Na którą Hiszpanowi dzisiaj patrzyć miło — „miło” chyba w znaczeniu ironicznym; w oryg. „di che non troppo si vantar Spagnuoli”; o Bastii zob. uwagę do 42, 3–5. [przypis redakcyjny]

wierzgać (daw.) — buntować się. [przypis redakcyjny]

wierzgnąć (starop.) — zbuntować się. [przypis redakcyjny]

wierzgnąć — zbuntować się. [przypis redakcyjny]

wierzone — zam[iast:] powierzone. [przypis redakcyjny]

wierzyciele hipoteczni — hipoteka: instytucja prawna zabezpieczająca prawa właściciela nieruchomości oraz roszczenia pieniężne jego ewentualnych wierzycieli. [przypis redakcyjny]

wieść błędna (daw.) — [tu:] wieść błąkająca się. [przypis redakcyjny]

Wieść stara ślepym nazywa go ludem — Miasto Piza, podczas wyprawy swojej na wyspę Majorkę posiłkowane przez Florentynów, wywzajemniając się wdzięcznością, ze zdobyczy wojennych ofiarowało Florencji przyjąć z wolnym wyborem dwie bramy brązowe albo dwa słupy porfirowe, przepalone i uszkodzone w ogniu, ale pociągnięte przez chytrych Pizanów szkarłatem. Florentyńczycy, nie domyślając się tej zdrady, wybrali te ostatnie i dlatego otrzymali szyderczy przydomek „ślepi”. [przypis redakcyjny]

wieści mocno pokojowe… — począwszy od 6 maja 1878 prasa warszawska przynosiła wiadomości o polepszeniu się sytuacji międzynarodowej. Rosja wobec niebezpieczeństwa wojny z Anglią i Austrią oraz neutralnego stanowiska Niemiec poszła na ustępstwa. W połowie maja wyjechał do Londynu ambasador rosyjski, hr. Szuwałow; 30 maja został zawarty w Londynie tajny układ, w którym Anglia zgadzała się na zmiany terytorialne na Bałkanach, ze znacznym jednak uszczupleniem granic zainteresowanych państw, zwłaszcza Bułgarii. Odpowiadało to także interesom Austrii. W sytuacji międzynarodowej nastąpiło odprężenie. [przypis redakcyjny]

wieśne (starop.) — wiejskie. [przypis redakcyjny]

Wieśniak (…) ciernią rosochatą przejście zamyka — We Włoszech ścieżki prowadzące na góry porosłe winnicami w porze, gdy winogrona dojrzewają, wieśniacy broniąc je od szkody, grodzą chrustem cierniowym. Porównanie trafne i dość obrazowe. [przypis redakcyjny]

wiesza — nie wiesza się z rozpaczy. [przypis redakcyjny]

wieszczka grecka — Pytia; kapłanka objawiająca wyrocznie w świątyni w starożytnych Delfach. [przypis redakcyjny]

wieszczy — wieszczący, przepowiadający przyszłość. [przypis redakcyjny]

wiesz, kogo — cara Mikołaja I. [przypis redakcyjny]

Wiesz o najbliższem mieście (…) Ostatki biednych Trojan, kiedy uciekały / Przed Atylą (…) ono zbudowały — Ferrara, którą wedle powszechnego mniemania mieli założyć uciekający przed Attylą mieszkańcy Padwy, nazwani tu (w. 7) Trojanami, gdyż Padwę miał założyć Trojanin Antenor (Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, I, 1). [przypis redakcyjny]

wieżą — więzieniem. [przypis redakcyjny]