Informacja o uwspółcześnieniach dla całego zbioru.
Wprowadzone uwspółcześnienia tekstu mają charakter ograniczony: pozostawiono é (tzw. pochylone) i daw. formy odmiany przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych i zaimków rodzaju żeńskiego i nijakiego (niemęskoosobowego w lm) np. utkwioném (dziś: utkwionym), niemi (dziś: nimi).
Pisownia małą/wielką literą: Boskiéj -> boskiéj, Chrześcijaństwa -> chrześcijaństwa, Chrześcijanin -> chrześcijanin, Mongolski -> mongolski, Pańscy Kapłani -> Pańscy kapłani, męczenników Sandomierskich -> męczenników sandomierskich, biskupa Krakowskiego -> biskupa krakowskiego, Papież -> papież, Bolesława wstydliwego -> Bolesława Wstydliwego, Podskarbi -> podskarbi, Kasztelan -> kasztelan, Starosta -> starosta, Hrabia -> hrabia, Prymas -> prymas, Pleban -> pleban, Maszynistą -> maszynistą, Włoski -> włoski, Hiszpańską -> hiszpańską, Jezuity -> jezuity, Trynitarze > trynitarze, Bernardynom > bernardynom, Tatarski -> tatarski, tatary -> Tatary, Podkowiańska -> podkowiańska, Francuzkie -> francuskie, Westfalska -> westfalska, Niemieckiéj -> niemieckiéj, Maj -> maj itp.
Pisownia łączna/rozdzielna, np. niemniej -> nie mniej, gotówby -> gotów by, w około -> wokoło, zdaleka -> z daleka, poprostu -> po prostu, nie prędko -> nieprędko, naprzykład -> na przykład, niemogąc -> nie mogąc, z pod -> spod, s cicha -> z cicha, niéma -> nié ma, niewarto -> nie warto, pomęzku -> po męsku.
Pisownia joty. 1.) Uwspółcześnienie z uwzględnieniem rytmu wiersza: Marji -> Marii, Maryo -> Maryjo, gwardyan -> gwardyjan, patryarchów -> patryjarchów. 2.) Pełne uwspółcześnienie: tradycyi -> tradycji, djabeł -> diabeł, najgrywa -> naigrywa, Izaijasz -> Izajasz, tryolet -> triolet, bastyonach -> bastyjonach, teorji -> teorii, harmonja -> harmonia, warjaci-> wariaci, ewangelję -> Ewangelię.
Ubezdźwięcznienia/udźwięcznienia: pobiedz -> pobiec, przysiądz -> przysiąc, zkąd -> skąd, z pod -> spod, zkąd -> skąd, ztąd -> stąd, pokryjomu -> pokryjomu, potém -> po tém, wązkiéj -> wąskiéj, blizko -> blisko, poblizka -> pobliska, nizko -> nisko, zwycięzkie -> zwycięskie, roskosz -> rozkosz, zchylony -> schylony, zciągnąć -> ściągnąć, Francuzkie > francuskie, Bozki -> boski, pomęzku -> po męsku, męztwa -> męstwa.
Uzgodniono interpunkcję z obowiązującą zasadą syntaktyczną (zam. daw. retorycznej). Zachowano natomiast na ogół charakterystyczny dla epoki zapis emocjonalny, np. wykrzykniki i pytajniki wstawiane w funkcji przecinków (lub w ogóle dość dowolnie) w środku zdania.
Inne zmiany ortograficzne: xięgę -> księgę, xiążeczki -> książeczki, Xsiąże -> książę, imie -> imię, xięży -> księży, xiężyc -> księżyc, exorcyzmem -> egzorcyzmem, wziąść -> wziąć, nóci -> nuci, ukłóje -> ukłuje, puhacz, puha -> puchacz, pucha, puhar -> puchar, chałastra -> hałastra, półki (wojsk.) -> pułki, tłómoki -> tłumoki, zwyciężcą -> zwycięzcą, nócić -> nucić, stróny -> struny, nótę -> nutę, chróściany -> chruściany, chróśtniak -> chrustniak, fórta > furta, tłómaczyć -> tłumaczyć, tentęt -> tętent, massony -> masony, klassa -> klasa, fossa -> fosa, bióralista -> biuralista; ujednolicenie: czyńsze -> czynsze.
Ponadto: zmieniono cudzysłowy, uzgadniając zapis ze standardami WL; jednolicono dopiski, podtytuły i zapis dat powstania przy poszczególnych utworach, usunięto skróty „D.” (dnia).
Poprawiono błędy zródła. W gawędzie O skarbcu zaklętym: złołe -> złote. W gawędzie Zaścianek Podkowa: wierzór -> wieczór. W wierszu Do J. I. Kr.: dzisaj -> dzisiaj, rozęrwie -> rozerwie. W wierszu Niewinnej duszeczce: niewinątko -> niewiniątko.
GawędyBłogosławiony SadochLegenda krajowa z 1260 r.
I
II
III
IV
Zawitaj Królowo, o Matko i Pani!Zawitaj o nasza nadziejo!Do Ciebie Adama synowie wygnani,Z ziemskiego padołu, ze łzawéj otchłani,Wzdychają i gorzkie łzy leją. —Nam serce obsiadły i kolce, i ciernie,I burze szaleją, i gromy w nas biją,Zwróć ku nam Twe oczy! o zwróć miłosiernie!Pośpiesz nam ku wsparciu Maryjo!………………………………….
V
………………………………….A owo po ziemskiém wygnaniu tułaczem,Gdy pójdziem na wieczność służebną gromadką,Niech Jezus nad naszym zlituje się płaczem,Niech Jego najświętsze oblicze obaczym,Ukaż nam Twe Dziécię o Matko! —Na łonie Jezusa, światłością odzianiOdetchną strapieni, umarli ożyją,Lecz módl się za nami o Matko, o Pani!O słodka Dziewico Maryjo!…[18]
Przypisy
ostrokół — palisada; daw. ogrodzenie o funkcji obronnej, zbudowane z zaostrzonych na końcach, gęsto obok siebie wbitych w ziemię bali drewnianych. [przypis edytorski]
włosień — włosiennica; ubiór z szorstkiego materiału, stosowany w średniowieczu dla „umartwienia” ciała, co miało być wyrazem lekceważenia (czy wręcz tępienia) cielesnej, materialnej sfery bytu na rzecz gloryfikacji sfery duchowej, niematerialnej. [przypis edytorski]
Jacka z Czesławem trudy — dominikanin św. Jacek wraz z bł. Czesławem i innymi braćmi zakonnymi-misjonarzami został posłany w 1221 r. przez św. Dominika, by nawracać ludy słowiańskie. [przypis edytorski]
nieszpór a. nieszpory — nabożeństwo wieczorne (ostatnie w ciągu dnia) w kościele katolickim. [przypis edytorski]
Dziś w Sandomiérzu męka Sadoka, a z nim czterdziestu dziewięciu braci (…) — Kościół rzymski beatyfikował męczenników sandomierskich, a papież Bonifacy VIII na prośbę Bolesława Wstydliwego i Prandoty biskupa krakowskiego, przywiązał do ich grobów pewne odpusty. [przypis autorski]