Przypisy

pan Adolf — Adolf Tetmajer. [przypis redakcyjny]

pan Adolf — Tetmajer. [przypis redakcyjny]

pana Felicjana — zapewne Faleńskiego. [przypis redakcyjny]

pan Ale… Kraje… — Aleksander Krajewski, sybirak (1819–1903), współpracownik „Biblioteki Warszawskiej”. [przypis redakcyjny]

pan Ambroży — Ambroży Grabowski (1782–1868). [przypis redakcyjny]

pana* — tu: męża. [przypis redakcyjny]

Pana W. K. — Kwietniewskiego. [przypis redakcyjny]

pan bełski — kasztelan bełski, Jan Aleksander Myszkowski. [przypis redakcyjny]

Pancerni i usarzy — usarzy: husarze; ten wiersz jest bliższym objaśnieniem poprzedniego. [przypis redakcyjny]

pan Czerny — Michał Czerny. [przypis redakcyjny]

Pandaemonium — Pandaemonium nazywa się w Utraconym Raju Miltona główny pałac szatana. [przypis redakcyjny]

pandekty — zbiór fragmentów z pism prawników rzymskich sporządzony na rozkaz cesarza bizantyjskiego Justyniana, zatwierdzony przez niego w r. 533, włączony do obowiązującego kodeksu praw. [przypis redakcyjny]

Pandemos (mit. gr.) — „należąca do całego ludu”, przydomek Afrodyty jako opiekunki wolnej miłości. [przypis redakcyjny]

pandita — wysoki stopień duchowny w ogólnobuddyjskiej hierarchii. [przypis redakcyjny]

Pan — duch i bóg przyrody, duch lasów, gąszczów i dolin. [przypis redakcyjny]

Pan-Dziad z lirą — tak właśnie zjawia się Wernyhora w Śnie srebrnym Salomei, z lirą, w płaszczu dziadowskim (tu jest jednak w typowym „stroju polskim”). Księżniczka mówi u Słowackiego: „Ten koń, z lirą grającą u siodła, / I z dumkarzem zapomnianym (…)”. Wernyhora zaś zapowiada: „Aż kiedyś — gdy na godzinie / Stanie miesiąc o północy, / To koń znowu z siodła skinie / Mego ducha na kurhany, / Taj znów zagra dziad z powagą (…)”. [przypis redakcyjny]

panegiryki — pochwały, przesadne mowy pochwalne, wiersze pochwalne. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pismo pochwalne, zwłaszcza wierszowane. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pochwała; tu iron.: paszkwil. [przypis redakcyjny]

panem owego ogrodu — w tym znaczeniu Werter będzie jedynym jego gościem. [przypis redakcyjny]

Pane Nostrum Quotidiano (łac.) — Chleba naszego powszedniego. [W rzeczywistości mieszanina łac. (nostrum) i wł. (pane, quotidiano), zatem po polsku oddaje to sformułowanie „chleba nostrum powszedniego”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

pan Goszczyński — Seweryn Goszczyński bywał w owym czasie gościem Tetmajerów w Ludzimierzu. [przypis redakcyjny]

pan Grévy — prezydent Republiki. [przypis redakcyjny]

Pan hrabia Wielhorski proponuje wystawienie po jednym pułku z każdego województwa i utrzymywanie tych pułków zawsze w pogotowiu — Wielhorski w książce swojej sprawę wojska zupełnie pomija. Tymczasem Mably chwali projekt Wielhorskiego, polegający na stworzeniu korpusu piechoty w sile 30–40 tysięcy ludzi. Zostałby on sformowany w drodze poboru jednego żołnierza z każdej wsi, utrzymywanego na koszt tej wsi. Ten projekt, według Mably'ego, nie rani niczym przesądów szlachty, a może przyczynić się do ulżenia doli włościan. Przede wszystkim zaś nie zaniepokoi sąsiadów, bo będzie można przedstawić im to nowe wojsko jako rodzaj policji, mającej na celu jedynie zapewnienie bezpieczeństwa w kraju. Ten projekt Wielhorskiego nie jest widocznie tym samym, o którym mówi Russo. [przypis redakcyjny]

Pani Arturowa — Zofia z Branickich Arturowa Potocka. [przypis redakcyjny]

Pani Barska — Cześnik tak nazywa szablę, której używał w czasie konfederacji barskiej (1768–1772). [przypis redakcyjny]

pan I. B. — Ignacy Baranowski, słynny lekarz warszawski, przyjaciel Narcyzy. [przypis redakcyjny]

pani Bolesława — Rodysowa, przyjaciółka Grabowskich. [przypis redakcyjny]

pani B. — pani Bobrowa. [przypis redakcyjny]

Pani — carowej Katarzyny II. [przypis redakcyjny]

paniczów — dawna forma mianownika l. poj. rodzaju męskiego przymiotników dzierżawczych (pozostałość tzw. rzeczownikowej odmiany przymiotnika) kończyła się na -ów; dziś: panicza. [przypis redakcyjny]

Pani D. — Delfina Potocka. [przypis redakcyjny]

pani de la Haye — wspólna bona francuska Z. Krasińskiego i A. Cieszkowskiego. [przypis redakcyjny]

pani de La Valliere — Metresa Ludwika XIV. [przypis redakcyjny]

pani Dob… — Dobieszewska (Śmigielska), powieściopisarka. [przypis redakcyjny]

pani duszka (starop.) — [tu] wyr. pogardliwy: miłośnica. [przypis redakcyjny]

panię (starop.) — paniątko [pańskie dziecko; red. WL]. [przypis redakcyjny]

panie Branecki — Branicki lub Branecki Franciszek Ksawery (ok. 1730–1819), hetman wielki koronny, współtwórca konfederacji targowickiej wraz z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim; podczas powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na śmierć jako sprzedawczyk i zdrajca narodu. [przypis redakcyjny]

pani Emilia — Markiewiczowa, matka dra Stanisława, lekarza i Seweryna, prawnika. [przypis redakcyjny]

pani i wszech cnót królowo (…) Twój rozkaz (…) Słuchać i spełnić będzie mi najmilej — Albowiem wiara nie przeciw rozumowi, ale nad nim stojąca, zaczyna działać tam, gdzie działanie rozumu ustaje. Wtedy rozum sam postrzega granice, jakich przekroczyć mu nie dozwolono; dlatego chętnie i żarliwie wypełnia przekazanie, jakie Bóg jemu przez wewnętrzny głos wiary objawia. [przypis redakcyjny]

pani Jodko — matka Witolda Jodko, działacza socjalistycznego. [przypis redakcyjny]

pani Ludmiła — Kowalewska, żona Józefa Kowalewskiego, prof. Szkoły Głównej. [przypis redakcyjny]

Pani M. wspomniana jest także już wcześniej w listach z 1. i 6. lipca. [przypis redakcyjny]

pani Naryszkin — Olga Naryszkin z domu Potocka. [przypis redakcyjny]

pani Necker — Zuzanna Necker, żona dyrektora finansów Ludwika XIV, matka pani de Staël, prowadziła salon literacki i dała się poznać swoją publicystyką oraz działalnością filantropijną. [przypis redakcyjny]

pani ona — ta pani; chodzi o Helenę trojańską. [przypis redakcyjny]

pani Pruszak — Seweryna Duchińska. [przypis redakcyjny]

pani Róża — Kruszyńska, siostra Marcelego Dobrowolskiego. [przypis redakcyjny]

pani Róża — Róża Kruszyńska, siostra Marcelego Dobrowolskiego. [przypis redakcyjny]

pani Seweryna — Duchińska (Pruszakowa). [przypis redakcyjny]

panis, piscis, crinis — wyrazy łacińskie: chleb, ryba, włos — wyjątki w gramatyce łacińskiej; są to rzeczowniki rodzaju męskiego, choć mają końcówkę –is, właściwą rzeczownikom żeńskim. [przypis redakcyjny]

pani Wilczyńska — właścicielka głośnej pensji, gdzie kształciła się Narcyza. [przypis redakcyjny]

pani Władysławowej — Kwietniewskiej, siostry Wandy. [przypis redakcyjny]

pani Żeleńska — Kamilla z Russockich Żeleńska, matka Władysława. [przypis redakcyjny]

pani Zaleska — Lilia Zalewska, siostra Narcyzy. [przypis redakcyjny]

pani Zamoyska — Józefa z Walickich Zdzisławowa Zamoyska. [przypis redakcyjny]

pani Z. — pani Amelia Romanowa Załuska. [przypis redakcyjny]

pan Jakub — Jakub Lewiński, generał, szwagier Wiktorii, siostry Narcyzy. [przypis redakcyjny]

pan Jakubowski — pedagog, towarzyszący Krasińskiemu. [przypis redakcyjny]

pan kanclerz — mowa o Janie Pasku, synu Jana Paska, horodniczego smoleńskiego, stryjecznym bracie pamiętnikarza. Czytamy o nim w konstytucji r. 1662: „Za instancją wojsk naszych W. Ks. Lit. za ur. (…) Janem Paskiem i innymi obywatelami woj. smoleńskiego, którzy pod różnymi chorągwiami w wojskach naszych hojnie krew swoję za dostojeństwo nasze i całość ojczyzny lali, do nas wniesioną, wszystkie kondemnaty o podanie fortece smoleńskiej, na nich otrzymane, authoritate praesentis conventus wiecznymi czasy kasujemy”. [przypis redakcyjny]

pan — kasztelan. [przypis redakcyjny]

pan Koniecpolski — Stanisław Koniecpolski (1591–1646), hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów. [przypis redakcyjny]

Pankracy opiera swój plan przeciągnięcia hr. Henryka na stronę rewolucjonistów na możliwości oddziałania na poetycką wyobraźnię arystokraty. Później w rozmowie ze swym antagonistą bystro spostrzeże: „trafiłem do nerwu poezji”. [przypis redakcyjny]

Pankracy znał Henryka tylko ze sławy poety, nie zaś osobiście. Ocalić go zaś pragnie w myśl przekonania o szczególnych walorach poety (por. przypis do wypowiedzi Chóru Artystów w tej części dramatu — poglądy obozu rewolucyjnego w utworze Krasiński konstruował w oparciu m.in. o deklaracje ideowe saintsimonistów, którzy uważali, że każdego artystę cechuje zdolność współodczuwania problemów społecznych, a co za tym idzie, również umiejętność dostrzegania przyszłych przeznaczeń ludzkości; poeta byłby tu przykładem artysty wyjątkowo uzdolnionego w tym kierunku). [przypis redakcyjny]

pan Kwietniewski — Kazimierz Kwietniewski. [przypis redakcyjny]

pan Leon — Grodzieński, mąż Pauliny Lewińskiej, siostrzenicy Narcyzy. [przypis redakcyjny]

pan Leon — postać ta jest literackim portretem brata pisarza, Leona Głowackiego. Starszy od Aleksandra o dwanaście lat, po ukończeniu uniwersytetu kijowskiego został nauczycielem. Uczestniczył w przedpowstańczej działalności konspiracyjnej. W r. 1861 był współzałożycielem Miejskiego Komitetu Czerwonych w Warszawie. Pod wpływem wydarzeń 1863 r. dostał pomieszania zmysłów. Zmarł w r. 1904. [przypis redakcyjny]

pan Lutkowy — Edward Kapliński, żartobliwie tak nazwany od imienia żony Ludki. [przypis redakcyjny]

pan Matematyk rozgadał się z panem Marszałkiem — Kwietniewski z Adolfem Tetmajerem, marszałkiem powiatu nowotarskiego. [przypis redakcyjny]

Pan (mit. gr.) — bożek leśny, czczony szczególnie przez pasterzy. [przypis redakcyjny]

Pan (mit. gr.) — górskie bóstwo trzód. [przypis redakcyjny]

panna czci — panna posiadająca cześć. [przypis redakcyjny]

panna grzeszy — bo zamiast w Boga, wierzy w czarownicę i jej gusła. [przypis redakcyjny]

Panna IX — w tej części opowiedziana została w formie ludowej ballady historia mitologiczna zaczerpnięta z Metamorfoz Owidiusza, ks. VI: Tereus, mąż Prokne, zakochał się w jej siostrze Filomeli, uwiódł ją i uciął jej język, by nikomu tego nie zdradziła. Filomela wyhaftowała swą opowieść na płótnie i w ten sposób poinformowała o niej Prokne, która zemściła się na mężu zabijając ich syna, Itysa i podając jego ugotowane ciało do zjedzenia nieświadomemu niczego Tereusowi. Potem obie siostry uciekły, a gdy dopadł je Tereus, który odkrył, co się stało, one poprosiły bogów o ratunek i zostały zamienione w ptaki: Prokne w słowika, a Filomela w jaskółkę. [przypis redakcyjny]

p. Anna — Jerzmanowska. [przypis redakcyjny]

Panna Katarzyna — Branicka. [przypis redakcyjny]

panna Malagamba — słynna piękność wschodnia, znana z dzieł poety francuskiego Lamartine'a. Do poznania jej zachęcała Słowackiego jego siostra Hersylia Januszewska. [przypis redakcyjny]

panna Marcjanna — Marcelina Łempicka. [przypis redakcyjny]

panna respektowa — panna przebywająca stale na bezpłatnym utrzymaniu we dworze i pomagająca w gospodarstwie. [przypis redakcyjny]

Panna Szadurska — wiceprzeorysza zakonu wizytek w Kamieńcu Podolskim. [przypis redakcyjny]

panna wysokiego urodzenia… — Maryla Wereszczakówna, pochodząca z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Z woli rodziców Wereszczakówna wyszła za mąż za hr. Wawrzyńca Puttkamera. Nieszczęśliwa miłość Mickiewicza do Wereszczakówny pozostawiła silne ślady w jego twórczości (poezje liryczne, IV część Dziadów). [przypis redakcyjny]

panna Żeleszkiewicz — później miała pensjonat żeński w Krakowie, dziś pensjonat im. Heleny Kaplińskiej, córki Edwarda. [przypis redakcyjny]

panna Zbigniewska — Izabela Zbigniewską, z którą potem łączyła Narcyzę bliska przyjaźń i do której są listy oznaczone w 3 tomowym wydaniu „do Elli”. [przypis redakcyjny]

pannę całowano, także do końca podawać kazano — zabawa w „podaj dalej”. [przypis redakcyjny]

pannę El. — Elizę Branicką. [przypis redakcyjny]

pannę Grabowską (…) spod 495 Nru — numer domu Grabowskich na Miodowej. [przypis redakcyjny]

pannom umieją wyskoczyć — zam. do panien. [przypis redakcyjny]

panny głupie — z przypowieści ewangelicznej (Mat. XXV). [przypis redakcyjny]

Panny Najświętszej imię wpół wymówione zostało — być może imię Maryli. [przypis redakcyjny]

Panom Orsettym — w 1659 r. Wilhelm Orsetti pożyczył komisarzom Rzeczypospolitej we Lwowie „na gwałtowną potrzebę Rzeczypospolitej” zł. 553 000, gr. 21, który to dług miał być zabezpieczony na starostwie knyszyńskim w ten mianowicie sposób, że Orsetti miał trzymać pomienione starostwo „ad totalem [do całkowitego] Stanów koronnych exsolutionem [spłacenia]”; ale że do aprobaty tego układu z niewiadomych przyczyn na sejmie r. 1662 przyjść nie mogło, więc asekurację sukcesorów (bo tymczasem Wilhelm Orsetti umarł) odłożono do przyszłego sejmu. [przypis redakcyjny]

panorama — rozległy obraz wewnątrz okrągłego budynku, dający widzom złudzenie rzeczywistości. [przypis redakcyjny]

panoszyć się — bogacić się, wychodzić na panów. [przypis redakcyjny]

panował nad nim — w pierwodruku: panował mu. [przypis redakcyjny]

Panowie jeździli do Kijowa — w r. 1787 zbiegło się tam dla powitania przejeżdżającej Katarzyny II wielu panów, szukających poparcia w zwalczaniu Rady Nieustającej, ze Szczęsnym i Ignacym Potockimi i Kazimierzem Sapiehą na czele; chodziło też o podkopanie Stackelberga. [przypis redakcyjny]

Panowie nie dopuścili Janowi Zamoyskiemu uskutecznić poprawy rządu — na Sejmie r. 1590 Zamoyski wniósł projekt regulujący sposób elekcji, odrzucony. [przypis redakcyjny]

Panowie podpisywali się w Kaniowie — umowa w maju 1787 r. między Stanisławem Augustem i Katarzyną w sprawie pomnożenia wojska w Polsce i reform ustroju; na następstwo tronu Katarzyna nie zgodziła się; towarzyszyli królowi dwaj synowcowie [synowiec: bratanek; Red. WL], marszałek wielki koronny Mniszech, hetman polny litewski Tyszkiewicz, Naruszewicz, przedstawiciele partii dworskiej. [przypis redakcyjny]

panowie prewodni — chorągwie przewodnie tj. przeprowadzający poselstwo, konwojujący. [przypis redakcyjny]

panowie Rada — zwrot staropolski na oznaczenie senatu. [przypis redakcyjny]

panowie Wolscy — tu: tchórze; por. historię postępku Łukasza Wolskiego zapisaną pod r. 1660. [przypis redakcyjny]

Pan Podstoli, Dziady, a zwłaszcza tych Dziadów część czwarta… — ironiczna wzmianka o Panu Podstolim i części czwartej Dziadów Mickiewicza ma inne zabarwienie odnośnie do każdego z tych pisarzy. Wspominając o Panu Podstolim, chce Słowacki podkreślić swój lekceważący stosunek do klasycznego, nieco nudnego sposobu opowiadania; w części czwartej Dziadów natomiast szydzi z chaotyczności, z jaką Gustaw przedstawia swoje tragiczne dzieje miłosne. [przypis redakcyjny]