Przypisy

płodny — tu: płodny w dowcip, inspirujący. [przypis redakcyjny]

Płomieńczykiem ten herb jest nazwany — w rękopisie na boku dopisano: „Lwia głowa, z gęby płomień”. [przypis redakcyjny]

płomienia, który ślepiący blask rzucił — Tym płomieniem jest święty Jan. [przypis redakcyjny]

Płomieni żrących ostry ząb — płomienie stosu, na którym się pali ciało zmarłego. [przypis redakcyjny]

płonia — otwór w lodzie. [przypis redakcyjny]

płono (starop.) — daremnie, na próżno (dziś mówi się: „płonne nadzieje”). [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezpodstawny. [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezużyteczny. [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — niepotrzebny, daremny (dziś: „płonny”; por. „płonne marzenia”). [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — płonny, zbyteczny, daremny. [przypis redakcyjny]

płotek — zasłona u łóżka. [przypis redakcyjny]

płot — tu: zasłona. [przypis redakcyjny]

płowa — dziś: plewa. [przypis redakcyjny]

płowić (daw.) — czynić szarym, płowym. [przypis redakcyjny]

płowieć — tracić intensywność barwy pod wpływem działanie światła. [przypis redakcyjny]

płużą krwią — żyją krwią, zyskują przez krew. [przypis redakcyjny]

Płużne — pracujące bardzo ciężko, jak przy pługu. [przypis redakcyjny]

płużyć (daw.) — popłacać, sprzyjać. [przypis redakcyjny]

płużyć (daw.) — sprzyjać, godzić się. [przypis redakcyjny]

płużyć — panować; sprzyjać. [przypis redakcyjny]

płużyć — słowo użyte tu w znaczeniu: pławić się; niewłaściwie, gdyż staropolskie płużyć znaczy sprzyjać komuś, korzyść przynosić. [przypis redakcyjny]

Płynąć będzie tajemnie w umarłe uczucia — telepatyczny niejako wpływ duchowy na uczucia „umarłe” zresztą tylko w tym sensie, że bezpłodne, nieczynne, skoro im wyrwano ich przedmiot. [przypis redakcyjny]

Plac Bastylii — niegdyś znajdowała się na nim twierdza Bastylia, zamieniona w w. XVII na więzienie polityczne. Zdobycie i zburzenie Bastylii przez lud paryski w dniu 14 lipca 1789 r. zapoczątkowało wielką rewolucję francuską. Obecnie na placu Bastylii wznosi się Kolumna Lipcowa, pomnik ku czci ofiar rewolucji lipcowej 1830 r. [przypis redakcyjny]

plac Grzybowski — plac w śródmiejskiej dzielnicy Warszawy. Dawniej było tu centrum handlowe. [przypis redakcyjny]

plach (starop.) — blacha. [przypis redakcyjny]

Placówka — zapewne od tytułu powieści Prusa w znaczeniu ważnego stanowiska, służby; tu w intencji ironicznej. [przypis redakcyjny]

plac ogromny — plac Marsowy, gdzie się odbywały popisy wojsk. [przypis redakcyjny]

plac (…) / Puścił — ustąpił miejsca. [przypis redakcyjny]

Plac Republiki — na prawym brzegu Sekwany, na przedłużeniu linii wielkich bulwarów. [przypis redakcyjny]

placu (…) postąpiono — użyczono miejsca. [przypis redakcyjny]

plac, z którego rozchodzi się siedem ulic — plac Opery. [przypis redakcyjny]

plagę — bicie, porażkę. [przypis redakcyjny]

plagi — bicie. [przypis redakcyjny]

Plagula — zasłona. [przypis redakcyjny]

plane (łac.) — zupełnie. [przypis redakcyjny]

planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera; ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosque temperare debent (łac.) — planety tym powolniejszy ruch odbywają, im w wyższej znajdują się sferze; tak też im większą powagę mają władcy, tym bardziej powinni miarkować i hamować swoje skłonności. [przypis redakcyjny]

planetoidy — niewielkie ciała niebieskie krążące dokoła słońca między drogą Marsa a Jowisza. [przypis redakcyjny]

planta — plan, pomysł. [przypis redakcyjny]

planta — plan. [przypis redakcyjny]

planty — plany, pomysły, zamierzenia. [przypis redakcyjny]

plany opracowania Newmana — Wybór dzieł kardynała J. H. Newmana opracował Brzozowski, jak wiadomo, dla wydawnictwa „Symposion”. Fragmenty tego wyboru z przedmową tłumacza, skreśloną w dwóch odmiennych redakcjach, wchodzą w skład XIX tomu tego wydawnictwa. Patrz przypisek do wpisu z dnia 12 XII w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

plaskury (daw.) — praszczury, prawnuki. [przypis redakcyjny]

Platon (427 r. p.n.e.–347 r. p.n.e.) — gr. filozof, twórca klasycznego idealizmu; postać Platona pojawia się tu jako symbol świata filozofii i jest potraktowany żartobliwie. [przypis redakcyjny]

Platonowa „Apologia Sokratesa” (właśc. Obrona Sokratesa) — uczeń Sokratesa, Plato (427–347 p.n.e.) twórca szkoły idealistycznej w filozofii, odtworzył w tym dziele słynną obronę Sokratesa przed sądem ateńskim, który skazał go na śmierć za rzekome nieuznawanie oficjalnej religii i demoralizację młodzieży. [przypis redakcyjny]

platyna — ciężki metal, o ciężarze właściwym 21,44 g. [przypis redakcyjny]

plaudite cives — Oklaskujcie, obywatele — końcowy zwrot w komedji rzymskiej. [przypis redakcyjny]

plęsać (starop.) — tańcować. [przypis redakcyjny]

pleasure (ang.) — przyjemność. [przypis redakcyjny]

plebani — proboszczowie wiejscy. [przypis redakcyjny]

plebeiorum (łac.) — (zasługi) plebejuszów. [przypis redakcyjny]

plebejuszowie — ludzie pochodzenia nieszlacheckiego, mieszczanie. [przypis redakcyjny]

pleczysty — mający szerokie plecy. [przypis redakcyjny]

pled — koc. [przypis redakcyjny]

plein-air — dziś popr.: plener. [przypis redakcyjny]

plein pouvoir (fr.) — pełnomocnictwo. [przypis redakcyjny]

plejada — skupienie gwiazd. [przypis redakcyjny]

Plejstenidzi — według Hezjoda, a wbrew tradycji Plejstenes był synem Atreusa, ojcem Agamemnona i Menelaosa. [przypis redakcyjny]

Plejstos — rzeka wypływająca z Parnasu koło Delf; bóg rzeki Plejstos był ojcem nimf korycyjskich. [przypis redakcyjny]

plemię (starop.) — potomek. [przypis redakcyjny]

plemię (starop.) — potomstwo. [przypis redakcyjny]

plemię — tj. córę naszego plemienia. [przypis redakcyjny]

plemię — tu: pokolenie. [przypis redakcyjny]

plenarie (łac.) — zupełnie. [przypis redakcyjny]

plenipotenta — pełnomocnika. [przypis redakcyjny]

plenipotentów — pełnomocników. [przypis redakcyjny]

plenis buccis (łac.) — całą gębą. [przypis redakcyjny]

plenis buccis (łac.) — pełną gębą, nie półgębkiem; wyraźną. [przypis redakcyjny]

plenny — obfity. [przypis redakcyjny]

pleno numero (łac.) — w pełnej liczbie. [przypis redakcyjny]

plenus dierum placida morte (łac.) — syt wieku, łagodną śmiercią. [przypis redakcyjny]

pleśniwy — szronowaty, biało nakrapiany. [przypis redakcyjny]

pleszcze — dziś popr.: pluszcze. [przypis redakcyjny]

plesz — tonsura. [przypis redakcyjny]

pletnia — plecionka. [przypis redakcyjny]

pleuritis purulenta (łac.) — zapalenie opłucnej z wysiękiem ropnym. [przypis redakcyjny]

Plewna — miejscowość w Bułgarii, u podnóża Bałkanów. Zdobycie Plewny przez wojska rosyjskie po czteromiesięcznym oblężeniu (wrzesień-grudzień 1877) było punktem zwrotnym w przebiegu wojny. [przypis redakcyjny]

Pliniusz wspomina o jednej siedzącej Weście, dłuta Skopasa (…) — [Pliniusz,] Natur. Historia, lib. XXXVI, sect. 4, p. 727, ed. Hard. „Scopas fecit (…) Vestam sedentem (…) in Servilianis hortis”. Musiał mieć te słowa w myśli Lipsius, gdy (De Vesta, cap. 3) pisał: „Plinius Vestam sedentem effingi solitam ostendit, a stabilitate”. Ale Lipsius nie powinien był tego, co Pliniusz mówi o jednym tylko posągu Skopasa, podawać za powszechnie panujący charakter. Sam on spostrzega, że na monetach Westa ukazuje się równie często w stojącej, jak w siedzącej postaci: tym przecież nie poprawia Pliniusza, lecz poprawia tylko własne swoje błędne uprzedzenie. [przypis redakcyjny]

pliszki — gra polegająca na rzucaniu czterech rozłupanych drewienek z gałęzi. Wygrana zależała od tego, czy ktoś rzucił do pary, tj. dwa drewienka na stronę płaską, białą i drugie dwa na stronę półokrągłą lub wszystkie cztery na jedną stronę. [przypis redakcyjny]

plon (daw.) — [tu:] zdobycz. [przypis redakcyjny]

plucho — flądro, brudasie. [przypis redakcyjny]

pludrami — spodniami. [przypis redakcyjny]

pludry (daw.; z niem. Pluderhosen) — krótkie, bufiaste spodnie z pionowymi rozcięciami ukazującymi podszewkę, sięgające do połowy ud lub do kolan. Moda na pludry pojawiła się w XVI w. w Niemczech; wkrótce stały się popularne w całej Europie. Stanowiły element daw. stroju dworskiego, jak również ubioru żołnierskiego. W Polsce w XVII–XVIII w. nazywano tak każde spodnie sięgające powyżej kolan; por. pumpy. [przypis redakcyjny]

pludry — krótkie, bufiaste spodnie, część dawnego stroju dworskiego lub żołnierskiego. [przypis redakcyjny]

Pludry — Niemcy (pogardl., od rodzaju spodni). [przypis redakcyjny]

plugawe krwią (starop.) — poplamione krwią. [przypis redakcyjny]

plugawy (starop.) — lichy. [przypis redakcyjny]

plugawy (starop.) — nieobyczajny. [przypis redakcyjny]

plundrować (starop., z niem.) — plądrować. [przypis redakcyjny]

pluski — ogon rybi. [przypis redakcyjny]

plus quam satis (łac.) — więcej, niż potrzeba. [przypis redakcyjny]

pluta (starop.) — słota. [przypis redakcyjny]

Pluton — w mit. rz. władca świata podziemnego, syn Saturna, brat Jupitera i mąż Prozerpiny (gr. Persefony). [przypis redakcyjny]

Plutos — bóg pieniędzy i bogactwa. [przypis redakcyjny]

plużyć (daw.) — powodzić się. [przypis redakcyjny]

pódź (forma starop.)— pójdź, chodź. [przypis redakcyjny]

pójdę teraz do Kapucynów — mowa o kościele Kapucynów (z XVII w., fundacji króla Jana III Sobieskiego), sąsiadującym z pałacem Paca. [przypis redakcyjny]

Póki czas nam słodko bieży (…) wrażenie wszelkiej rozkoszy wytrzyma — Treść tej mowy jest taka: nasza istota duchowa stanie się doskonalsza, kiedy z arcymiłością na nowo się zespolimy. Wtedy będziemy głębiej spoglądać i żywiej świecić. Ale i nasze ciała staną się zarazem doskonalszymi i jeszcze mocniej świecić będą, jak nasz blask teraźniejszy. I nasze oczy, wzmocnione w stosunku użycia niebieskich rozkoszy, będą mogły używać i znosić ten blask zbyteczny. [przypis redakcyjny]

póki jeszcze kamienny w polu słup nie stoję — dopóki jeszcze nie zamieniłem się w kamień; zob. też w. 25 o skamieniałej Niobe. [przypis redakcyjny]

Póki stali, Menelaj (…) poważnym — Iliada, III, 210–211. [przypis redakcyjny]

półgęsek (daw.) — połowa tylnej części gęsi bez nogi i bez kości, obszyta w gęsią skórę i uwędzona. Rodzaj wędliny z gęsi. [przypis redakcyjny]