Przypisy

alkiermes — barwik czerwony, wydobywany z owada zwanego czerwcem. [przypis redakcyjny]

alkiermes (z arab.) — barwnik czerwony, wykonany z gatunku owadów zwanych al kirmiz. [przypis redakcyjny]

alkierzyki — pokoiki boczne, bokówki. [przypis redakcyjny]

alkierzyk — izdebka przylegająca do większej izby, zwykle bez okien. [przypis redakcyjny]

alkowa — ciemny pokój, sypialnia. [przypis redakcyjny]

alkowa — sypialnia bez okien łącząca się z drugim pokojem. [przypis redakcyjny]

Allah Akbar — Bóg jest największy. [przypis redakcyjny]

Alla stoccata — włoski termin zaczerpnięty z szermierki: pchnięcie. [przypis redakcyjny]

allegować — przytaczać. [przypis redakcyjny]

allegro (wł.) — wesoło, żywo. [przypis redakcyjny]

allemańscy sojusznicy — Alemanowie, plemię germańskie. [przypis redakcyjny]

allez (fr.) — tu: naprzód; wykrzyknik poprzedzający wypicie łyka alkoholu. [przypis redakcyjny]

Allgemeinheit (niem.) — powszechność. [przypis redakcyjny]

alliciebat dulcedo (łac.) — nęciła słodycz. [przypis redakcyjny]

Allobrogowie — plemię celtyckie zamieszkujące w czasach Cezara dzisiejszy Delfinat i Sabaudię. [przypis redakcyjny]

Almansylla — może kraina starożytnych Massylów (wschodnia część Algieru). [przypis redakcyjny]

Almerya — miasto nadmorskie w prowincji Grenada w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Almon — itd., por. wstęp. [przypis redakcyjny]

Almontowi — tak mają wszystkie rękopisy; w oryginale jednak: a uno Amostante; ma to być wyraz arabski i znaczyć: dowódca. [przypis redakcyjny]

Almont — syn Agolanta, brat Trojana, stryj Agramanta, zabity przez młodzieńczego Orlanda pod Aspromonte. [przypis redakcyjny]

a loci ordinario (łac.) — miejscowego biskupa. [przypis redakcyjny]

a longe, cum irreparabili (…) (łac.) — od dawna z niepowetowaną… klęską. [przypis redakcyjny]

Alpes — Alpy. [przypis redakcyjny]

Alsen — wyspa Als przedzielona od Szlezwiku Małym Bełtem; zdobył ją Czarniecki już w grudniu 1658 roku, o czym tu Pasek nie pamięta. [przypis redakcyjny]

Altamor — bohater egipski. [przypis redakcyjny]

altarie, kanonie i doktory — tu: uposażenie altarysty, kanonika i doktora teologii. [przypis redakcyjny]

altarysta (z łac.) — ksiądz, opłacany z zapisu na utrzymanie ołtarza, pomocnik plebana. [przypis redakcyjny]

Altarywa — zamek Hauterive we Francji. [przypis redakcyjny]

Altdorf, Neustadt — nazwy miejscowości w południowych Niemczech użyte na oznaczenie zapadłej prowincji niemieckiej. [przypis redakcyjny]

altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego. [przypis redakcyjny]

altembas (starop.) — materia jedwabna grubo tkana ze złotem; [złotogłów]. [przypis redakcyjny]

alteracja (z łac.) — zmartwienie. [przypis redakcyjny]

alterationes (łac.) — zgryzoty. [przypis redakcyjny]

alter ego (łac.) — drugi ja. [przypis redakcyjny]

alter ego (łac.) — „drugi ja”, zaufany zastępca. [przypis redakcyjny]

alterkacja — zatarg, sprzeczka. [przypis redakcyjny]

alternatą — na przemian. [przypis redakcyjny]

alternata — kolej. [przypis redakcyjny]

alternata (z łac.) — odmiana losu, zmienna kolej życia. [przypis redakcyjny]

alternata — zmiana biegu wypadków. [przypis redakcyjny]

alternata — zmiana, oboczność. [przypis redakcyjny]

altero tanto (łac.) — drugie tyle. [przypis redakcyjny]

alterować — gniewać się. [przypis redakcyjny]

alterować się — martwić się. [przypis redakcyjny]

alter rex (łac.) — drugim królem. [przypis redakcyjny]

alterum (łac.) — po wtóre. [przypis redakcyjny]

alterum tantum (łac.) — drugie tyle. [przypis redakcyjny]

alto supprimimus silentio (łac.) — głębokim pokrywamy milczeniem. [przypis redakcyjny]

A ludzkie myśli (…) na jawi — zajmuje myśli ludzkie tym, co na jawie, czyli w rzeczywistości okazuje się nieprawdziwe, złudne. [przypis redakcyjny]

Aluzja do biblijnego podania o pochodzeniu człowieka stworzonego z gliny oraz o uwiedzeniu pierwszej kobiety, Ewy, przez szatana ukrytego w postaci węża. Mąż wypowiadając te słowa nie zdaje sobie sprawy z tego, że sam pada ofiarą pokus szatańskich upostaciowanych w Dziewicy. [przypis redakcyjny]

Aluzja do legendy o pochodzeniu klejnotu, tj. herbu Habdank, związanej z posłowaniem Jana z Góry od Bolesława Krzywoustego do cesarza Henryka V. Gdy cesarz przechwalał się swymi skarbami, Jan wrzucił do nich własny pierścień mówiąc, że Polacy ufają żelazu. Z odpowiedzi cesarza: „Hab Dank — dziękuję” wywodzono nazwę herbu. [przypis redakcyjny]

Aluzja do początku VI księgi Eneidy: Eneasz udaje się za wskazówką wieszczki Sybilli, uzbrojony w złotą różdżkę, do Hadesu — „piekła”. [przypis redakcyjny]

Aluzja do podania zapisanego przez Plutarcha w Żywocie Cezara, według którego Brutusowi — zabójcy Cezara w obronie republiki — przed bitwą pod Filippi ukazał się duch Cezara. [przypis redakcyjny]

Alwaraka — Wyspy Szczęśliwych, Kanaryjskie. [przypis redakcyjny]

Alwar, Donatus — nazwiska dwu autorów gramatyk łacińskich. [przypis redakcyjny]

alzbanty — zawieszenia na szyi. [przypis redakcyjny]

amalgamiert sich mit dem Herrn nicht körperlich, sondern indentificiert sich mit Ihm geistig (niem.) — nie stapia się z Panem cieleśnie, lecz jednoczy się z Nim duchowo. [przypis redakcyjny]

Amaltea — koza, karmiąca Zeusa-niemowlę na Krecie. Róg tej kozy, utrącony o drzewo, ozdobiły nimfy zielenią i napełniwszy owocami, podarowały Zeusowi. Wdzięczny bóg obraz rogu umieścił na niebie, a róg oddał nimfom, obdarzywszy go tą cudowną własnością, że się treści jego nigdy przebrać nie miało. Stąd „róg Amalteej”: róg obfitości. [przypis redakcyjny]

amanci — kochankowie. [przypis redakcyjny]

Amanio — Mikołaj, współczesny Ariostowi poeta włoski. [przypis redakcyjny]

amanuensis — sekretarz. [przypis redakcyjny]

amarant — nazwa kwiatu. [przypis redakcyjny]

amaritudinis plena (łac.) — pełna goryczy. [przypis redakcyjny]

Amaryllida — postać znana z sielanek Wergilego. [przypis redakcyjny]

amaurosis — w kopii, w wyd. I, II i III mylnie: „amavrosis”, poprawione przez Czubka. [przypis redakcyjny]

Amazing Marriage — tytuł jednej z powieści Jerzego Mereditha. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

amazonka — tu: strój kobiecy do jazdy konnej. [przypis redakcyjny]

amazonki — tu: kobiety jeżdżące konno. [przypis redakcyjny]

ambaje (z łac.) — bzdury. [przypis redakcyjny]

ambasada (z franc.) — tu: poselstwo, polecenie. [przypis redakcyjny]

ambicja — O tej zob. Przyp. do Tw. 29. [przypis redakcyjny]

ambitio (…) vituperium — Odmienne określenia znajdują się w Trakt. polit. II, 24. [przypis redakcyjny]

ambit — tu: okręg. [przypis redakcyjny]

Amboza — Ambois, miasto i zamek we Francji nad rzeką Loarą. [przypis redakcyjny]

ambra — bursztyn. [przypis redakcyjny]

ambra — pachnidło. [przypis redakcyjny]

ambra — żywica kopalna (bursztyn), wyławiana w morzach, pochodząca z warstw trzeciorzędowych. [przypis redakcyjny]

ambra — żywica wydająca przyjemną woń. [przypis redakcyjny]

Ambubaje — fletnistki, występujące publicznie — nie cieszyły się dobrą sławą. [przypis redakcyjny]

Amfiaraus — jeden z siedmiu wodzów w wojnie tebańskiej, ociągał się brać udział w tej wyprawie, ponieważ spoglądając za bystro w przyszłość, sam sobie wywróżył, że na tej wojnie polegnie. Jakoż go żywcem pochłonęła ziemia. [przypis redakcyjny]

Amfiarausz — wieszczek tebański, Alkmeon: syn jego. [przypis redakcyjny]

amfibolia (gr. αμφιβολία) — znaczy pierwotnie: przykre położenie, kłopot, następnie: dwuznaczność. Jako wyraz techniczny służył u Arystotelesa do określenia jednego z sofizmatów wyrazowych (ἔλεγχοι παρά τὴν λέξιν) polegającego na tym, że w sylogizmie korzystamy z przemiany podobnych do siebie form wyrazu, znaczących co innego. Kant tę przemianę przeniósł na pole treści, wykazując, że wyliczone przezeń pary pojęć innego nabierają znaczenia, gdy się nimi posługujemy w zakresie czystego myślenia, niż gdy je stosujemy do przedmiotów realnych. Wyróżnienie to posłużyło mu do wykazania ułomności systematu Leibnizowo-Wolfowskiego. W tym rozszerzonym znaczeniu amfibolię nazwał Trentowski „ślepowronem” (Myślini II, 401–4-5), określając go jako „loiczny potwór w postaci syreniej” i cytując przykład nań z Okena (gdyby ktoś brał to dosłownie): „Wszelki organizm rozwija się z mułu wodnego i jest powstającą z piany morza Wenerą. Muł wodny jest żywy; całe morze jest życiem. Proces chemiczny staje się w wodnym mule galwanizmem, a w dalszym mułu tego rozwikłaniu życiem. Woda i siła jej życiorodna jest falującym, zawiązującym i rozwiązującym się co chwila organizmem. Życie jest ustawicznym podnoszeniem się i opadaniem morza”. [przypis redakcyjny]

Amfijon — Amfion: w mit. gr. muzyk, który potrafił za pomocą dźwięku liry przenosić kamienie używane do budowania murów Teb, w których panował; zob. też Ks. 1, Pieśń XXI. [przypis redakcyjny]

Amfijonowa lutnia — Amfion: w mit. gr. muzyk, który potrafił za pomocą dźwięku liry przenosić kamienie używane do budowania murów Teb, w których panował. [przypis redakcyjny]

amfiteatr — Teatr na Wyspie w Łazienkach, na wolnym powietrzu, w pobliżu pałacu Łazienkowskiego; ma charakterystyczną półokrągłą widownię z miejscami wznoszącymi się „schodkowo”, amfiteatralnie, [przypis redakcyjny]

amfiteatr — tu: najlepsze miejsca w Teatrze Wielkim, na podwyższeniu za krzesłami parteru, na wprost sceny. [przypis redakcyjny]

amfora — starożytny dzban z dwoma uszkami i wąską szyjką. [przypis redakcyjny]

Amfryza — właściwie Amfrysos, rzeka w Tesalii, nad którą Apollon („pasterz” w. 7) pasał przez 9 lat stada Admeta. [przypis redakcyjny]

amicus (łac.) — przyjaciel, tu W. lm amici: przyjaciele. [przypis redakcyjny]

amicus Plato, sed magis amica veritas (łac.) — „Wprawdzie Plato jest przyjacielem, lecz większą przyjaciółką prawda”; wyrażenie przypisywane wybitnemu filozofowi gr. Arystotelesowi (IV w. p.n.e.), który będąc uczniem Platona, odrzucił i poddał krytyce jego idealistyczną teorię idei jako pierwowzorów rzeczy. [przypis redakcyjny]

amiklejskie strony — okolice miasta Amikle w Lakonii, tu zamiast: Lakonia. [przypis redakcyjny]

amilarstwo — stopień admirała, dowódcy floty. [przypis redakcyjny]

amirał holenderski — Jakub Wassenauer Opdam. [przypis redakcyjny]

Ammon-Ra-Jowisz — egipski król bogów, [synkretyczny bóg] światła i płodności. [przypis redakcyjny]

amnestia — zapomnienie; ułaskawienie. [przypis redakcyjny]

Amon — Amon z Dordony, syn Bernarda, a ojciec Rynalda; syn Amonów: Rynald. [przypis redakcyjny]

Amonijczykowie — mieszkańcy oazy Ammonium, dziś Siwah. [przypis redakcyjny]

Amor — bożek miłości po łacinie. [przypis redakcyjny]

Amor, Cupido, po grecku Eros, syn Afrodyty, przedstawiany w postaci chłopięcia skrzydlatego, wypuszczającego z łuku strzały miłości; szyk przestawny; powinno być: wojny spokojne pustego dziecka; puste — tu: beztroskie, swawolne, niepoważne. [przypis redakcyjny]

Amore nel cimento (wł.) — Miłość w niebezpieczeństwie. [przypis redakcyjny]