Przypisy

Bochryń — m-ko na Rusi nad Horyniem, na północ od Ostroga. [przypis redakcyjny]

boczyć się — dąsać się, okazywać niechęć. [przypis redakcyjny]

boczyć — tu: ustępować na bok. [przypis redakcyjny]

Bodą lenistwo słowami (…) sycylijski piękny ląd postrzegli — Tu następują przykłady złych następstw lenistwa duchowego. Żydzi, którzy po przejściu Morza Czerwonego wymarli wszyscy aż do Jozuego i Kaleba, nim doszli do ziemi obiecanej, za karę lenistwa w wypełnieniu przykazań bożych. Przykład drugi. Trojanie, którzy zmęczeni trudami, jakie wycierpieli pod przewodnictwem Eneasza, opuściwszy swojego wodza, sami w Sycylii pozostali. [przypis redakcyjny]

Bodaj ci złe dni (starop.) — Bodaj (pierwotne: „Bóg daj”) ci się źle powodziło! [przypis redakcyjny]

bodajżebych (starop.) — pochodzi od: Bóg daj, żebym, czyli: daj Boże, żebym. [przypis redakcyjny]

bodiak (ukr.) — oset. [przypis redakcyjny]

bodiak (z ukr.) — roślina kolczasta [rodzaj wielkich krzaków ostu]. [przypis redakcyjny]

bodnia — duża drewniana beczka; od jej nazwy pochodzi określenie zawodu osoby zajmującej się wyrobem takich i podobnych naczyń, bednarza. [przypis redakcyjny]

bodzie — dręczy. [przypis redakcyjny]

Bodzolo — Fryderyk Gonzaga, tak nazwany od zamku Bozolo pomiędzy Kremoną a Mantuą, słynny wojownik. [przypis redakcyjny]

Böcklin Arnold (1827–1901) — malarz szwajcarski, zażywający kultu w epoce Młodej Polski. [przypis redakcyjny]

Börne Ludwik (1786–1837) — wybitny demokratyczny poeta i krytyk niemiecki. [przypis redakcyjny]

Boekan — miasto na wyspie w Zatoce Perskiej. [przypis redakcyjny]

Boemund — syn księcia Apulii, Guiskarda, władca Antiochii w 1111 r. [przypis redakcyjny]

boga, co niebem się opiekuje — tekst łaciński pomylony, może brzmiał: co dwór niebieski zamieszkuje. [przypis redakcyjny]

bogactwo w ziemi — echo teorii ekonomicznej „fizjokratów” (Quesnay, w Polsce Popławski, Stroynowski i in.). [przypis redakcyjny]

Boga ruszyły — wzruszyły Boga. [przypis redakcyjny]

bogate i złote żołędzie — rodowy herb papieża Juliusza II był dąb ze złotymi żołędziami. [przypis redakcyjny]

Bogatszą charakterystykę „bogini” odnajdujemy w nieukończonej satyrze, ogłoszonej przez L. Bernackiego w krytycznym wydaniu satyr i listów (s. 232–233): „Dla wdzięków bojaźliwa, a dla mody chora, / Jęczy, wzdycha wsparta na sofach piękna Leonora [!]. / Jęczy, wzdycha, niesyta szczęściem, nowych zysków łaknie [!], / W tym, co tylko mieć może, a ma, czegoś braknie. / Im więcej zgromadziła, tym bardziej ubywa, / Piękna, młoda, dostatnia, przecież nieszczęśliwa. / Gdzie jest — nudno, gdzie nie jest — tam miłe momenta. / Więc tam leci, gdzie pragnie; doszła — niekontenta. / Skąd nudność? Zbyt myśl wzniosła, zbyt się umysł żarzy, / Co usłyszy, co zoczy — mniej, niż sobie marzy. / Świat szczupły na te głowy, dopieroż kraj cały! [przypis redakcyjny]

Bogdaj ów czas szczęśliwy… — aluzja do panowania Sasów, a szczególnie Augusta II, który urządzał orgie pijackie w czasie rozjazdów po kraju dla skaptowania sobie stronników w czasie walki o tron ze Stanisławem Leszczyńskim. [przypis redakcyjny]

Bogdaj — w rękopisie mylnie Bogdy. [przypis redakcyjny]

Bo gdzie pieniądz — na marginesie wariant: W kim łakomstwo… [przypis redakcyjny]

bogini — Artemida, gr. bogini łowów, zwierząt, lasów; w mit. rzym. utożsamiana z Dianą. [przypis redakcyjny]

bogini o trzech obliczach — dziewicza bogini: Diana, utożsamiana z Hekate (łac. Tergeminamque Hecaten, tria virginis ora Dianae). [przypis redakcyjny]

Bogów i bohatyrów — pająków siedliska — tj. zwaliska bogów i bohatyrów, a siedliska pająków. [przypis redakcyjny]

Bogowie biesiadujący przy radzie — Iliada, IV, 1–4. [przypis redakcyjny]

bogowie i wysocy, i niscy — tj. bogowie niebiańscy, olimpijscy i bogowie podziemni, Hadesu. [przypis redakcyjny]

Bogowi (starop. forma) — 3 przypadek [tj. C.] lp, zamiast: Bogu, forma analogiczna do: syn, synowi, dom, domowi. [przypis redakcyjny]

Bohaterem tej fraszki jest Piotr Rojzjusz (właśc.: Ruiz de Moroszm, 1571) — z pochodzenia Hiszpan, uczony humanista, poeta i pisarz łaciński, w latach 1541–1550 profesor prawa na Uniwersytecie Krakowskim, dworzanin i doradca prawny Zygmunta Augusta. [przypis redakcyjny]

bohater Gama — Vasco de Gama, portugalski odkrywca drogi do Indji Wschodnich. [przypis redakcyjny]

bohater w zbrojej — bohater w zbroi, rycerz; w postaci Zawiszy Czarnego objawi się Poecie w akcie II. Kazimierz Przerwa-Tetmajer pisał w 1900 r. poemat dramatyczny Zawisza Czarny, który teatr krakowski wystawił w lutym 1901 r. [przypis redakcyjny]

bohato (z ukr. bahato) — dużo, wiele. [przypis redakcyjny]

Bohatyra (…) jadąc — zamiast: jadącego. [przypis redakcyjny]

bohatyr daleko wsławiony — Rugier, jeden z pierwszych bohaterów naszej epopei, praojciec książąt Esteńskich. Bojardo wyprowadza jego ród aż z Troi, od syna Hektorowego, Astyanaksa, który nie zginął, jak chcą podania greckie, lecz schronił się na Sycylię i tam pojąwszy za żonę królową Syrakuz, miał z nią syna Polidora; od tego pochodzą Konstans, praojciec Karola Wielkiego i Klodwig, którego potomkiem był Rugier, pan na Reggio (Rysa) w Kalabryi. Pojął on za żonę Galacyellę, córkę Agolanta, lecz zginął z ręki własnego brata, Beltrama, który chciał również i bratową zgładzić; ta zdołała się jednak ocalić ucieczką do Afryki, gdzie powiła bliźnięta: naszego bohatera, Rugiera, i Marfizę, również jednę z wybitniejszych postaci poematu. [przypis redakcyjny]

bohatyrów przesławnych onego / Dawniejszego zakonu — poeta ma na myśli zakon „Okrągłego Stołu”, założony za poradą Merlina przez starego króla brytyjskiego, Utra Pandragona, a odnowiony przez syna jego, Artura. [przypis redakcyjny]

Boh — fleuve qui traverse l'Ukraine et se jette dans la mer Noire, a l'ouest de l'embouchure du Dniepr. [przypis redakcyjny]

Bohu nurty — Bóg, znajoma rzeka na Ukrainie. [przypis redakcyjny]

Bohusz, Marian, właśc. Potocki, Józef Karol (1854–1898) — socjolog, poeta, współzałożyciel i publicysta „Głosu”, działacz Ligi Narodowej; był również nauczycielem w szkołach warszawskich; Przepadł bez wieści w r. 1898. [przypis redakcyjny]

Boh znajet, szczo budet (z ukr.) — Bóg wie, co będzie. [przypis redakcyjny]

boimo (ukr.) — boimy. [przypis redakcyjny]

boisko (gw.) — stodoła, szopa. [przypis redakcyjny]

bojać się — bać się. [przypis redakcyjny]

bojać się (daw., gw.) — bać się. [przypis redakcyjny]

bojać się (starop. forma) — bać się. [przypis redakcyjny]

bojarowie dumni — należący do dumy; radni, sejmowi. [przypis redakcyjny]

bojar putny — uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana. [przypis redakcyjny]

bojary (ros., ukr.) — rycerz, szlachcic ruski. [przypis redakcyjny]

bojarzyn putny — uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana. [przypis redakcyjny]

bojca (daw.) — 1. przyp. [tj. M.] lm; zwykle bojce: bodźce. [przypis redakcyjny]

bojca (daw.) — 4. przypadek [tj. B.] lm; zwykle bojce: bodźce. [przypis redakcyjny]

bojce (starop.) — bodźce. [przypis redakcyjny]

bojęcy się (daw.) — bojąc się. [przypis redakcyjny]

Bokana — hrabstwo Buchan w Anglii. [przypis redakcyjny]

Bokingam — hrabstwo Bukingam w Anglii. [przypis redakcyjny]

bokłag a. bukłak (starop.) — naczynie do wody. [przypis redakcyjny]

bok o bok (…) bieży — wzdłuż. [przypis redakcyjny]

bo krwi dużo — występuje tu pogląd, że rozwój świata, który „dąży ku swoim celom”, odbywa się poprzez krew. [przypis redakcyjny]

bolak — bolesny wrzód. [przypis redakcyjny]

boleść przeraźliwa (daw.) — dotkliwa boleść; [por. daw. razić: bić, uderzać, przeszywać]. [przypis redakcyjny]

Bolga — nie wiadomo, która część Algieru. [przypis redakcyjny]

bolum armenum — lekarstwo znane pod imieniem ziemi ormiańskiej. [przypis redakcyjny]

bomba — granat artyleryjski. [przypis redakcyjny]

bombardier — najniższy stopień podoficerski w artylerii, idący zaraz po szeregowcu. [przypis redakcyjny]

bonae mentis (łac.) — dobrej myśli. [przypis redakcyjny]

bonae spei (łac.) — dobrej myśli. [przypis redakcyjny]

bonae voluntatis (łac.) — dobrej myśli. [przypis redakcyjny]

bonae voluntatis (łac.) — dobrej myśli, weseli. [przypis redakcyjny]

bona fide (łac.) — w dobrej wierze. [przypis redakcyjny]

bo należeli już do 3-ciej epoki — por. wstęp do Przedświtu. [przypis redakcyjny]

bona licita (łac.) — dozwolone. [przypis redakcyjny]

bonapartyzm — tu: ideologia i ruch polityczny popierający ród Bonaparte w dążeniach do władzy. [przypis redakcyjny]

bona regalia (łac.) — dobra królewskie. [przypis redakcyjny]

bonarum partium (łac.) — po stronie sprawy słusznej. [przypis redakcyjny]

bon! bon! (franc.) — dobrze! dobrze! [przypis redakcyjny]

bonczuk — tak stale pisze poeta zamiast: buńczuk. [przypis redakcyjny]

bondar (ukr.) — bednarz. [przypis redakcyjny]

Bondena — Bondeno, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]

Bo nie chodzi tylko o wielkość danych osobników, tylko o to też, jak ta wielkość całość bytu ludzkiego w danym społeczeństwie na wyższe szczeble podnosi — [w pierwodruku fragmentu „Skawa” nr 2, luty 1939 zdanie uzupełnione o następujący passus:]

(…) podnosi, jak rozpuszczając się w nim potęguje nasycenie całego społecznego roztworu i aktywnością wyższą go naładowuje. (Tu następuje moja „teoria” masowo źle u nas wygranego węzłowiska upośledzenia, w związku ze szlachecką demokracją i na niej opartą kulturą.)

PS Po ukończeniu pisania Niemytych dusz, co nastąpiło w lecie w r. 1936, często zdarzało mi się spotykać w rozmowach z ludźmi względnie wykształconymi, a nawet w artykułach w prasie codziennej, z zupełnie fałszywym, wręcz odwrotnym zastosowaniem pojęcia „kompleksu (węzłowiska) niższości”, niż to by wynikało ze znaczenia jego w kontekście teorii Freuda. Mówiąc o puszeniu się czyimś ponad zwykłą miarę i tłumacząc to kompleksem niższości, słyszałem np. zdanie: „To chyba kompleks wyższości, a nie niższości”; świadczyło to o tym, że interlokutor mój pojmował kompleks niższości jako świadome jej poczucie, a nie na odwrót, tj. jako poczucie podświadome, przy jednoczesnym świadomym sztucznym wywyższaniu się i puszeniu jako jego kompensacji. W jakiejś gazetce pisał ktoś kiedyś we wstępnym artykule o „narodowym kompleksie niższości Polaków”. którzy muszą szukać zawsze potwierdzenia w zagranicznych wzorach i uznania za granicą swych wytworów, nie mogąc zdobyć się na samodzielność i zaufanie do siebie, bez sankcji jakiegoś autorytetu z zewnątrz. W ten sposób np. przesadna skromność, niewiara we własne siły, usuwanie się w cień, brak wszelkiej nadętości itp. uznawane są popularnie za objawy źle rozumianego „kompleksu niższości”. Rzecz ma się odwrotnie, co we wstępie do Niemytych dusz starałem się jasno wytłumaczyć: podświadome poczucie prawdziwej niższości, o którym posiadacz jego świadomie nic nie wie, ukrywając starannie ten stan rzeczy przed sobą, doprowadza go albo: 1. do dokonywania rzeczywistych czynów, mających usunąć dręczącą go podświadomie zmorę, albo 2. do świadomego, ale nie programowego bynajmniej napuszania się ponad swoją prawdziwą wartość, dla pokrycia tamtych spraw sztucznie wytworzoną warstwą pseudowartości, czyli do tak zwanego popularnie „zaklajstrowania”. Tak więc posiadacz (porządnego, źle wygranego) kompleksu niższości, przy czym słowo „kompleks” oznacza podświadomość, jest raczej wstrętnym megalomanem, a nie zahukanym, świadomym swej niższości skromnisiem. Nie ma nic bardziej irytującego, jak kiedy tzw. „ludziska” gadają uczenie o czymś, nie mając o tym bladego pojęcia, zamiast się poduczyć, ale jest już czymś strasznym, gdy piszą tak samo w gazetkach. Wtedy stają się szkodnikami społecznymi na wielką skalę.

[Rękopis powyższego fragmentu, opatrzony tytułem „PS do artykułu węzłowisko upośledzenia”, znajduje się w Muzeum Literatury w Warszawie; odczytany i opubl. w wyd. Niemytych dusz w oprac. Anny Micińskiej.]

[przypis redakcyjny]

bonifikował — nagradzał, dawał odszkodowanie. [przypis redakcyjny]

bonis modis (łac.) — w dobry sposób. [przypis redakcyjny]

bonis regalibus (łac.) — dobrami królewskimi. [przypis redakcyjny]

Bonjour (fr.) — dzień dobry. [przypis redakcyjny]

Bonnet, Karol (1720–1793) — rodem Szwajcar; znakomity przyrodnik, mianowicie botanik, a także psycholog (Essai de psychologíe 1775, Essai analytique sur les facultés de l'âme) uzależniający czynności psychiczne od ruchów w nerwach, świetnie rozwinął sławne prawo ciągłości (la loi de continuité) Leibniza, w dziele: Contemplation de la nature (1764 do 1782, trzy tomy). [przypis redakcyjny]

bono eventu (łac.) — pomyślnie. [przypis redakcyjny]

Bonończycy — Bolognesi; pomyłka zamiast Bulończycy, mieszkańcy księstwa Bouillon. [przypis redakcyjny]

bonorum fortunae (łac.) — majętności. [przypis redakcyjny]

bonorum mala carminum Laverna (łac.) — złodziejska bogini dobrych wierszy. [przypis redakcyjny]

bon sos — z francuska po polsku: „dobry sos”. [przypis redakcyjny]

bonum (łac.) — dobre. [przypis redakcyjny]

bonum patriae (łac.) — dobro ojczyzny. [przypis redakcyjny]

bonus animus in re mala dimidium est mali (łac.) — myśl dobra w nieszczęściu: złego połowa (Publilius Syrus, Sententiae). [przypis redakcyjny]

bonus interpres (łac.) — dobry tłumacz. [przypis redakcyjny]

Bo prawda to jest, że Lubomirski, widząc — Wątek ten gubi Pasek, wyliczając „praktyki” królowej, a następnie wtrącając epizod teatralny. [przypis redakcyjny]

Boratyni — właśc. Burattini, Tytus Liwiusz (1617–1681), wł. architekt, fizyk, egiptolog, dyplomata; w czasie potopu szwedzkiego na czele ufundowanego przez siebie oddziału walczył pod wodzą Stefana Czarnieckiego, w 1658r. otrzymał indygenat (tj. obywatelstwo i uznanie szlachectwa), dostał starostwo osieckie, został sekretarzem królewskim, był dzierżawcą mennic królewskich. [przypis redakcyjny]

borba (z ukr.) — walka, bójka. [przypis redakcyjny]

Bordeja — miasto Bordaux we Francji. [przypis redakcyjny]

Bordela — miasto Bordaux we Francji. [przypis redakcyjny]

bord (z ang. board) — deska, tablica. [przypis redakcyjny]

Boreal — Władysław Branicki, przyszły teść Krasińskiego. [przypis redakcyjny]