Przypisy

grzeczne Sokratesy… — wymienionym tu postaciom starożytnych filozofów, mężów stanu, uczonych i pisarzy przypisuje Krasicki ironiczne cechy wprost przeciwne tym, którymi się odznaczali się zgodnie z przekazana tradycją. [przypis redakcyjny]

grzeczni bluźniercy, gotowalniani mędrcy, wieków poprawiacze — rekrutują się z pilnych czytelników rozwiązłych romansów, o których Krasicki tak pisze: „Za ostatni rodzaj romansów kłaść należy te, które się obyczajności istotnie sprzeciwiają, a którymi na nieszczęście zarzuceni jesteśmy. Apulejusz i Petroniusz pierwsze trzymają miejsce w tych pismach co do czasu. W nieuczciwości i niewstydzie teraźniejszy wiek trzyma pierwszeństwo; zraża się pióro na określenie i obwieszczenie dzieł takowych, gdzie z jawnym bluźnierstwem mieści się bezczelna rozwiązłość. Z tego to czytelnictwa płeć nawet, którą niegdyś wstydliwą zwano, nauczyła się nie rumienić. Brakuje na polorze modnym mędrcom, gdy ksiąg takowych nie są wiadomi, a przynajmniej gdy ich w zbiorze bibliotek swoich nie mieszczą; już i po gotowalniach ukazywać się zaczynają, a z tego czytelnictwa jakowy pożytek, każdy z tego, co widzi i słyszy, domyśleć się może”. (I. Krasicki, Dzieła prozą, t. VI, s. 392. Artykuł: Romanse w cyklu Uwagi). [przypis redakcyjny]

grzeczność (daw.) — tu: dzielność. [przypis redakcyjny]

grzeczność (daw.) — zdolność. [przypis redakcyjny]

grzeczność — układność. [przypis redakcyjny]

grzeczny — tu w znaczeniu staropolskiego: do rzeczy (k rzeczy). [przypis redakcyjny]

grzeczny — wytworny. [przypis redakcyjny]

g'rzeczy (starop.) — do rzeczy, rozsądnie, na temat. [przypis redakcyjny]

grzeczy (starop.) — przystoi, wypada. [przypis redakcyjny]

grzeczy (starop.) — [tu:] przystoi, wypada. [przypis redakcyjny]

Grzegorz Podlodowski (zm. ok. 1581) — starosta radomski, był szwagrem Jana Kochanowskiego. [przypis redakcyjny]

Grzegorz siódmy — właśc. Grzegorz piętnasty, nie siódmy. [przypis redakcyjny]

grześć — grzebać. [przypis redakcyjny]

Grzesznicy nadzy w tym pierwszym tłumoku — W pierwszym oddziale tego kręgu karani są ci, co dopuścili się oszukaństwa przeciw niewiastom, rajfury i zwodnicy. Pierwsi z drugimi są rozdzieleni i tu idą w przeciwnym kierunku. W tym pochodzie naprzeciw siebie rajfurów i uwodzicieli, widzimy wyraźny obraz ich wzajemnych stosunków. Szatany rogale mogą to być oszukani mężowie, którzy tych grzeszników już za ich życia przeklęli. [przypis redakcyjny]

Grzesznicy owi te cierpią katusze — W tym kraju spotykamy grzeszników potopionych za ich grzechy cielesne. Jak w ich życiu niepohamowana żądza tam i sam unosiła ich dusze bez przerwy, odejmując im ich wewnętrzny pokój, podobnie i po zgonie unosi je bez spoczynku wicher piekielny. Jak na ziemi bodziec żądzy pomimo woli unosił grzeszników na skały i nad przepaście, gdzie tracili życie duchowe, a często cielesne, podobny los ich tu spotyka w miejscu kar wiecznych. Nie obwiniając sami siebie, że największe dary boże, jako to: rozum i wolną wolę podbili ślepą namiętnością, ale sami jeszcze ciągle ślepi, bluźnią Bogu i jego mocy. [przypis redakcyjny]

Grzmią bębny na dziedzińcu — za wzorem dworów magnackich zwyczaj utrzymywania własnego wojska rozprzestrzenił się tak bardzo, że ambicją prawie każdego szlachcica posesjonata było posiadanie własnych żołnierzy, których funkcje ograniczały się do czysto reprezentacyjnych, jak np. dawanie ognia w czasie uczt, oddawanie honorów panu i jego gościom w czasie wizyt. [przypis redakcyjny]

grzywacz — dziki gołąb. [przypis redakcyjny]

grzywna — wartość jej ówczesna podług tablic Tad[eusza] Czackiego w dziele O prawach pol[skich] i lit[ewskich] na dzisiejsze pieniądze: 14 zł 23 gr. [przypis redakcyjny]

grzywnę, którą kodeksy barbarzyńców nazywają fredum — Kiedy prawo jej nie ustalało, była to zwyczajnie trzecia część tego, co dawano jako okup, jak to widzimy z prawa Rypuarczyków. [przypis redakcyjny]

guarda e passa (wł.) — spójrz i idź dalej (cytat z Boskiej Komedii Dantego). [przypis redakcyjny]

guarda e passa (wł.) — spojrzyj i przejdź. [przypis redakcyjny]

gubernatorom — rządcom. [przypis redakcyjny]

gubernator (z łac.) — tu: sternik. [przypis redakcyjny]

gubernia (łac.) — rządy. [przypis redakcyjny]

gubernium (łac.) — rząd. [przypis redakcyjny]

Güstrow — miasto w Meklemburgii. [przypis redakcyjny]

»Guide Parisien«… trois francois!… — »Przewodnik paryski«!… trzy franki!… [przypis redakcyjny]

Guido Reni (1575–1642) — wł. malarz religijny. [przypis redakcyjny]

Guiskarda (…) Godfreda, Ryszarda — Robert Guiscard, sławny bohater normandzki, który pobił Saracenów i z Włoch wypędził. Godfred de Bouillon, zdobywca Ziemi Świętej, którą wyrwał z rąk niewiernych. Ryszard także rycerz krzyżowy. [przypis redakcyjny]

Guiton — O Guitonie wzmianka jest wyżej w pieśni XXIV. Poeta zrazu bardzo chwalony, na końcu zupełnie zapomniany. [przypis redakcyjny]

Gulazzo (…) Trespiano — Okolice Florencji. [przypis redakcyjny]

gulden — austriacka moneta srebrna. [przypis redakcyjny]

gulden — dosłownie moneta ze złota, a więc złoty. Guldeny srebrne wprowadzone zostały około połowy XVII wieku. O takich mowa w tym utworze. [przypis redakcyjny]

guldynka — rodzaj strzelby. [przypis redakcyjny]

guldynka (starop.) — myśliwska strzelba gwintowana. [przypis redakcyjny]

gumienny, co w mierze — do obowiązków gumiennego należało kontrolowanie miary dostawianych lub wydzielanych z pańskiego spichrza plonów. [przypis redakcyjny]

gumienny — dozorca robót w obejściu gospodarskim. [przypis redakcyjny]

gumno (daw.) — budynek, w którym składa się zboże przed młóceniem. [przypis redakcyjny]

gumno — podwórze między zabudowaniami gospodarskimi. [przypis redakcyjny]

gumno (przestarz.) — stodoła; klepisko, czyli plac w stodole z twardo ubitej ziemi; a. podwórze w gospodarstwie wraz z budynkami gospodarskimi. [przypis redakcyjny]

guńka (starop.) — derka, koc. [przypis redakcyjny]

gunia — wełniana kurtka. [przypis redakcyjny]

gurmandzista — łakomczuch. [przypis redakcyjny]

gustalowy (niem. Gusstahl: stal lana) — tu użyte w znaczeniu: twardy jak stal, stalowy. [przypis redakcyjny]

Gustaw II Adolf (1594–1632) — król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii. [przypis redakcyjny]

Gustaw Meyrink (1868–1939) — pisarz austriacki, fantasta. [przypis redakcyjny]

Gustaw Olizar w pamiętnikach swych podaje, że sonet skierowany był do niego. [przypis redakcyjny]

gustem ozdobnym — przedmiotami wytwornymi i dekoracyjnymi. [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, Grossmutter (niem.) — dzień dobry, babciu! [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, meine Kinder! Der Kaffee ist schon fertig… (niem.) — dzień dobry, moje dzieci, kawa jest już gotowa. [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, meine Mutter! (niem.) — dzień dobry, moja matko! [przypis redakcyjny]

guzy albo francuzy (starop.) — rany lub utrata zdrowia. [przypis redakcyjny]

guzy (daw.) — kusy, krótki. [przypis redakcyjny]

guzy (daw.) — niski. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — [tu:] mnóstwo. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — w wyrażeniu: robić coś gwałtem, czyli siłą, przemocą. [przypis redakcyjny]

gwałtem wbiła — powaliła, ugodziła, gwałtownie doprowadziła do czegoś. [przypis redakcyjny]

gwałtu zażyć — [użyć przemocy. Red. WL] planowany jesienią 1789 zamach wojskowy dworu na Zgromadzeniu Narodowym, ujawniony w manifestacjach z 1 i 3 października (uczty gwardzistów przybocznych, udział osobisty królowej Marii Antoniny w częstowaniu żołnierzy); reszta podanych tu wiadomości to echa pogłosek nieuzasadnionych. [przypis redakcyjny]

Gwalrada — szlachetna florentynka, córka Belinciona Berti, którego prostotę obyczajów wychwala poeta w Raju pieśni XV. Wnuk jej Gwidogwera odznaczył się jako waleczny żołnierz pod chorągwią Karola Walezego. [przypis redakcyjny]

gwardian — przełożony klasztoru. [przypis redakcyjny]

Gwaszek — spolszczona forma imienia własnego Guasco, na wzór: Leszek, Mieszek. [przypis redakcyjny]

gwebryjskie świątynie — gwebrowie (z pers. ghebr': niewierny); nazwa nadawana przez mahometan wyznawcom Zoroastra. [przypis redakcyjny]

Gwelff — jeden z najznakomitszych bohaterów chrześcijańskich. [przypis redakcyjny]

gwiazda, co w nas miłość budzi (…) — Na początku wiosny wstępuje słońce w znak zodiakowy Barana, którego konstelacja Rybą zwana poprzedza, a w którym stoi Wenus poprzedzająca Słońce, od jego mocnego światła przyćmiona. Stanowisko, jakie w tej chwili zajmuje ta gwiazda, oznacza zbliżający się poranek. [przypis redakcyjny]

gwiazdam — gwiazdom (starop. C l.mn. rzeczowników. r. ż. z osnową na -a. [przypis redakcyjny]

gwiazda, na której Kaina i ciernie widzą — W średnich wiekach lud brał plamy księżycowe za Kaina niosącego na barkach wiązkę cierni. [przypis redakcyjny]

Gwiazdo, towarzyszko nocy… — strofy tej cudownej poetyckiej pieśni króla bardów prześlicznie oddał w swych dziełach nasz niezapomnianej pamięci Ignacy Krasicki, biskup warmiński, zamieściwszy cały przekład pod tytułem Pieśni Ossyana. Tłumaczeniem ich zajmowali się i inni autorzy, jak lord Byron i francuski poeta Alfred de Musset, który zaczyna od słów: „Pâle étoile du soir, messagère lointaine,/ Dont le front sort brillant des voiles du couchant…/ Que regardes-tu dans la plaine?”. [przypis redakcyjny]

Gwiazdy wschodzące (…) po nocnym obiegu — W pierwszym wierszu drugiej pieśni Piekła czytamy, że noc nadchodziła w chwili, gdy poeci poczynali swą podróż, tu wzmianka o zachodzących gwiazdach oblicza czas ich podróży, że od chwili wstąpienia ich do piekła aż dotąd nie więcej upłynęło czasu jak sześć godzin. [przypis redakcyjny]

Gwido Gwinicelli — jeden z lepszych pierwszych poetów włoskich, któremu Dante w swym dziele Biesiada wielkie daje pochwały. [przypis redakcyjny]

Gwidon, Aleksander — hrabiowie z Romeny. [przypis redakcyjny]

Gwidon Dziki — syn Oliwiera. [przypis redakcyjny]

Gwidon — Gwidobald I, książę Urbinu. [przypis redakcyjny]

Gwido Posthum — Gwido Silvestri, zwany „Postumo”, rodem z Pesaro, żołnierz, lekarz, poeta ceniony przez Leona X, umarł młodo. [przypis redakcyjny]

Gwido — raczej Guidetti Francesco, Florentczyk, literat, prezes tamtejszej akademii. [przypis redakcyjny]

Gwido wydarł drugiemu Gwidowi palmę nadania prawa językowi — Gwido Kawalkante prześcignął Gwidona Gwinicella jako poeta i jako gramatyk zasługą skreślenia prawideł mowy ludowej. Tym trzecim, który dwóch pierwszych ma spędzić z gniazda ich sławy, któż właściwiej być może jak sam Dante, rzeczywisty geniusz i twórca mowy poetycznej we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Gwilm — Wilhelm, młodszy syn króla angielskiego. [przypis redakcyjny]

gwinea — dawna angielska moneta złota, później tylko jednostka rachunkowa — 21 szylingów. [przypis redakcyjny]

gwintówka — rodzaj strzelby o gwintowanej lufie, celniejszej i dalej niosącej od zwykłej fuzji. [przypis redakcyjny]

Gwyciardyn — syn Amona, brat Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Gyat — prawdopodobnie Gżatsk, miejscowość leżąca na północny-wschód od Wiaźmy, na szlaku odwrotu wojsk napoleońskich spod Moskwy. [przypis redakcyjny]

gydžia — gydo. [przypis redakcyjny]

„Gymnase” — znany teatr paryski o repertuarze komediowym. [przypis redakcyjny]

gzelce (starop.) — co smażonego. [przypis redakcyjny]

gzems, gzyms (z niem.) — poziomo biegnący występ muru. [przypis redakcyjny]

gzło (daw.) — koszula. [przypis redakcyjny]

gzło (starop.) — koszula. [przypis redakcyjny]