Przypisy

Panna Katarzyna — Branicka. [przypis redakcyjny]

panna Malagamba — słynna piękność wschodnia, znana z dzieł poety francuskiego Lamartine'a. Do poznania jej zachęcała Słowackiego jego siostra Hersylia Januszewska. [przypis redakcyjny]

panna Marcjanna — Marcelina Łempicka. [przypis redakcyjny]

panna respektowa — kobieta niezamężna, szlachcianka, pozostająca na utrzymaniu bogatych krewnych lub pracodawców. [przypis redakcyjny]

panna respektowa — panna przebywająca stale na bezpłatnym utrzymaniu we dworze i pomagająca w gospodarstwie. [przypis redakcyjny]

Panna Szadurska — wiceprzeorysza zakonu wizytek w Kamieńcu Podolskim. [przypis redakcyjny]

panna wysokiego urodzenia… — Maryla Wereszczakówna, pochodząca z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Z woli rodziców Wereszczakówna wyszła za mąż za hr. Wawrzyńca Puttkamera. Nieszczęśliwa miłość Mickiewicza do Wereszczakówny pozostawiła silne ślady w jego twórczości (poezje liryczne, IV część Dziadów). [przypis redakcyjny]

panna Żeleszkiewicz — później miała pensjonat żeński w Krakowie, dziś pensjonat im. Heleny Kaplińskiej, córki Edwarda. [przypis redakcyjny]

panna Zbigniewska — Izabela Zbigniewską, z którą potem łączyła Narcyzę bliska przyjaźń i do której są listy oznaczone w 3 tomowym wydaniu „do Elli”. [przypis redakcyjny]

pannę całowano, także do końca podawać kazano — zabawa w „podaj dalej”. [przypis redakcyjny]

pannę El. — Elizę Branicką. [przypis redakcyjny]

pannę Grabowską (…) spod 495 Nru — numer domu Grabowskich na Miodowej. [przypis redakcyjny]

pannom umieją wyskoczyć — zam. do panien. [przypis redakcyjny]

panny głupie — z przypowieści ewangelicznej (Mat. XXV). [przypis redakcyjny]

Panny Najświętszej imię wpół wymówione zostało — być może imię Maryli. [przypis redakcyjny]

Panom Orsettym — w 1659 r. Wilhelm Orsetti pożyczył komisarzom Rzeczypospolitej we Lwowie „na gwałtowną potrzebę Rzeczypospolitej” zł. 553 000, gr. 21, który to dług miał być zabezpieczony na starostwie knyszyńskim w ten mianowicie sposób, że Orsetti miał trzymać pomienione starostwo „ad totalem [do całkowitego] Stanów koronnych exsolutionem [spłacenia]”; ale że do aprobaty tego układu z niewiadomych przyczyn na sejmie r. 1662 przyjść nie mogło, więc asekurację sukcesorów (bo tymczasem Wilhelm Orsetti umarł) odłożono do przyszłego sejmu. [przypis redakcyjny]

panorama — rozległy obraz wewnątrz okrągłego budynku, dający widzom złudzenie rzeczywistości. [przypis redakcyjny]

panoszyć się — bogacić się, wychodzić na panów. [przypis redakcyjny]

panował nad nim — w pierwodruku: panował mu. [przypis redakcyjny]

Panowie jeździli do Kijowa — w r. 1787 zbiegło się tam dla powitania przejeżdżającej Katarzyny II wielu panów, szukających poparcia w zwalczaniu Rady Nieustającej, ze Szczęsnym i Ignacym Potockimi i Kazimierzem Sapiehą na czele; chodziło też o podkopanie Stackelberga. [przypis redakcyjny]

Panowie nie dopuścili Janowi Zamoyskiemu uskutecznić poprawy rządu — na Sejmie r. 1590 Zamoyski wniósł projekt regulujący sposób elekcji, odrzucony. [przypis redakcyjny]

Panowie podpisywali się w Kaniowie — umowa w maju 1787 r. między Stanisławem Augustem i Katarzyną w sprawie pomnożenia wojska w Polsce i reform ustroju; na następstwo tronu Katarzyna nie zgodziła się; towarzyszyli królowi dwaj synowcowie [synowiec: bratanek; Red. WL], marszałek wielki koronny Mniszech, hetman polny litewski Tyszkiewicz, Naruszewicz, przedstawiciele partii dworskiej. [przypis redakcyjny]

panowie prewodni — chorągwie przewodnie tj. przeprowadzający poselstwo, konwojujący. [przypis redakcyjny]

panowie Rada — zwrot staropolski na oznaczenie senatu. [przypis redakcyjny]

panowie Wolscy — tu: tchórze; por. historię postępku Łukasza Wolskiego zapisaną pod r. 1660. [przypis redakcyjny]

Pan Podstoli, Dziady, a zwłaszcza tych Dziadów część czwarta… — ironiczna wzmianka o Panu Podstolim i części czwartej Dziadów Mickiewicza ma inne zabarwienie odnośnie do każdego z tych pisarzy. Wspominając o Panu Podstolim, chce Słowacki podkreślić swój lekceważący stosunek do klasycznego, nieco nudnego sposobu opowiadania; w części czwartej Dziadów natomiast szydzi z chaotyczności, z jaką Gustaw przedstawia swoje tragiczne dzieje miłosne. [przypis redakcyjny]

Pan Podstoli opowiada swemu gościowi o podobnym wydarzeniu: „Aż mi łzy stanęły w oczach, gdym postrzegł z sali wyrzucone portrety owych zawołanych w ojczyźnie mężów, przodków jego [modnego kawalera]. Pytałem się więc troskliwie, gdzie ich myślał pomieścić. Odpowiedział, iż te obrazy bardzo były już stare, zakopciałe, […] stroje dziwackie, z brodami, wąsami, czuprynami, w ferezjach jak stangreci; kazał więc ich wyrzucić. Tknięty do żywego, tylem wymógł, iż rozkazał ich szukać; znaleziono pod strychem”. (I. Krasicki, Pisma wybrane, t. III, s. 326). [przypis redakcyjny]

pan Roman — Rostworowski. [przypis redakcyjny]

Pan świętobliwy — król Zygmunt August. [przypis redakcyjny]

Pan święty — Święty Piotr. [przypis redakcyjny]

Pansa — Paolo Pansa, uczony Genueńczyk, nauczyciel niefortunnego spiskowca, Jana Ludwika Fiesco. [przypis redakcyjny]

pan Seweryn — poseł rosyjski w Bernie. [przypis redakcyjny]

pan sochaczowski — Śladkowski; „pan” z przymiotnikiem, urobionym od grodu, oznacza kasztelana, tu np.: kasztelan sochaczewski. [przypis redakcyjny]

pan Stefan — Witwicki, chory śmiertelnie na ospę; umarł 19 kwietnia 1847 r. [przypis redakcyjny]

pantalony (daw.) — spodnie. [przypis redakcyjny]

panta rhei (gr.) — wszystko płynie, wszystko się zmienia. [przypis redakcyjny]

panteizm — Schopenhauer, IV. s. 18. [przypis redakcyjny]

Panteon — okazała budowla (z drugiej połowy XVIII w.), pierwotnie kościół Św. Genowefy, później groby zasłużonych. W Panteonie jest pochowany Wolter, Rousseau, Hugo, Zola i inni. Z kopuły Panteonu (wys. 80 m), wznoszącego się na górze Św. Genowefy, rozciąga się malowniczy widok na Paryż. [przypis redakcyjny]

Panteon — świątynia w Rzymie, w której cześć oddawano wszystkim znanym bogom. [przypis redakcyjny]

panteon (z gr.) — świątynia przeznaczona dla kultu wszystkich bogów. [przypis redakcyjny]

Pantera (…) — Pantera, lew i wilczyca, są to symbole trzech grzechów głównych, co zwykle każą trzy pory wieku człowieka: młodość, wiek dojrzały i starość. Pantera oznacza rozpustę zmysłową, lew pychę, a wilczyca łakomstwo czyli chciwość. [przypis redakcyjny]

pantomina — przedstawienie o akcji dramatycznej, wyrażanej za pomocą mimiki, gestów i ruchów ciała. [przypis redakcyjny]

pan — tu: magnat. [przypis redakcyjny]

pan — tu w znaczeniu stanowiska: kasztelan. [przypis redakcyjny]

panty — wiosenne rogi jelenie. [przypis redakcyjny]

panuje — w pierwodruku: pracuje. [przypis redakcyjny]

Panu Spytkowi Jordanowi, na Melsztynie, kasztellanowi krakowskiemu, staroście przemyskiemu, kamionackiemu (…) — Pod tym nazwaniem przytacza Niesiecki Wawrzyńca Spytka Jordana, kasztelana krakow[skiego], starostę przemyskiego, kamionackiego i czechowskiego. Był on kaszt[elanem] sądeckim w 1549, a w rok potem już podskarbim w[ielkim] koronnym, w 1556 wojewodą sandomierskim, w 1563 krakowskim, na koniec w 1565 na kasztelanię krakowską postąpił. Chwalony z gładkiej wymowy, biegłości w prawie koronnym i miłości ku ojczyźnie. Pisał się ten Wawrzyniec z Melsztyna, który matka jego z Tarnowskich i Jarosławskich jedynaczka w dom Jordanów wniosła. Z Anny, córki Miko[łaja] Sieniawskiego, w[ojewo]dy ruskiego, hetmana w[ielkiego] koronnego, miał 5 córek. Umarł 1565 r. pochowany w Krakowie u św. Katarzyny, gdzie kaplicę przodków grób przyozdobił. [przypis redakcyjny]

panu — w wyd. I, II i III: „panie”. Czubek objaśnia, że w kopii pierwszą wersję: „panu” poprawiono na: „panie”, skąd błąd przeszedł do edycji drukowanych. Skażony tekst poprawił Tarnowski, za nim Czubek i następne wydania. [przypis redakcyjny]

pan Władysław — Żeleński, mąż Wandy. [przypis redakcyjny]

pan z swą panią i rodziną całą — Św. Franciszek z ubóstwem i swymi współzakonnikami. [przypis redakcyjny]

Papieńka!… (ros.) — Tatusiu! Tatusiu! Tu mnie obrażają! [przypis redakcyjny]

papierowe czasy — okres dewaluacji pieniędzy papierowych, drukowanych w nadmiarze przez rząd rosyjski w czasie wojny z Turcją. [przypis redakcyjny]

papier welinowy — luksusowy papier, bardzo gładki i cienki. [przypis redakcyjny]

papież widział papieża i uścisk dwu-papieski widziany był w Watykanu sali — Mowa o wizycie cara Mikołaja w Watykanie. [przypis redakcyjny]

Paplecka — jeden z komicznych typów popularnych Ramotek Wilkońskiego. [przypis redakcyjny]

Papuasi — tubylcy Nowej Gwinei oraz innych wysp Oceanii. [przypis redakcyjny]

Papuazja — dwie wielkie wyspy stanowiące Oceanię oddzieloną od Australii na południe Cieśniną Torresa. Kilka mniejszych jeszcze liczy się także do Papuazji. [przypis redakcyjny]

papugę, pawia — aluzja do rodzącej się wówczas sztuki ornamentacyjnej, reprezentowanej przez wystrzyganki Karola Frycza. [przypis redakcyjny]

papuzić się — zielenić się, barwić. [przypis redakcyjny]

parabola (z gr.) — obrazek zaczerpnięty z życia dla uzmysłowienia jakiejś prawdy moralnej; przypowieść. [przypis redakcyjny]

parać się (starop.) — zajmować [się czym]. [przypis redakcyjny]

parać się (starop.) — zajmować się. [przypis redakcyjny]

parać (starop.) — zajmować. [przypis redakcyjny]

paradny — odświętny. [przypis redakcyjny]

paradoks — sąd wyrażający myśl sprzeczną (czasem tylko pozornie) z ogólnie uznanymi zasadami. [przypis redakcyjny]

paradyz — najwyższe i najtańsze miejsca dla widzów na najwyższym balkonie w teatrze. [przypis redakcyjny]

paragon (z gr.) — zawody, współzawodnictwo. [przypis redakcyjny]

paragraf — tu: szrama, blizna. [przypis redakcyjny]

paragrafy (z gr.) — tutaj: szramy, znaki, blizny, kresy; wyrazu tego użyto tu żartobliwie. [przypis redakcyjny]

parają się (starop.) — rządzą [się]. [przypis redakcyjny]

paramenty (łac.) — szaty, naczynia i sprzęty liturgiczne. [przypis redakcyjny]

paranoia senilis (łac.) — obłęd starczy, choroba psychiczna objawiająca się rozwojem przesadnych urojeń. [przypis redakcyjny]

parantela (z łac.) — powinowactwo, powiązania rodzinne. [przypis redakcyjny]

parapet — przedpiersie. [przypis redakcyjny]

parapety (z fr. parapet, wł. parapetto — osłona piersi) — występy w murach obronnych osłaniające walczących. [przypis redakcyjny]

parare necessitudines (łac.) — zdobywać sobie przyjaźni. [przypis redakcyjny]

parbleu (fr.) — dalibóg. [przypis redakcyjny]

Parbleu! (fr.) — Dalibóg! [przypis redakcyjny]

Parcam (…) superbam (łac.) — Parka dumna, trzymająca kosę w groźnej ręce. [przypis redakcyjny]

parch (daw.) — przykry zapach. [przypis redakcyjny]

parciana — ze sznurka lnianego lub konopnego. [przypis redakcyjny]

parciane — zgrzebne, z grubego płótna. [przypis redakcyjny]

pard (daw.) — lampart. [przypis redakcyjny]

pardon (fr.) — przepraszam. [przypis redakcyjny]

pardon (fr.) — tu: poddaję się, proszę o darowanie życia. [przypis redakcyjny]

Pardonnez moi (fr.) — proszę wybaczyć. [przypis redakcyjny]

pardonnez moi — wybacz. [przypis redakcyjny]

pardus — leopardus, lampart. [przypis redakcyjny]

pardus (starop.) — lampart. [przypis redakcyjny]

pardwa — ptak średniej wielkości z rodziny kurowatych, podobny do kuropatwy lub bażanta, w Polsce już dziś właściwie nie występuje. [przypis redakcyjny]

pardwy — ptaki kurowate z rodz. cietrzewi [przypis redakcyjny]

pardy z kły ostremi — tj. leopardy, herb angielski. [przypis redakcyjny]

parėjau — perdėm,kiaurai. [przypis redakcyjny]

parę już przez ciebie napisanych arkuszy — owej wspólnej, wedle planu Narcyzy pisanej powieści. [przypis redakcyjny]

. . . . . . . . . — Parę strofek o nazbyt zwietrzałej aktualności opuszczono. [przypis redakcyjny]

paremia — przysłowie. [przypis redakcyjny]

paremia (z gr. przez łac.) — przysłowie. [przypis redakcyjny]

paremia (z gr.) — przysłowie, maksyma. [przypis redakcyjny]

paremie — tu: przysłowia. [przypis redakcyjny]

parentela (daw.) — pokrewieństwo. [przypis redakcyjny]