Przypisy

mens divinior (łac.) — duch natchniony; tu: mowa o Towiańskim. [przypis redakcyjny]

mens (…) humari (łac.) — dusza i sława nie zstępują do grobu. [przypis redakcyjny]

mens (łac.) — myśl. [przypis redakcyjny]

mens, mentis (łac.) — rozum, tu B. lp mentem. [przypis redakcyjny]

mens, mentis (łac.) — umysł, rozsądek; zdrowie psychiczne, tu B. lp mentem. [przypis redakcyjny]

mens (z łac.) — umysł, myśli. [przypis redakcyjny]

menuet — starofrancuski taniec w trzyćwierciowym takcie, pełen wdzięku i wytworności. [przypis redakcyjny]

menuet — stary, wspaniały taniec francuski. [przypis redakcyjny]

menuet — wytworny, dworski taniec francuski z XVII–XVIII w. [przypis redakcyjny]

Menzo — rzeka Mincio, lewy dopływ Padu (tak nazywana w narzeczu miejscowym). [przypis redakcyjny]

Meońska księga — Iliada, epopeja Homera, który według jednego podania miał pochodzić z Meonii. [przypis redakcyjny]

Merci, monsieur (fr.) — dziękuję, panie. [przypis redakcyjny]

mere (łac.) — zupełnie, czysto, ściśle. [przypis redakcyjny]

merellowy — morelowy. [przypis redakcyjny]

mere-mere-trix-trix (łac.) — dowcipne rozłożenie wyrazu szpetnego na części, które osobno nie są nieprzyzwoite; meretrix: wszetecznica. [przypis redakcyjny]

merentur perennitatem (łac.) — zasługują trwałość. [przypis redakcyjny]

meretur (łac.) — zasługuje. [przypis redakcyjny]

mereża — sieć na obręczach do chwytania ryb. [przypis redakcyjny]

merin — urzędnik, naczelnik powiatu. [przypis redakcyjny]

merita (łac.) — zasługi. [przypis redakcyjny]

merita (łac.) — zasługi. [przypis redakcyjny]

meritissimorum erga patriam, które exerces, w waleczne wielkich przodków swoich wstępujący strzemiona, actuum (łac.-pl) — najzasłużeńszych czynów względem ojczyzny, które wykonywasz. [przypis redakcyjny]

merito debetur salvis tamen iuribus (łac.) — słusznie należy, z zachowaniem wszakże praw. [przypis redakcyjny]

meritum (łac.) — istota sprawy, wątek, treść. [przypis redakcyjny]

meritum (łac.) — treść istotna. [przypis redakcyjny]

merkaptany — związki organiczne odpowiadające co do budowy alkoholom; różnią się od nich tym, że zamiast tlenu zawierają siarkę. Są to bezbarwne ciecze o nadzwyczaj nieprzyjemnej woni. [przypis redakcyjny]

Merkwürdig (niem.) — osobliwe. [przypis redakcyjny]

Merło, Drzypol, Janczarycha — sławne z dawnych walk. [przypis redakcyjny]

merliński — od nazwy Merlo lub Merła, rzeki na Ukrainie w dorzeczu Dniepru; w tych okolicach toczono w 1646 r. walki z Tatarami. [przypis redakcyjny]

Merlin — sławny czarodziej bretoński, założyciel zakonu „Okrągłego Stołu”, postać niezupełnie bajeczna; był to właściwie bard bretoński, żył w V i VI w. naszej ery. [przypis redakcyjny]

Meroe — wyspa Nilowa w górnym Egipcie. [przypis redakcyjny]

Merowingowie, Karlowingowie, Burboni, Bonapartowie — nazwy dynastii kolejno panujących we Francji od V do XIX w. [przypis redakcyjny]

meruerant majores nostri axioma (łac.) — wysłużyli sobie przodkowie nasi ten pewnik. [przypis redakcyjny]

meruit gratitudinis (łac.) — zasłużył wdzięczność. [przypis redakcyjny]

meruit (łac.) — zasłużyła się. [przypis redakcyjny]

meruit (łac.) — zasłużył. [przypis redakcyjny]

Meryjona — Merion, jeden z greckich bohaterów w wojnie trojańskiej. [przypis redakcyjny]

meška — lokys. [przypis redakcyjny]

Mesalina (I wiek n.e.) — żona cesarza rzymskiego Klaudiusza, słynna z rozwiązłości. [przypis redakcyjny]

Mesalina — słynna z rozpusty żona cesarza rzymskiego Klaudiusza, „dla niepowściągnionej rozwiązłości śmiercią ukarana od męża swego”. (Zbiór potrzebnych wiadomości). [przypis redakcyjny]

Messapios — góra w Beocji. [przypis redakcyjny]

meszkita (starop.) — meczet. [przypis redakcyjny]

meszne — danina w zbożu składana księżom za odprawienie mszy. [przypis redakcyjny]

meszne — zapłata za odprawienie mszy. [przypis redakcyjny]

meta (daw.) — cel. [przypis redakcyjny]

metafizyka muzyki — Schopenhauer, II, s. 524. [przypis redakcyjny]

metaforycznego — użytego w przenośni. [przypis redakcyjny]

metal drukarski — stop ołowiu, antymonu i cyny, używany do wyrobu czcionek drukarskich. [przypis redakcyjny]

metalowa turkawka — zapewne rodzaj szybko wirującej zabawki dziecięcej. [przypis redakcyjny]

metas (łac.) — cele. [przypis redakcyjny]

Metaur — rzeka w Umbrii, wpada pod Signigalią do Morza Adriatyckiego. [przypis redakcyjny]

met — cel (zamiast meta). [przypis redakcyjny]

Metenda (…) necessitas (łac.) — Żąć należy żniwo, tak każe konieczność. [przypis redakcyjny]

methodum (łac.) — sposób. [przypis redakcyjny]

metoda kształcenia dorosłych Benedyktów Winnickich — w poemacie Przygody JP Benedykta Winnickiego Wincenty Pol z uznaniem pisze o batożeniu Benedykta już jako dorosłego człowieka; zgodnie z dawnym obyczajem Winnicki, jako szlachcic, otrzymuje chłostę na kobiercu. [przypis redakcyjny]

metoda przycina jeno wilcze pędy… — por. Horacego Listy (II, 2 w. 122) mówi o dobrym poecie: „Luxuriantia conpescet, nimis aspera sano levabit cultu, virtute carentia tollet”, — por. także Epody II, 13; „Inutilesve falce ramos amputans feliciores inserit”. [przypis redakcyjny]

metropolita — arcybiskup obrządku greckiego, mający pod sobą kilka dyjecezji. [przypis redakcyjny]

metryka koronna — archiwum koronne zbiór aktów państwowych. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — mistrz, znawca. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — nauczyciel. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — nauczyciel (tańca, muzyki). [przypis redakcyjny]

metternichowska głowa — Metternich Klemens Lothar (1773–1859) austriacki mąż stanu — minister spraw zagranicznych do 1809 r., a od r. 1809 kanclerz monarchii zasłynął jako wytrawny i przebiegły polityk. [przypis redakcyjny]

Metzel — kapitan od artylerii polskiej, nazwany stąd wychowańcem „Gradywa”, to jest Marsa, podał plan Zofijówki i dyrygował egzekucją. [przypis redakcyjny]

meum est (łac.) — moja rzecz. [przypis redakcyjny]

Mezencyusz (…) agiliński — król Agilli w Etrurii, dla okrucieństwa wypędzony z państwa; poległ z ręki Eneasza. [przypis redakcyjny]

miąższym — grubym, gęstym. [przypis redakcyjny]

miąższy (starop.) — gruby. [przypis redakcyjny]

Mia cara Enrichetta, my dear Harriet, Mamma… (wł., ang.) — Moja droga Henrieta, moja droga Henryczka! Mama. [przypis redakcyjny]

miała tam pojechać cesarzowa Eugenia — pogłoska ta nie sprawdziła się. [przypis redakcyjny]

miałem list od niego — Edward Jaroszyński, po powrocie do kraju uwięziony i osadzony w fortecy. [przypis redakcyjny]

Miałeś, chamie, złoty róg — słowa Wyspiańskiego do melodii ludowej, którą dołączył do tekstu; później „przyjęły się” i słowa jako piosenka rzekomo ludowa. [przypis redakcyjny]

miałki — tu: płytki, ograniczony, powierzchowny. [przypis redakcyjny]

miał koń leniwszy (starop. forma) — zamiast: miał konia leniwszego; pierwotna forma B. lp. (por. pieśń VIII zwr. 19 i pieśń IX zwr. 82). [przypis redakcyjny]

miałkość — powierzchowność. [przypis redakcyjny]

miał nas z kaszel (starop. konstrukcja) — daliśmy mu się we znaki; miał od nas co cierpieć, miał z nami co czynić. Oprócz P. Kochanowskiego używają tego wyrażenia: Paprocki Rycerstwo, Knapius Thesaurus, Rey Postylla, Stryjkowski (por. Linde: Słownik). [przypis redakcyjny]

miał uczucie, że się w nim (…) odradza on sam (…) z czasów Mademoiselle — Księżna de Montpensier, zwana la Grande Mademoiselle, kuzynka króla, obdarzyła swymi względami księcia de Lauzun, dworzanina Ludwika XIV, i uzyskała zgodę na to małżeństwo; doszło ono jednak do skutku dopiero w 1681 r., po 10 latach niełaski i więzienia, z którego zwolniono Lauzuna za wstawiennictwem księżnej. [przypis redakcyjny]

Miaoulis, Andreas (1765–1835) — admirał grecki, [dowódca greckiej floty podczas wojny o niepodległość]. [przypis redakcyjny]

miarkować (daw.) — ograniczać, powściągać. [przypis redakcyjny]

miasta rezydencjonalnego królewskiego — [miasta,] w którym król przebywał. [przypis redakcyjny]

Miasto — chodzi o Rzym (łac. Urbs). [przypis redakcyjny]

miasto, co będzie początkiem wielkości Normandów w Apuliej — miasto nadmorskie Amalii poniżej Neapolu. [przypis redakcyjny]

miasto jedno — tu: Słoboda pod Moskwą. [przypis redakcyjny]

miasto, które w śrzodku rybnych jezior stoi — Comacchio nad Padem, niedaleko ujścia. W czasie burzy chronią się ryby morskie do koryta Padu, gdzie je mieszkańcy Comacchio z łatwością poławiają i dlatego „radzi niepogodzie” w. 5. [przypis redakcyjny]

Miasto obległ […] / Gdzie kości przodek jego syreny położył — syrena Partenopa, zwyciężona przez Odyseusza, miała się rzucić w morze; fala zaniosła ciało na brzeg kampański i wyrzuciła na ląd w tym miejscu, gdzie założono później miasto Neapol. [przypis redakcyjny]

miasto proemium — [zamiast] przedsłowia, przedmowy. [przypis redakcyjny]

miasto świętego Andrzeja — Saint Andrews, dawna stolica Szkocji. [przypis redakcyjny]

miasto* (starop.) — zamiast. [przypis redakcyjny]

miasto — [tu:] Ateny, którymi zarządzał Pizystrat z wielką łagodnością. Młody Grek, jak mówi Valerius Maximus, córkę władcy ateńskiego publicznie pocałował. Żona Pizystrata skarżyła przed mężem na tę zniewagę ich krwi i stanowi wyrządzoną; co na to odpowiedział Pizystrat, wiemy ze słów tekstu. [przypis redakcyjny]

miaukoty — w języku dzieci ulicy: żebranina. [przypis redakcyjny]

Michał Czajkowski (1808–1886) — znany powieściopisarz, przeszedł był na islamizm. [przypis redakcyjny]

Michał Kazimierz Ogiński (ok. 1730–1800) — rozbity we wrześniu 1771 pod Stołowiczami przez Suworowa; na Sejmie Czteroletnim w r. 1788 i 1789 popierał na ogół politykę patriotów. [przypis redakcyjny]

Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią. [przypis redakcyjny]

Michał Lewiński — szwagier Wiktorii, siostry Narcyzy, brat generała, sam zajmujący wybitne stanowisko obywatelskie. [przypis redakcyjny]

Michał Skott (…) Asdente — Hiszpan albo Szkot, nadworny cesarza Fryderyka astrolog; Gwido Bonatti — również astrolog; Asdente — szewc i mistyk, rodem z Parmy. [przypis redakcyjny]

Michalik — Cukiernia Lwowska Jana Michalika przy ul. Floriańskiej w Krakowie (w pobliżu Akademii Sztuk Pięknych), gdzie powstał Zielony Balonik. [przypis redakcyjny]

Michel Bréal (1832–1915) — lingwista, profesor w Collège de France i członek Akademii Napisów, zajmował się zwłaszcza studiami nad mitologią i gramatyką porównawczą. [przypis redakcyjny]

Mickiewicz używa obu form: Świteziu i Świtezi; obie były wówczas w użyciu. [przypis redakcyjny]

Midas i Polikrates — znani z mitów i podań (pierścień Polikratesa). [przypis redakcyjny]

Midsummer-nights-dream (ang.) — Sen nocy letniej. [przypis redakcyjny]

Międzybóż — miasto na Podolu przy zbiegu Bohu i Bożku. [przypis redakcyjny]