Przypisy

mało ci (…) zostawił — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

mało co (starop.) — niewiele. [przypis edytorski]

mało dziesięć razy — co najmniej dziesięć razy. [przypis edytorski]

Małogoszcz — miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim. [przypis edytorski]

mało karku nie nadkręcił — dziś: mało karku nie skręcił. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop. konstrukcja) — mało mu było tego. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop. konstrukcja) — tego było mu mało. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop.) — mało mu tego było. [przypis edytorski]

Małom jej słuchał — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: mało jej słuchałem. [przypis edytorski]

Małom (…) — Mało mówiłem; przykład ruchomości końcówek fleksyjnych czasowników. [przypis edytorski]

małom nie dostał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: mało nie dostałem. [przypis edytorski]

małom (…) nie złamał — mało nie złamałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

małomowny — dziś popr.: małomówny. [przypis edytorski]

mało na tym macie (starop. konstrukcja) — mało wam tego. [przypis edytorski]

mało pamięta, co pisał Skrzyneckiemu — Andrzej Towiański, List do Adama Mickiewicza, 27 stycznia 1843 [w:] Współudział Adama Mickiewicza w sprawie Andrzeja Towiańskiego. Listy i przemówienia, Paryż 1877, t. 1, s. 74. [przypis edytorski]

mało rozumieć o sobie — dziś: nie mieć o sobie wygórowanego mniemania; nie być zarozumiałym. [przypis edytorski]

Małorusin (daw.) — Ukrainiec. [przypis edytorski]

małoruski — dotyczący Małorusi (hist.); dziś: ukraiński. [przypis edytorski]

mało słychany (starop.) — rzadko słyszany; o którym rzadko słychać (się słyszy). [przypis edytorski]

mało (starop.) — nieco, trochę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę, nieco. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę, niewiele. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę; postój mało: poczekaj chwilę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę; poznać mało: trochę się dowiedzieć. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — tu: trochę. [przypis edytorski]

mało tysiąc razy — więcej niż tysiąc razy. [przypis edytorski]

małoumny (daw.) — niewiele rozumny. [przypis edytorski]

mało weźrzawszy w ziemię (starop.) — krótko popatrzywszy w ziemię. [przypis edytorski]

mało wiele (daw., gw.) — niewiele. [przypis edytorski]

mało wiele (daw., gw.) — niewiele, trochę. [przypis edytorski]

małowiele (daw., gw.) — niewiele, trochę. [przypis edytorski]

mało wiele (gw.) — trochę, niedużo. [przypis edytorski]

mało wiele (gw.) — trochę. [przypis edytorski]

małowiele (gw.) — trochę. [przypis edytorski]

mało wiele — niewiele, niezbyt wiele. [przypis edytorski]

mało-wiele — trochę. [przypis edytorski]

mało że (starop.) — omalże, prawie. [przypis edytorski]

małoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

małoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

mało za uczynek nie stoi — jest prawie tym samym, co uczynek. [przypis edytorski]

małpa „hamadria” — prawdopodobnie Papio hamadryas, tj. pawian płaszczowy. [przypis edytorski]

małpa — ladacznica, kobieta lekkich obyczajów, tu: jako wyzwisko. [przypis edytorski]

małpa (starop.) — ladacznica. [przypis edytorski]

małpa — we fr. żargonie drukarskim: pracownik drukarni składający tekst z czcionek; zecer; por. pierwsza część cyklu, Dwaj poeci. [przypis edytorski]

małpi chleb — potoczna nazwa jadalnych owoców baobabu właściwego (Adansonia digitata), które są przysmakiem małp. [przypis edytorski]

małpie gruczoły — nawiązanie do słynnych, prowadzonych we Francji badań S. Woronowa (1866–1951) nad przeszczepianiem tkanki z jąder małp do jąder mężczyzn w celu przywrócenia młodzieńczej energii i zdrowia. [przypis edytorski]

małpy zaprowadzić do piekła — nawiązanie do angielskiego przysłowia z czasów elżbietańskich (występuje też w Poskromieniu złośnicy, akt II, scena 1), mówiącego, że kobiety, które umierają jako panny, wiodą małpy do piekieł; jego pochodzenie jest niejasne; być może zajmowanie się małpami miało być pośmiertną karą za sprzeczne z naturą unikanie posiadania dzieci; być może miało podtekst lub znaczenie związane z lubieżnością, jaką przypisywano małpom. [przypis edytorski]

mały czas wyszedł (starop.) — niewiele czasu minęło. [przypis edytorski]

Mały Ejolf — tytułowy bohater sztuki (Lille Eyolf) Henryka Ibsena z 1894 r.; niepełnosprawny chłopiec, którego wychowaniem postanawia się zająć ojciec, Alfred Allmers, powróciwszy z górskiej wyprawy, zamiast kontynuować pracę nad swym dziełem zatytułowanym „Odpowiedzialność człowieka”; Ejolf najbardziej pragnie wieść życie normalnego chłopca, mimo sparaliżowanej nogi, ojciec stara się skierować jego aspiracje ku wznioślejszym celom; chłopiec ostatecznie utopił się w morzu, podążając za zaklinaczką szczurów. [przypis edytorski]

mały Fiat — prawdopodobnie mowa o modelu Fiat 508, niewielkim samochodzie osobowym produkowanym w Polsce na licencji Fiata (Fabbrica Italiana Automobili Torino) od roku 1931. [przypis edytorski]

Mały Kapral — przydomek nadany Napoleonowi Bonaparte po zwycięskiej bitwie pod Lodi (1796). [przypis edytorski]

mały komtur — wicekomtur, zastępca komtura. [przypis edytorski]

Mały Lord — tytuł oryg. Little Lord Fauntleroy (wyd. 1886), powieść angielskiej pisarki Frances Hodgson Burnett, autorki powieści dla młodych czytelników, takich jak Mała księżniczka czy Tajemniczy ogród. [przypis edytorski]

małym »kiukiu«, wszystkim małym »prupru«— aluzja do nazwisk Montesquiou oraz Proust. [przypis edytorski]

Mały prorok — Le petit prophète de Boehmischbroda (styczeń 1753), satyra Friedricha Melchiora Grimma na tradycyjną operę francuską, stylizowana na proroctwo biblijne, opublikowana anonimowo. [przypis edytorski]

Mały Tim — w oryginale: Tiny Tim; jest to jego przezwisko, używane w rodzinie Cratchitów, dlatego też pisana wielką literą. [przypis edytorski]

małżeńskie ogniwa — więzy małżeńskie; czyli: małżeństwo, instytucja małżeństwa. [przypis edytorski]

małżeństwo to (…) zawierane w bliskim stopniu pokrewieństwa — Bolesław III Krzywousty pojął za żonę Zbysławę, córkę Świętopełka II, księcia kijowskiego i halickiego, wnuczkę Izjasława, którego żoną była siostra Kazimierza Odnowiciela, Gertruda Mieszkówna (córka Mieszka II Lamberta i Rychezy, zresztą jako autorka łacińskich modlitw prozą poetycką z Kodeksu Gertrudy najdawniejsza znana z imienia pisarka polska). Małżeństwo Bolesława i Zbysławy zostało zawarte w 1103 r., potomkiem męskim z tego związku był Władysław II, zw. Wygnańcem. [przypis edytorski]

małżeństwo, wolność — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

małżeństwy — dziś popr. forma N. lm: małżeństwami. [przypis edytorski]

Małżonek ten, którego nazwisko mogłoby służyć wielu znajdującym się w jego stanie — Cornadez, aluzyjnie: rogacz. [przypis edytorski]

małżonek Wenery (mit. gr.) — chodzi o Hefajstosa. [przypis edytorski]

małżonka — Antikleja. [przypis edytorski]

małżonka jego, królowa — chodzi tu zapewne o Emnildę, córkę Dobromira (księcia z Moraw lub Łużyc). Bolesław Chrobry był żonaty cztery razy. Od 984 r. z córką margrabiego Miśni Rygdaga; z żoną rozwiódł się już prawdopodobnie na przełomie 985/986 r. Następnie pojął za żonę nieznaną z imienia Węgierkę (Długosz nadaje jej popularne w epoce imię Judyta, współczesne badania wskazują na siostrę Sarolty siedmiogrodzkiej, małżonki węgierskiego księcia Gejzy o prawdopodobnym imieniu Karolda); z tego małżeństwa narodził się w 986 a. 987 r. Bezprym. Trzecią żonę, Emnildę, poślubił między 987 a 989 r., miał z nią pięcioro dzieci (Mieszka II Lamberta, Ottona Bolesławica oraz trzy córki, z których znana z imienia jest tylko Regelinda) i był z nią związany do jej śmierci w 1016 a. 1017 r. Bolesław wstąpił po raz czwarty w związek małżeński z Odą, córką margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda, 3 lutego 1018 r., w okresie Wielkiego Postu, kilka dni po zawarciu pokoju w Budziszynie i stanowił rękojmię zawartych układów; Chrobry miał z Odą jedną córkę, Matyldę, przy czym jednocześnie na dworze władcy przebywała porwana z Kijowa Przedsława. [przypis edytorski]

Malabarka — mieszkanka Malabaru, regionu w płd. Indiach, obejmującego wybrzeże i rozciągające się wgłąb lądu obszary lasów tropikalnych; daw. księstwo pod panowaniem brytyjskim. [przypis edytorski]

malabarski — odnoszący się do Wybrzeża Malabarskiego a. Malabaru w płd.-zach. Indiach nad Morzem Arabskim. [przypis edytorski]

malabatrum — rodzaj pachnidła w formie olejku. [przypis edytorski]

malachit — ceniony kamień półszlachetny o zielonej barwie. [przypis edytorski]

malachit — minerał o barwie intensywnej zieleni. [przypis edytorski]

malachit — minerał o charakterystycznym zielonym zabarwieniu. [przypis edytorski]

malachit — minerał o charakterystycznym zielonym zabarwieniu, wykorzystywany m.in. w jubilerstwie, sztuce zdobniczej i do produkcji barwnika, tzw. zieleni malachitowej. [przypis edytorski]

malachit — szarozielony minerał. [przypis edytorski]

Maladetta! (wł.) — Przekleństwo! [przypis edytorski]

maladetti (z wł. maledetto) — przeklęci. [przypis edytorski]

Mala est pluralitas principum, sit ergo unus rex (łac.) — Wielość książąt jest zła, niech będzie zatem jeden król. [przypis edytorski]

malaga — gatunek słodkiego wina hiszpańskiego, produkowanego w okolicach miasta o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

malaga — gatunek słodkiego wina hiszpańskiego. [przypis edytorski]

Malaga — miasto portowe nad M. Śródziemnym, w płd. Hiszpanii. [przypis edytorski]

Malaga — miasto w Hiszpanii, położone nad Morzem Śródziemnym. [przypis edytorski]

Malaga — miasto w południowej Hiszpanii; na początku hiszpańskiej wojny domowej port Malagi był bazą republikańskiej marynarki wojennej, blokującej nacjonalistyczne hiszpańskie Maroko; w lutym 1937 miasto zostało oblężone i zaatakowane z lądu, morza i powietrza przez wojska nacjonalistów, ekspedycyjny korpus faszystów włoskich i zbombardowane przez włoską i niemiecką marynarkę wojenną i lotnictwo; dziesiątki tysięcy cywilów, głównie starców, kobiet i dzieci, usiłowało uciec z miasta drogą wzdłuż wybrzeża do Almerii (201 km); w masakrze dokonanej 8 lutego przez frankistowskie lotnictwo, okręty, czołgi i artylerię zginęło ok. 5000 uciekających, republikańskie lotnictwo nie było w stanie powstrzymać ataków; osoby, które odmówiły ewakuacji z Malagi (ok. 4000 osób), były przez nacjonalistów systematycznie łapane, gwałcone i zabijane. [przypis edytorski]

Malagrida, Oldcorn, Garnet, Guignard, Gueret — jezuici skazani za uczestnictwo w spiskach mających na celu królobójstwo: Gabriel Malagrida (1689-1761) za udział w spisku na życie króla Portugalii; Edward Oldcorne (1561–1606) oraz Henry Garnet (1555–1606) za udział w spisku prochowym na parlament i króla Anglii; Jean Guignard (zm. 1595) oraz Gueret za zachęcanie Chatela, sprawcę zamachu na króla Francji. [przypis edytorski]

Malaj — członek grupy ludów austronezyjskich zamieszkujących Płw. Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

Malaje — nazwa stosowana do dawnych posiadłości brytyjskich na Półwyspie Malajskim, czyli w płd. części Półwyspu Indochińskiego. [przypis edytorski]

Malajowie — grupa ludów austronezyjskich zamieszkująca Płw. Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

Malajowie — grupa ludów zamieszkująca Półwysep Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

malajski amok — słowo amok pochodzi z kultury malezyjskiej, używane jest także w Indonezji, na Filipinach i w Indiach, opisuje stan silnego wzburzenia i ograniczonej świadomości, w którym człowiek (lub słoń) niszczy przedmioty i zabija ludzi. [przypis edytorski]

malakitowy — dziś: malachitowy. [przypis edytorski]

Malakka — nazwa miasta i stanu w Malezji. [przypis edytorski]

malakologia (z gr. malakós: miękki) — nauka o mięczakach. [przypis edytorski]

mala nota (łac.) — zła ocena, uwaga; tu B. lp malam notam: złą ocenę. [przypis edytorski]

malaria — choroba pasożytnicza, objawiająca się wysoką gorączką. [przypis edytorski]

malaria — tu: żart. rzeczownik zbiorowy oznaczający malarzy. [przypis edytorski]

malarzów — dziś popr. forma D. lm: malarzy. [przypis edytorski]

malarz — porównanie poezji do malarstwa, to jest do sztuki przedstawiającej, jest charakterystycznym pomysłem Horacego. [przypis edytorski]

malatura (daw.) — obraz, malunek. [przypis edytorski]

Malborga gmachy — zamek krzyżacki w Malborku; w latach 1309–1457 siedziba wielkiego mistrza krzyżackiego i stolica państwa zakonnego. [przypis edytorski]

Malborg — dziś: Malbork. [przypis edytorski]

Malborg — dziś: Malbork. [przypis edytorski]

Malburgas — kryžeivių pilis. [przypis edytorski]