Przypisy

Na przykład przy ustawach można wymagać przynajmniej 3/4 ilości głosów, przy materiach stanu 2/3, zwykłej większości tylko przy wyborach i innych chwilowych sprawach bieżących — por. w Umowie społecznej IV, 2: „O głosowaniu”. Co do kwestii, jaka większość powinna stanowić o uchwale, pisze: „Różnica jednego głosu łamie równość głosów, jeden sprzeciwiający się łamie jednomyślność; ale — pomiędzy jednomyślnością a równością — głosy przy nierówności mogą się różnie dzielić, a według tych różnic można ustalić wymaganą liczbę głosów, stosownie do stanu i potrzeb ciała politycznego. Dwie zasady ogólne mogą służyć przy normowaniu tych ustosunkowań: jedna, że im obrady są ważniejsze i poważniejsze, tym bardziej zdanie zwyciężające powinno zbliżać się do jednomyślności; druga, że im większego pośpiechu wymaga sprawa będąca w toku, tym bardziej należy zmniejszyć różnicę przepisaną przy podzieleniu się zdań: przy obradach, które trzeba natychmiast zakończyć, większość jednego głosu powinna wystarczyć. Pierwsza z tych zasad zdaje się lepiej nadawać dla praw, druga zaś dla spraw. Jakkolwiekby było, na kombinacji tych dwóch zasad opierają się najlepsze ustosunkowania, jakie można wprowadzić przy zapadaniu uchwał większością głosów”. Ponadto w ks. IV, rozdz. 4 podnosi Russo zasadę jawności głosowania. [przypis redakcyjny]

na przysieniu — u progu sieni domu. [przypis redakcyjny]

napsztykanie — tu: ostre słowa i strzelanina. [przypis redakcyjny]

na publicznym kształcie — na publicznym widoku, w chwili uroczystej. [przypis redakcyjny]

napurpurzać się (neol.) — stawać się purpurowym, czerwienić się intensywnie. [przypis redakcyjny]

napużać — nastraszyć (ruskie). [przypis redakcyjny]

narajone występki krajowe — nadarzone [sprowokowane Red. WL] zbrodnie przeciw państwu. [przypis redakcyjny]

Narbona — miasto Narbonne w południowej Francji. [przypis redakcyjny]

Narcysus (gr. Narkissos) — Narcyz, syn boga rzecznego Kefissosa wzgardził miłością nimfy Echo, za co rozgniewana Afrodyta wzbudziła w nim miłość do własnego obrazu odbitego w wodzie. Nie mogąc miłości tej zaspokoić, Narcyz usechł, a na jego miejscu pozostał biały kwiat, noszący jego imię. [przypis redakcyjny]

nard — u starożytnych drogocenna maść i olejek z wonnych korzeni indyjskiej spikanardy. [przypis redakcyjny]

naręczny — koń idący z prawej strony dyszla. [przypis redakcyjny]

na rezydencji — na mieszkaniu, na łaskawym chlebie. [przypis redakcyjny]

naród angielski stał się u siebie gromem despotów: tam szlachta dotychczas żyje wolną, swobodną i bogatą, a królowie, chociaż z dawnemi niegodziwemi przywłaszczeniami tronów są niezmiernie władni i tylko jeden krok mają do despotyzmu, przecież, ile razy który z nich o tym pomyślił, zawsze koło jego głowy niebezpieczno było — Karol I został ścięty w r. 1649; Jakub II musiał z Anglii uchodzić. [przypis redakcyjny]

naród (daw.) — ród. [przypis redakcyjny]

naród przewoźny — Szwedzi. [przypis redakcyjny]

naród — tu: całość społeczeństwa. [przypis redakcyjny]

Naród — tu i poniżej: Sejm, jako zgromadzenie trzech stanów (Król, Senat, Stan Rycerski) stanowiące naród w znaczeniu prawa publicznego polskiego. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy przestać (starop.) — na małej rzeczy [przestać; poprzestawać na małym; red. WL]. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy (starop.) — na małej rzeczy. [przypis redakcyjny]

na równym (starop.) — na małym. [przypis redakcyjny]

na rózdze — na gałęzi. [przypis redakcyjny]

Narocz — miasto nad jeziorem tegoż nazwiska na płn.-wsch. od Żodziszek. [przypis redakcyjny]

Narodu — tu: Sejmu. [przypis redakcyjny]

na rokowanie (starop.) — dla umów. [przypis redakcyjny]

narteks (z łac.) — puszka do przechowywania leków. [przypis redakcyjny]

na rubaszyństwo (z ros.) — w dowód naszej przyjaźni; rubaszyństwo rzecz. od czas. rubaszyć się: wymieniać w dowód przyjaźni rubaszki, tj. koszule; tu: rubaszyństwo iron. [przypis redakcyjny]

Naruszewicz — Aleksander Naruszewicz. [przypis redakcyjny]

naści (daw.) — masz, trzymaj. [przypis redakcyjny]

Naści (daw.) — masz, trzymaj. [przypis redakcyjny]

naści — na ci, oto masz. [przypis redakcyjny]

naśladować czego (starop. forma) — dziś: naśladować co; naśladować czyjej rady: iść za czyją radą. [przypis redakcyjny]

naśladować (daw.) — następować; [iść śladem]. [przypis redakcyjny]

naśladować — iść za kimś. [przypis redakcyjny]

naśladować kogo (starop.) — iść za kim; [iść w czyjeś ślady; red. WL]. [przypis redakcyjny]

na ślubie Wandeczki — Redlówny [przypis redakcyjny]

nasadka — pułapka na lisy i tchórze. [przypis redakcyjny]

na samę (…) zmierza — zmierza ku (niej) samej. [przypis redakcyjny]

na samej sztuce — od kiedy nie męstwo i liczba rozstrzygają o zwycięstwie, ale umiejętność i technika; por. Uwagi, rozdz. Wojsko. [przypis redakcyjny]

na schwał (daw.) — nadzwyczaj, wyjątkowo, nader. [przypis redakcyjny]

na sfery — do nieba wyniesiony. [przypis redakcyjny]

nasiąść — osiąść. [przypis redakcyjny]

nasieka — broń podobna do maczugi. Nasiekę wykonywano w ten sposób, że siekierą albo toporem nasiekiwano młode dęby lub brzozy i w powstałe szpary wciskano ostre kamienie. W ciągu kilku lat kamienie wrastały w drzewo, które po ścięciu było groźną bronią. [przypis redakcyjny]

na Sipylu — Sipylus (łac.), Sypilos (gr.): góra w Azji Mniejszej, na którą została przeniesiona przez trąbę powietrzną skamieniała Niobe. [przypis redakcyjny]

Na skały igle — aluzja do Kordiana na Mont Blanc. [przypis redakcyjny]

na skazę (starop.) — na zgubę. [przypis redakcyjny]

na skrzypcu — naczynie do ciągnienia złoczyńców dla wyciągnienia od nich jakiego zeznania. [przypis redakcyjny]

naskuść — dziś popr.: naskubać. [przypis redakcyjny]

na skutek istniejących przepisów o służbie wojskowej — Dziennik Praw Królestwa Polskiego, I, s. 150, 363 i nast.; II, s. 135. [przypis redakcyjny]

Na sławu! Na szczastie (ukr.) — na sławę, na szczęście. [przypis redakcyjny]

na służbie — w miejscu, gdzie się przechowuje naczynia stołowe. [przypis redakcyjny]

na smoka — bo Adrastos, najprzedniejszy wśród najeźdźców, miał smoka wyrzeźbionego na tarczy. [przypis redakcyjny]

Na smutek, co się skarży — Smutek jest tu uosobiony (w pacholęciu) [raczej: „na smutek, na który się skarży” pacholę mało zważają obecni przy tej skardze; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Na smutną wieść przyjechał stary komisarz — Werter popełnił samobójstwo w mieście; komisarz przyjechał z leśniczówki. [przypis redakcyjny]

nasnadniejszy (starop.) — najłatwiejszy. [przypis redakcyjny]

nas obu — Werter utożsamia swój los z losem parobczaka. Już w liście z 4 września 1772 porównywał się z nim. [przypis redakcyjny]

na spasenie Lacham (z ukr.) — na ratunek Polakom. [przypis redakcyjny]

nastąp (daw.) — natarcie, nawała. [przypis redakcyjny]

na stacjach — [na] postojach. [przypis redakcyjny]

na staniu — w stajni. [przypis redakcyjny]

nastateczniejszy — najbardziej stały, poważny. [przypis redakcyjny]

na statek człowiek mało dbały — mało stateczny (w dzieciństwie i młodości). [przypis redakcyjny]

następ (daw.) — natarcie, nawała. [przypis redakcyjny]

następ (gw.) — cofnij się. [przypis redakcyjny]

na stepie — syberyjskim… [przypis redakcyjny]

na strawę — na poszukiwanie pożywienia. [przypis redakcyjny]

Nastrój?… — słowa zwrócone przeciw poszukiwaniu „nastrojów”, znamiennych dla sztuki modernistycznej (Stimmung), ale tu raczej dla modnej wówczas postawy, podporządkowującej zachowanie się zmiennym, lecz przeważnie posępnym lub marzycielskim nastrojom, odpowiadającym pesymizmowi w poglądzie na świat. [przypis redakcyjny]

na stronie stoi niewiast troje — Trzy cnoty duchowe, czyli teologiczne. Wiara, nadzieja i miłość. Te tylko mocne są umocnić do tyla wzrok nasz duchowy, że znieść może światłość nauki bożej. [przypis redakcyjny]

nastrzępiona prawda (starop.) — wymyślona rzecz. [przypis redakcyjny]

na suszy — na lądzie (czyli nie po wodzie lub błocie). [przypis redakcyjny]

na suszy został (starop.) — był ocalony. [przypis redakcyjny]

Nasuwa mi się pewna uwaga: mało jest dzieł w naszej literaturze, które byłyby w takim stopniu przepojone wewnętrzną, głęboką dobrocią. Gdy się nie chce samego siebie skrzywdzić ich niezrozumieniem — trzeba to mieć na uwadze, gdyż wzajemna nieżyczliwość tajona i bezwiedna jest jedną z cech naszego współczesnego umysłowego życia. Bardzo często surowość intelektualna i niezbłagana logika są tylko formami zewnętrznymi głębokiej, nieuświadomionej złości. [przypis redakcyjny]

nasuwień (daw.) — zwierzchnia szata rycerska, delia. [przypis redakcyjny]

nasuwień (starop.) — zwierzchnia szata, delia. [przypis redakcyjny]

na swobodzie — tu: wolny od trosk. [przypis redakcyjny]

na szańc (starop.) — na los, na niebezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

nasza, nasza! — skrócone z polskiej prześpiewki: danaż nasza! [przypis redakcyjny]

Nasza niesprawiedliwość — aluzja do niedotrzymania zobowiązań wobec Heraklesa, któremu Laomedon (ojciec Priama) obiecał rękę córki Hezjony i cudowne konie za uwolnienie kraju od smoka morskiego. Herakles zabił potwora, a gdy nie otrzymał przyrzeczonej nagrody, z pomocą innych Greków zburzył Troję, zabił Laomedonta, a Hezjonę oddał jako niewolnicę jednemu ze swych towarzyszy. [przypis redakcyjny]

nasza — tj. zapewne: nasza sprawa. [przypis redakcyjny]

na szczerbie — na wyłomie (muru obronnego). [przypis redakcyjny]

naszę — dawn., B. l.p.; por.: tę. [przypis redakcyjny]

nasze kapłany, filozofy, poeci, artyści, córki ich i kochanki (…) Ha! wasza arystokracja — Hr. Henryk dostrzega w obozie rewolucyjnym już drugą grupę przyszłej nowej arystokracji. Poza dowództwem wojskowym może ją utworzyć grupa kapłanów. [przypis redakcyjny]

nasze karmicielki — Muzy. [przypis redakcyjny]

naszelnik — od: naszyjnik; pas od chomąta do dyszla. [przypis redakcyjny]

naszemu stanowi — [chodzi o] stan niewieści; płeć. [przypis redakcyjny]

Na sześć tysięcy mil szósta godzina (…) — Kiedy o 6 000 mil (włoskich) na wschód jest południe, to u nas wiosną lub jesienią będzie poranek. Kula ziemska w objętości swojej ma najmniej 21 600 mil włoskich, z których 60 mil na każdy geograficzny stopień przypada. W czasie dziennego i nocnego porównania, poranek, południe, wieczór i północ, o czwartą część objętości kuli ziemskiej, to jest o 5 400 mil muszą być od siebie odległe. A ponieważ tu poeta nie o samym wschodzie słońca, ale o zmroku przedporankowym mówi, dlatego tę odległość o 6 000 mil w myśli swojej wyobraża. [przypis redakcyjny]

Nasze wydanie uczynione podług wymienionego wydania, gdyż pierwszego polskiego wydania w całym Lwowie dopytać nie mogliśmy się. Ma je dostać Wiktor hr. Baworowski i, skoro dostanie, będziemy się starać, przejrzeć je. W. [przypis redakcyjny]

na szkutach — na statkach rzecznych. [przypis redakcyjny]

naszladować — iść w ślady. [przypis redakcyjny]

naszladować* (starop.) — iść za kimś, iść śladem, tropić. [przypis redakcyjny]

nasz Monarcha — Bóg. [przypis redakcyjny]

na szparze (daw.) — na celu. [przypis redakcyjny]

na szparze (daw.) — na czele. [przypis redakcyjny]

nasz poczciwiec — tu: papież. [przypis redakcyjny]

nasz — tj. związkowy. [przypis redakcyjny]

na sztych się wydziera — sztych: ostry koniec miecza; wydzierać się na sztych: szukać niebezpieczeństwa. [przypis redakcyjny]

naszychtować główkę (starop.) — umysł rozweselić. [przypis redakcyjny]

naszychtować (starop.) — napełnić. [przypis redakcyjny]

naszychtowany (starop.) — napiętnowany. [przypis redakcyjny]

na szydłach siedzieć — przysłowie o tym, któremu coś srodze dokucza. [przypis redakcyjny]

naszym panom bratom… — tj. szlachcie. (Książę nie jest pewny tej formy gramatycznej, dlatego pyta: „Czy dobrze powiedziałem?”) [przypis redakcyjny]