Przypisy

uomo positivo (wł.) — przyzwoity człowiek. [przypis redakcyjny]

upadkowi* — zwątpieniu, rozpaczy. [przypis redakcyjny]

u pala — chodzi o pal, do którego przywiązuje się galary i statki w przystani. Pasek miał własny pomost i spichlerz na zboże w Nowym Mieście Korczynie nad Wisłą. [przypis redakcyjny]

u Partenopy — w Neapolu. [przypis redakcyjny]

upatrując — podpatrując. [przypis redakcyjny]

upatrywać (daw.) — szukać i umieć dojrzeć, oceniać. [przypis redakcyjny]

upatrywać (tu forma 3 os. lp: upatruje) — wyglądać, oczekiwać zobaczenia, wypatrywać. [przypis redakcyjny]

upełny (starop.) — zupełny. [przypis redakcyjny]

Upiór — to zjawa Jakuba Szeli; ukazuje się ona Dziadowi, który niedawno uparcie wracał do myśli o „krwawych zapustach”, drażniąc ojca panny młodej, co wydał córki za „panów” z miasta. Jakub Szela (1737–1866), chłop ze Smarzowej niedaleko Tarnowa, stanął 20 lutego 1846 r. w Tarnowskicm Jasielskiem na czele żywiołowego „poruszenia chłopskiego” przeciw szlachcie, sprowokowanego przez administrację austriacką w Galicji dla rozbicia przygotowań do powstania narodowego. Później władze austriackie stłumiły chłopski sprzeciw wobec powrotu do pańszczyzny, a sam Szela musiał przenieść się z Galicji (w 1848 r.) na Bukowinę, gdzie otrzymał 30-morgową posiadłość od rządu cesarskiego, ale pozostawał pod nadzorem policyjnym. [przypis redakcyjny]

Upiór — Upiorem jest tu nazwany duch powracający. Według wierzeń ludowych tak powracały na ziemię zwłaszcza dusze samobójców. [przypis redakcyjny]

Upita (lit. Upytė) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży. [przypis redakcyjny]

upleciony — schwytany, opleciony. [przypis redakcyjny]

uploteczki (starop.) — wstążki do włosów, które się wplata we włosy. [przypis redakcyjny]

upokoić — uspokoić. [przypis redakcyjny]

upominek — wspomnienie, upamiętnienie. [przypis redakcyjny]

upoważniać — uprawniać. [przypis redakcyjny]

uprząść (daw.) — ułożyć, zmyślić. [przypis redakcyjny]

uprzątnąwszy głowę — wyprowadziwszy się z głowy. [przypis redakcyjny]

Uprzedzić (…) wszytki rodziców swych sługi (starop.) — uprzedzić w wykonywaniu posług służbę swych rodziców. [przypis redakcyjny]

uprzejmie — szczerze. [przypis redakcyjny]

uprzejmie — tu: otwarcie, szczerze. [przypis redakcyjny]

uprzejmość [humanitas] (…) ambicja [ambitio] — Zob. Przyp. do Tw. 29. [przypis redakcyjny]

uprzejmy — szczery. [przypis redakcyjny]

Upsalma — właśc. Uppsala, miasto w Szwecji. [przypis redakcyjny]

upsnąć się (daw.) — potknąć się, zjechać na dół. [przypis redakcyjny]

upuścić (starop.) — [tu:] zagrodzić. [przypis redakcyjny]

urągi — dziś: urągania; urąganie: uwłaczanie, wymyślanie, ubliżanie. [przypis redakcyjny]

ura caduca auctoritate publica (łac.) — przywileje na dobra, których własność do nas wróciła, powagą sejmową. [przypis redakcyjny]

Uranges — miasto Orange w płd.-zach. Francji, w departamencie Vaucluse. [przypis redakcyjny]

Urania dawno jego śmierć z gwiazd przewidziała — Statius, Thebaid., VIII, 551: „Ipsa diu positis lethum praedixerat astris/ Urania (…)”. [przypis redakcyjny]

Uraniburgum — obserwatorium zbudowane przez Tycho Brahe na szwedz. wyspie Huen. [przypis redakcyjny]

Uranos (mit. gr.) — Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia) stanowili pierwszą parę bogów. [przypis redakcyjny]

uraz (daw.) — [dziś r.ż.] uraza. [przypis redakcyjny]

uraz (daw. forma) — [dziś r.ż.] uraza. [przypis redakcyjny]

Urban — Urban II, papież 1088–1099. [przypis redakcyjny]

Urbi et orbi! (łac.) — Rzymowi i całemu światu. [przypis redakcyjny]

Urbin — miasto w Umbrii. [przypis redakcyjny]

ureus (łac.) — metalowy wąż, znajdujący się na nakryciach głowy królów egipskich, symbol władzy monarszej. [przypis redakcyjny]

urezać (z ukr.) — uciąć. [przypis redakcyjny]

urgeant (łac.) — przypilnować mają. [przypis redakcyjny]

urgebat abdicationem (łac.) — nalegał na zrzeczenie się (abdykacje). [przypis redakcyjny]

uriantówka — gruszka. [przypis redakcyjny]

uróść (daw.) — urosnąć. [przypis redakcyjny]

urównany — równo rozlany. [przypis redakcyjny]

urobek — procent, zarobek. [przypis redakcyjny]

urobić (starop.) — zarobić, pozyskać. [przypis redakcyjny]

(…) uroczej panienki — zdaje się, że chodzi o pannę Gromaire, córkę pana Gromaire, kancelisty przy ambasadzie rzymskiej. [przypis redakcyjny]

uroczyszcze — ostęp. [przypis redakcyjny]

urodzić — tu: ocalić. [przypis redakcyjny]

urodzić — tu: uratować, ocalić od kary śmierci (i tym sposobem niejako dać życie). [przypis redakcyjny]

u rozstajnych dróg — miejsce, gdzie mitologia ludowa lokuje „złe”: diabły, upiory, strachy. [przypis redakcyjny]

Ursyn — Julian Ursyn Niemcewicz. [przypis redakcyjny]

Urus — mongolska nazwa Rosjanina. [przypis redakcyjny]

Urwiżywot — miejsce niebezpieczne; szlak złoty, tatarski, por. II, w. 528, szlak złoty i kuczmański. [przypis redakcyjny]

urząd kanclerski — pisarstwo. [przypis redakcyjny]

Urząd ławniczy (…) przybył osobiście do kamienicy (…) Piotra Kochanowskiego, IKM. sekretarza, a pan sekretarz (…) zeznał odpowiednią rekognicję — [por.] Scab. crac. 1166, p. 101. [przypis redakcyjny]

urząd ten po wieki stanowię — tak się przedstawia według mitu założenie ateńskiego areopagu, sądu w sprawach o zabójstwo. [przypis redakcyjny]

urzędniczek (starop.) — [tu:] podstarości. [przypis redakcyjny]

urzędników — wszystkich wykonawców władzy, a więc także króla, oficerów w wojsku. [przypis redakcyjny]

urzędnik — tu: biskup; por. niżej o plebanach jako urzędnikach. [przypis redakcyjny]

urzędówka — obrona prowadzona z urzędu. [przypis redakcyjny]

U Rzymian dziedzictwo łączyło się z pewnymi ofiarami, których dziedzic musiał dopełnić a które były postanowione prawem kapłanów — Kiedy spadek był zbyt obciążony, omijano prawo kapłanów za pomocą pewnych form sprzedaży, stąd słowo sine sacris haereditas. [przypis redakcyjny]

uścierwienie — neol. od rzecz. ścierwo, oznaczającego rozkładające się szczątki zwierzęcia. [przypis redakcyjny]

Uściskaj ode mnie serdecznie Generała (…) — jenerała Wąsowicza. [przypis redakcyjny]

usadka (daw.) — zasadzka. [przypis redakcyjny]

usadzone — urządzone. [przypis redakcyjny]

U se! (dialekt niem.-szwajc.) — precz! [przypis redakcyjny]

Usiatyn — albo Husiatyn, jak wiadomo, miasteczko nad Zbruczem, na granicy Galicyi i dzis. gubernii podolskiej. Na czele listu tylko data miesiąca i dnia, ale na karcie adresowej dopisana drugi raz wyraźnie ręką króla także data roku: „1663”. [przypis redakcyjny]

usiec (tu: 2 os. lp cz. przysz.: usieczesz) — pokonać. [przypis redakcyjny]

usiecze (starop.) — obije. [przypis redakcyjny]

usiłują wykazać, że istota materialna jest niegodna natury boskiej i że do niej należeć nie może — De Spinoza ma tutaj głównie na myśli Majmonidesa, który silnie argumentował przeciwko materialistycznemu pojmowaniu bóstwa. Ob. Trakt. teologiczno–polityczny VII. [przypis redakcyjny]

usilny — tu: silny, natarczywy. [przypis redakcyjny]

usi omnibus populi commentis (łac.) — posługując się wszystkimi plotkami pospólstwa. [przypis redakcyjny]

uskrobać (daw., pot.) — ujść, wycofać się. [przypis redakcyjny]

usnacht (daw., z niem. Hausknecht) — służący w oberży; stróż domowy, parobek. [przypis redakcyjny]

usnacht — stróż domowy, pachołek. [przypis redakcyjny]

u Sofoklesa opis pustej jaskini nieszczęśliwego Filokteta (…) łachmany, pełne krwi i jadu — [por.] Filoktet, w. 31–39. [przypis redakcyjny]

uspokojenie się namiętności — por. Schopenhauer, IV. 548. [przypis redakcyjny]

usprawiedliwicie się — przykład dał ks. Hieronim Sanguszko, wojewoda wołyński, zrzekając się na sesji 6 marca 1789 r. dwóch starostw, Czerkaskiego i Kazimierskiego. [przypis redakcyjny]

ustąpić gościńca (daw.) — zboczyć. [przypis redakcyjny]

ustąpić (starop.) — [tu:] umrzeć. [przypis redakcyjny]

ustąpiły kręgu południka noc dla Skorpiona, a słońce dla Byka — Według tu oznaczonego miejsca, jakie zajęły na południku gwiazdy zodiaku, w tej chwili na górze czyśćcowej była godzina druga po południu. [przypis redakcyjny]

ustaliły się prawa lenne i znaczna część dóbr kościelnych podlegała tym prawom; duchowni oddzielili się bardziej i zaniedbali reform — „Niech biskupi (powiada Karol Łysy w kapitularzu z r. 844, art. 8) pod pozorem, że mają władzę czynienia kanonów, nie sprzeciwiają się tej ustawie ani nie zaniedbują jej”. Zdaje się, że już przewidywał jej upadek. [przypis redakcyjny]

Usta moje otwórz mi, o Panie — Psalm Dawida, 51 w. 17. [przypis redakcyjny]

Ustawa Lotara powiada jedynie, że nie będzie się pobierać pewnych dziesięcin — To ta, o której tyle mówiłem wyżej, w rozdziale IV. [przypis redakcyjny]

Ustawa Lotara powiada jedynie, że nie będzie się pobierać pewnych dziesięcin z dóbr kościelnych — Kapitularz Karola Wielkiego z r. 800 tłumaczy bardzo dobrze, co to był za rodzaj dziesięciny, od której Lotar uwalnia Kościół: była to dziesiąta część świń, które umieszczało się w lasach królewskich na upasienie: i Karol Wielki chce, aby jego sędziowie płacili jak inni, dla przykładu. Widzimy, że to było prawo pańskie czyli gospodarcze. [przypis redakcyjny]

Ustawa towarzystwa dla ludzi jakiegokolwiek klimatu jest jedna, bo żadne położenie kraju nie odmienia naturalnych praw człowieka. Klimat zmniejsza tylko, lub powiększa w człowieku czucie. Taka odmiana wyciąga jedynie odmiany w ustawie rządu, w prawach cywilnych, w nadgrodach i karach. — ustęp ten wymierzony jest przeciwko poglądowi Monteskiusza, według którego ustrój społeczeństwa zależy od klimatu. [przypis redakcyjny]

ustawa — tu: ustanowienie. [przypis redakcyjny]

ustawić (daw.) — ustanowić. [przypis redakcyjny]

ustawić (starop.) — nakazać; ustanowić. [przypis redakcyjny]

ustawnie sprawować (daw.) — ustawicznie się uniewinniać. [przypis redakcyjny]

ustawować (starop.) — ustanowić. [przypis redakcyjny]

u Stępka — mowa o bardzo popularnym wówczas w Warszawie handlu win i delikatesów Antoniego Stępkowskiego (przy placu Teatralnym). [przypis redakcyjny]

Ustęp mniej przyzwoity opuszczam [przypis redakcyjny]

ustępowaniem prowincyj, miast — myślą przewodnią polityki pruskiej, kierowanej przez ministra Hertzberga, było otrzymanie od Rzeczypospolitej Gdańska i Torunia, w zamian za co Prusy obiecywały poparcie w odzyskaniu od Austrii jej zaboru i przymierze przeciwko Rosji. [przypis redakcyjny]

ustęp o zarazie (…) Homera — Iliada, I, 44–53. [przypis redakcyjny]

ustęp u Longinusa (…) zachować miarę — Część II (Tmema). [przypis redakcyjny]

ustęp u Neposa w żywocie tego wodza [Chabriasa] (…) — [patrz:] Cap. I. [przypis redakcyjny]

usterkać się — potykać się, utykać. [przypis redakcyjny]

usterknąć (daw.) — potknąć się. [przypis redakcyjny]