Przypisy

Melcer-Szczawiński, Henryk (1869–1928) — kompozytor neoromatyczny, pianista i dyrygent, autor m.in. opery Maria (1904 r.), napisanej na podstawie poematu Antoniego Malczewskiego. [przypis edytorski]

Melchior Wańkowicz (1892–1974) — pisarz, dziennikarz, reportażysta, w czasie wojny nieoficjalny kronikarz II Korpusu Polskiego, później na emigracji, od 1958 roku w Polsce. [przypis edytorski]

Melchizedech a. Melchizedek — tajemniczy kapłan Boga i król z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 14,18-20), którego pochodzenia nie podano. [przypis edytorski]

Melchizedech a. Melchizedek — tajemniczy kapłan Boga i król z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 14, 18–20), który spotkał się z Abrahamem. [przypis edytorski]

meldai — vilskvinių šeimos augalas. [przypis edytorski]

Meldung (niem.) — zgłoszenie, meldunek. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — heros, jeden z Argonautów; jego narodzinom towarzyszyła przepowiednia, że będzie żył, dopóki nie spłonie głownia paląca się właśnie w kominku; matka Meleagra wyjęła ją z ognia i zgasiła, a po wielu latach wrzuciła z powrotem do paleniska, gdy Meleager w sprzeczce zabił rodzeństwo. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — heros, syn Ojneusa i Altei. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — Meleagros, uczestnik wyprawy Argonautów po złote runo. Urządził polowanie na ogromnego dzika kalidońskiego, którego zabił, a skórę z niego podarował Atalancie za to, że pierwsza trafiła dzika ze swojego łuku. Na skutek tej decyzji Meleager skłócił się z rodziną, co przypłacił śmiercią. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — syn Ojneusa, króla Kalidonu i Altei. Jego matka otrzymała proroctwo, według którego jej nowo narodzony syn miał żyć tak długo, póki nie spali się głownia płonąca wówczas w domowym ognisku. Altea szybko wyjęła głownię z ognia, ugasiła i schowała. Meleager wyrósł na dzielnego młodzieńca, brał udział w wyprawie Argonautów po złote runo oraz zorganizował polowanie na ogromnego dzika kalidońskiego, którego zabił, a skórę z niego podarował Atalancie za to, że pierwsza trafiła dzika. W sporze, jaki powstał z myśliwymi o trofea, przypadkiem zabił swego wuja. Kiedy Altea dowiedziała się, że Meleager zabił jej brata, włożyła żagiew w ogień, powodując śmierć syna. [przypis edytorski]

Meleager — niem. Meleager: Eine Tragödie (1854). [przypis edytorski]

Meleksala, zniekszt. al-Malik as-Salih, właśc. al-Malik as-Salih Nadżm ad-Din Ajjub ibn Muhammad (1207–1249) — sułtan z dynastii Ajjubidów, władca Egiptu (od 1240) i Damaszku (od 1245); za jego panowania Egipt stał się celem ataku VI wyprawy krzyżowej, która poniosła wielką klęskę; do niewoli dostało się wielu rycerzy i dowodzący wyprawą król francuski Ludwik IX, zwolniony po zapłaceniu olbrzymiego okupu. [przypis edytorski]

Meletos — główny z trzech oskarżycieli Sokratesa, zarzucających mu bezbożność i psucie młodzieży. [przypis edytorski]

melina (gw. środ.) — schronienie, mieszkanie. [przypis edytorski]

melin, które nienawidził — popr.: (…) których nienawidził. [przypis edytorski]

melinować (gw. środ.) — ukrywać się. [przypis edytorski]

melioracja — zabiegi, których celem jest ulepszenie produkcyjnego potencjału ziemi. [przypis edytorski]

Melipona domestica — rodzaj bezżądłowych pszczół z Ameryki Środkowej, ob. klasyfikowany jako Melipona beecheii. [przypis edytorski]

Melisanda, Arkel, Golaud — postacie z opery Peleas i Melisanda Claude'a Debussy'ego, której akcja rozgrywa się mitycznym królestwie Allemonde w okresie wczesnego średniowiecza. [przypis edytorski]

Melissos z Samos (V w. p.n.e.) — grecki filozof ze szkoły eleatów; polityk, dowódca floty podczas wojny samijskiej (441–440 p.n.e.), zwyciężył flotę ateńską; autor dzieła O naturze, w którym komentował podstawowe założenia filozoficzne Parmenidesa z Elei. [przypis edytorski]

Melit — w innym przekładzie: Meletos. [przypis edytorski]

Meliūnuosna — į Meliūnus. [przypis edytorski]

melius (łac.) — lepszy. [przypis edytorski]

melizmat — figura muzyczna, polegająca na graniu lub śpiewaniu kilku nut na jednej sylabie tekstu. [przypis edytorski]

melizma, właśc. melizmat (z gr.) — figura melodyczna złożona z wielu dźwięków, śpiewana na jednej sylabie tekstu (np. pierwszej sylabie słowa „Amen” a. „Alleluja”); element charakterystyczne dla średniowiecznego śpiewu liturgicznego w Europie (chorał ambrozjański, chorał gregoriański) oraz muzyki orientalnej. [przypis edytorski]

Mellin de Saint-Gelais (ok. 1491–1558) — fr. poeta renesansowy, lekarz i astrolog, nadworny poeta Franciszka I. [przypis edytorski]

mellitus (łac.) — miodowy. [przypis edytorski]

Melo, Custódio José deo (1840–1902) — brazylijski polityk i oficer marynarki w latach 1881–1889. [przypis edytorski]

melodrama (daw.) — dziś popr.: melodramat, utwór dramatyczny z wątkiem miłosnym, nasycony sentymentalizmem; przen.: zachowanie przesadnie wyrażające emocje, egzaltowane. [przypis edytorski]

melodyi — melodii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodyją — melodią; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodyja — melodia; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodykon (muz.) — fisharmonia, klawiszowy dęty instrument muzyczny, używany w kaplicach i niewielkich kościołach zamiast organów. [przypis edytorski]

melon — melonik; kapelusz o zaokrąglonym, kopulastym kształcie z wąskim rondem. [przypis edytorski]

melopea (z gr.) — hist.: staroż. grecka melodeklamacja. [przypis edytorski]

melopeja a. melopea (z gr.) — hist.: staroż. gr. melodeklamacja; tu: pieśń. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — muza opiekuńcza tragedii. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — muza tragedii. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — pierwotnie muza pieśni, później stała się muzą tragedii, z czego jest obecnie powszechnie znana, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. [przypis edytorski]

Melpomena (z gr. melpô: świętować pieśnią i tańcem) — w mit. gr. pierwotnie muza pieśni i w tym znaczeniu występuje w utworze Horacego. Później stała się muzą tragedii, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. [przypis edytorski]

Melpomene a. Melpomena (mit.) — w mit. gr. muza tragedii, której atrybutem jest smutna maska tragiczna. [przypis edytorski]

Melpomene a. Melpomena (z gr. melpô: świętować pieśnią i tańcem) — w mit. gr. pierwotnie muza pieśni, później stała się muzą tragedii, z czego jest obecnie powszechnie znana, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. Za muzę tańca i płynącej z niego radości tradycyjnie uznaje się Terpsychorę. [przypis edytorski]

Melskis uź mus grieszus dabar ir in wałandoju smerties musu. Amen. (lit.) — Módl się za nami grzesznymi teraz i w godzinie śmierci naszej, amen (tradycyjna modlitwa w nieco spolszczonym zapisie) [przypis edytorski]

melsties — dabar: melstis. [przypis edytorski]

melsti — labai prašyti, maldauti. [przypis edytorski]

melszpeis (z niem. Mehlspeise) — legumina. [przypis edytorski]

melszpejs a. melszpejz — znana m.in. w kuchni niem. i lit. słodka zapiekanka owocowa przygotowywana na mleku, z dodatkiem mąki, masła i jaj. [przypis edytorski]

Melsztyn — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

melu užakėja — pripildo melu, sėja melą. [przypis edytorski]

Meluzyna — postać baśniowa, należąca do folkloru europejskiego; czarodziejka lub rusałka wodna, która w pewnych okolicznościach zamieniała się w węża. [przypis edytorski]

meluzyna — postać kobieca z ogonem ryby lub węża. [przypis edytorski]

Meluzyna — postać z podań i legend francuskich, kobieta z wężowym lub rybim ogonem, czarodziejka; miał od niej pochodzić potężny średniowieczny ród Lusignan, z którego pochodzili królowie Jerozolimy i Cypru, wygasły w XV w. [przypis edytorski]

meluzyna — tu: kobieta z ogonem ryby lub węża. [przypis edytorski]

membrany (daw.) — pergaminy, dokumenty. [przypis edytorski]

membra putrida (łac.) — chore, zgniłe kończyny. [przypis edytorski]

Memel — Kłajpeda; miasto na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, dziś w zach. części Litwy, w okresie przed I wojną światową wraz z Prusami miasto włączone było do zjednoczonych w l. 1866–1871 Niemiec (II Rzeszy). [przypis edytorski]

memento animarum Constantiae et Joseph (łac.) — wspomnij dusze Konstancji i Józefa. [przypis edytorski]

memento (łac. dosł.: pamiętaj) — prawda czy prawidłowość, o której należy pamiętać. [przypis edytorski]

memento (łac. dosł.: pamiętaj) — przestroga, ostrzeżenie. [przypis edytorski]

memento (łac.) — dosł.: pamiętaj; tu: znak przypomnienia. [przypis edytorski]

memento (łac.) — ostrzeżenie, przestroga. [przypis edytorski]

memento (łac.: pamiętaj) — tu: przestroga. [przypis edytorski]

memento mo… moralitatem (łac.) — urwana sentencja „memento mori” (pamiętaj o śmierci) i przekształcona na: „pamiętaj o moralności”. [przypis edytorski]

memento mori (łac.) — pamiętaj o śmierci. [przypis edytorski]

Memento mori! — (lat.) Gedenke des Todes! [przypis edytorski]

memento vivere (łac.) — pamiętaj, aby żyć. [przypis edytorski]

memento vivere (łac.) — pamiętaj o życiu. [przypis edytorski]

Memento vivere (łac.) — pamiętaj, że żyjesz (odwrócenie maksymy Memento mori, tj. pamiętaj, że umrzesz. [przypis edytorski]

memento (z łac.) — przypomnienie; tu mowa o formule „z prochu powstałeś, w proch się obrócisz”. [przypis edytorski]

memento (z łac.) — tu: nawiązanie do sentencji memento mori (łac.): pamiętaj o śmierci. [przypis edytorski]

Memfis (dziś ndm) — jedno z najważniejszych miast staroż. Egiptu, położone na granicy delty i doliny Nilu. [przypis edytorski]

Memfis — gr. nazwa jednego z najważniejszych miast staroż. Egiptu (w epoce Starego Państwa, III–VI dynastii, ok. 2675–2170 p.n.e); w tym okresie stanowiło ono centrum polityczne, handlowe i administracyjne, ośrodek kultu Ptaha, Sechmet i Apisa; w okolicy ruin miasta znajdują się trzy wielkie nekropolie: Abusir na północy oraz Sakkara i Dahszur na południu. [przypis edytorski]

Memfis — jedno z najważniejszych miast staroż. Egiptu, położone na granicy delty i doliny Nilu; wg tradycji założone przez pierwszego władcę zjednoczonego Egiptu, stolica kraju w epoce Starego Państwa. [przypis edytorski]

memi — dziś: mymi. [przypis edytorski]

memłace (gw.) — rzeczownik o pejoratywnym wydźwięku; przezwisko, obelga wyrażająca lekceważenie; słowo utworzone od memłać: babrać (się), gmerać, robić coś opieszale. [przypis edytorski]

Memling, Hans (ok. 1435–1494) — niderlandzki malarz pochodzenia niemieckiego, jeden z najważniejszych przedstawicieli wczesnego odrodzenia. [przypis edytorski]

mem (mal.) — pani. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — król Etiopii, zginął w wojnie trojańskiej, z jego stosu pogrzebowego wyleciało stado białych ptaków, które stoczyły między sobą bitwę; kolosami Memnona nazywano statuy, zbudowane w Tebach w Egipcie na cześć faraona Amenhotepa III, które o wschodzie słońca wydawały jęki, spowodowane nagrzewaniem się powietrza w wewnętrznych pęknięciach. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — syn bogini Eos (Jutrzenki), król Etiopii; sprzymierzeniec Trojan podczas wojny trojańskiej, zabity przez Achillesa. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — syn Eos (Jutrzenki), król Etiopów, uczestnik wojny trojańskiej; zginął z ręki Achillesa. Jeden z dwóch kolosalnych, wysokich na 15 m posągów faraona Amenhotepa III w Egipcie, w Tebach Zachodnich, nazywano statuą Memnona, ponieważ od czasu, gdy został uszkodzony przez trzęsienie ziemi w 27 r. p.n.e., rankiem wydobywał się z niego dźwięk, interpretowany przez Greków i Rzymian jako wołanie Memnona do matki. Zjawisko to wywołane było ulatywaniem ogrzewającego się powietrza przez szczelinę w posągu i ustało po jego naprawie. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — syn Eos (Jutrzenki), król Etiopów, uczestnik wojny trojańskiej; zginął z ręki Achillesa. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — syn Eos (Jutrzenki), król Etiopów, uczestnik wojny trojańskiej; zginął z ręki Achillesa. Statua Memnona: jeden z dwóch posągów Amenhotepa III w Tebach Zachodnich, nazywany tak, ponieważ od czasu, gdy został uszkodzony przez trzęsienie ziemi w 27 r. p.n.e., rankiem wydobywał się z niego dźwięk, interpretowany przez Greków i Rzymian jako wołanie Memnona do matki. Zjawisko to wywołane było ulatywaniem ogrzewającego się powietrza przez szczelinę w posągu i ustało po jego naprawie. [przypis edytorski]

Memnon (mit. gr.) — syn Jutrzenki (Eos) i Titonosa (brata Priama, króla Troi); król Etiopów, których przyprowadził na pomoc Trojańczykom; zginął z ręki Achillesa. [przypis edytorski]

Memnon — posągi faraona Amenhotepa III w Luksorze. Grecy wierzyli, że przedstawiają syna Jutrzenki Memnona, zabitego przez Achillesa. Do dziś noszą one nazwę Kolosów Memmona. [przypis edytorski]

Memnon — syn Titona i Eos, władca Etiopów, sprzymierzeniec Trojan. [przypis edytorski]

Memnony kamienne — Memnon: w mit. gr. syn Eos (Jutrzenki), król Etiopów, uczestnik wojny trojańskiej; zginął z ręki Achillesa. Kolosy Memnona: posągi Amenhotepa III w Tebach Zachodnich, nazywane tak, ponieważ od czasu, gdy jeden z nich został uszkodzony przez trzęsienie ziemi w 27 r. p.n.e., rankiem wydobywał się z niego dźwięk, interpretowany przez Greków i Rzymian jako wołanie Memnona do matki. Zjawisko to wywołane było ulatywaniem ogrzewającego się powietrza przez szczelinę w posągu i ustało po jego naprawie. [przypis edytorski]

Memnony — posągi faraona Amenhotepa III; jeden z nich o wschodzie słońca pod wpływem ciepła wydawał dźwięki. [przypis edytorski]

memoria fragilis est (łac.) — pamięć jest krucha. [przypis edytorski]

memoriał, nadesłany (…) z Rapperswilu — mowa o memoriał Stefana Żeromskiego, który ukazał się drukiem w 1911 r. nakładem wydawnictwa „Życie” w Krakowie pt. O przyszłość Rapperswilu: Towarzystwo Przyjaciół Rapperswilu: udowodnienie zarzutów, poczynionych Zarządowi Muzealnemu. [przypis edytorski]

memoriał — oficjalne pismo do organów władzy, zawierające uzasadnienie prośby lub wyjaśnienie sprawy. [przypis edytorski]

memoriał — oficjalne pismo do władz zawierające uzasadnienie projektu lub prośby albo wyjaśnienie sprawy. [przypis edytorski]

memoriał — pismo urzędowe, tu: sprawozdanie. [przypis edytorski]

memoriał (przest., z późn. łac. memoriale: pamiętnik, od memoria: pamięć) — tu: tekst zapisany dla pamięci; pamiętnik. [przypis edytorski]

memoriał (z łac.) — oficjalne pismo zawierające wyjaśnienie sprawy lub uzasadnienie prośby. [przypis edytorski]

Memphis — miasto i ważny port rzeczny w środkowej części Stanów Zjednoczonych, w stanie Tennessee, nad rzeką Missisipi; nazwa pochodzi od miasta Memfis w starożytnym Egipcie. [przypis edytorski]

Mem Putih (malaj.) — biała pani. [przypis edytorski]

mem putih (malaj.) — biała pani. [przypis edytorski]

mem putih (mal.) — biała pani. [przypis edytorski]

mem rozsądkiem (starop. konstrukcja) — mym rozsądkiem; według mojego rozsądku; moim zdaniem. [przypis edytorski]

menada — kobieta z orszaku Dionizosa. [przypis edytorski]