Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

TAK, pomogę! Nie, tym razem nie pomogę
Strona główna
Informacje Ustawienia Spis treści

Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać pod warunkiem zachowania warunków licencji i zgodnie z Zasadami wykorzystania Wolnych Lektur.
Ten utwór jest w domenie publicznej.
Wszystkie materiały dodatkowe (przypisy, motywy literackie) są udostępnione na Licencji Wolnej Sztuki 1.3.
Fundacja Wolne Lektury zastrzega sobie prawa do wydania krytycznego zgodnie z art. Art.99(2) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Wykorzystując zasoby z Wolnych Lektur, należy pamiętać o zapisach licencji oraz zasadach, które spisaliśmy w Zasadach wykorzystania Wolnych Lektur. Zapoznaj się z nimi, zanim udostępnisz dalej nasze książki.

Zasób opracowany na podstawie: Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje, Drukarnia Łazarzowa, Kraków, 1586

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Olga Sutkowska, Piotr Wilczek.

Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska

Ilustracja na okładce: kevin dooley@Flickr, CC BY 2.0.

Szacowany czas do końca: -
Jan Kochanowski, Pieśni, Księgi pierwsze, Pieśń XXV (Użałuj sie, kto dobry, a potłucz zawiasy...)

Jan Kochanowski

Pieśń XXV (Użałuj sie, kto dobry, a potłucz zawiasy...)

Pieśń I (Przeciwne chmury słońce nam zakryły...) → ← Pieśń XXIV (Zegar, słyszę, wybija...)

Spis treści

      Jan KochanowskiPieśni, Księgi pierwszePieśń XXV[1][2]

      1
      Użałuj sie[3], kto dobry, a potłucz zawiasy
      I mnie samę wrzuć w ogień; bo prze te niewczasy[4]
      Dobrze[5] już nie szaleję, ja, furta strapiona;
      Jednak[6] mię ten bezmierny niepokój dokona[7].
      5
      Że to żadna Boża noc nigdy nie minęła,
      Abych kiedy okrutnych razów nie podjęła[8]
      Od tych sprosnych pijanic; nie mówię o słowa,
      Łatwiejsza to, kiedyby[9] cała była głowa.
      Co tu za mej pamięci powrozów stargano,
      10
      Wrzeciądzów[10] ukręcono, młotków[11] skołatano;
      Teraz już głowicami[12] łotrostwo mię tłucze,
      A ubogi gospodarz kryje pod sie klucze.
      To nietajna, że cierpię nie za swoją winą,
      Ale wszeteczna pani wszystkiego przyczyną,
      15
      Która nie wiem na jaki żywot sie udała[13],
      Że i wstydu, i dobrej sławy zapomniała.
      Ja, to Bóg wie, przestrzegam swojej powinności,
      A taję, ile mogę, jej zbytków i złości.
      Cóż po tym, kiedy ludzie na zęby ją wzięli[14]?
      20
      Ona wie, jesli fałszu czy prawdy sie jęli.
      Ale jesli mię, smutną, ciężkie razy bolą,
      Nie mniejszą mam przed owym nędznikiem niewolą,
      Co tu noc pole nocy[15] płacze mi nad głową
      Ani mi spać dopuści swą żałosną mową.
      25
      «Furto — powiada — sroższa niżli pani twoja,
      Mnie to na złość trzymasz sie tak mocno podwoja[16];
      Czemu mię w dom, smutnego, nie puścisz? Gdyż[17] mojej
      Skrytej prośby nie umiesz odnieść paniej swojej!
      Tak-że ja, biedny człowiek, w swym ciężkim frasunku
      30
      Nie mam uznać[18] na wieki żadnego ratunku?
      I już mię nocleg potkać uczciwszy nie może,
      A ten zimny próg muszę przyjmować za łoże?
      Mych niewczasów litują nocy nieprzespane,
      Litują pełne gwiazdy, wiatry niewytrwane[19];
      35
      Ty sama nie chcesz baczyć ludzkich doległości[20],
      A swym tylko milczeniem wiecznie zbywasz gości.
      Gdzieś to namniejsze słówko przez skałę przepadło[21],
      A na zapamiętałym[22] uchu paniej siadło;
      By kamień, by żelazo w sercu swym chowała,
      40
      Nie wierzę temu, żeby westchnąć raz nie miała.
      Teraz na szczęsnej ręce u drugiego leży,
      A moja prózna mowa przecz za wiatry bieży;
      Ale ty, coś przyczyną tych wszystkich trudności,
      Furto, mówię, niewdzięczna moich uczynności[23],
      45
      Tobiem ja złego słowa nie rzekł jako żywo,
      Co drugi rad uczyni, gdy mu miejsce krzywo,
      Żebyś mi tę niewdzięczność okazować miała
      A mnie całą noc płakać pod niebem niechała[24].
      Alem cię rychlej nowym rymem udarował
      50
      I twoje niskie progi wdzięcznie ucałował,
      Com sie razów[25] obrócił u twego podwoja,
      Obiatami[26] szukając u świętych pokoja».
      To tego[27] i co lepiej oni[28] tam umieją,
      Całą Bożą noc będzie, aż kury odpieją[29].
      55
      Takżeć mię, smutną, to złe paniej obyczaje,
      To tego płacz frasuje, aż mię ledwie staje[30].

      Przypisy

      [1]

      Ks. 1, Pieśń XXV — skarga furty skierowana do pięknej dziewczyny; klasyczny przykład gatunku zwanego paraklausithyron, którego realizacje pojawiały się już wyżej w Ks. 1, Pieśni XXI i Pieśni XXIII. Pieśń nawiązuje do elegii (I, 16) Propercjusza (do w. 25 stanowi naśladowanie, a dalej przekład). [przypis redakcyjny]

      [2]

      W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

      [3]

      użałować się (starop.) — ulitować się. [przypis redakcyjny]

      [4]

      niewczasy (starop.) — niewyspanie, przemęczenie, niewygody. [przypis redakcyjny]

      [5]

      dobrze (daw.) — omal. [przypis redakcyjny]

      [6]

      jednak — tu: w końcu. [przypis redakcyjny]

      [7]

      dokonać (starop.) — dobić, zabić (por. pokrewne: konać; dokonać żywota). [przypis redakcyjny]

      [8]

      Abych (…) okrutnych razów nie podjęła — żebym nie doznała (nie otrzymała) okrutnych ciosów. [przypis redakcyjny]

      [9]

      nie mówię o słowa, / Łatwiejsza to, kiedyby — nie chodzi już o to, co mówią, łatwiej by to było znieść, gdyby. [przypis redakcyjny]

      [10]

      wrzeciądz (daw.) — zamek; urządzenie do zamykania bramy w postaci żelaznej sztaby lub drąga obracającego się na sworzniu. [przypis redakcyjny]

      [11]

      młotek — chodzi tu o młotek wiszący na bramie i używany jako kołatka. [przypis redakcyjny]

      [12]

      głowica — rękojeść broni. [przypis redakcyjny]

      [13]

      na jaki żywot sie udała — jaki rodzaj życia wybrała. [przypis redakcyjny]

      [14]

      na zęby ją wzięli — zaczęli ją obmawiać (por. dzisiejsze „wziąć kogoś na języki”). [przypis redakcyjny]

      [15]

      noc pole nocy — noc podle nocy, czyli noc po nocy. [przypis redakcyjny]

      [16]

      podwoja (starop. forma D. lp) — bocznej futryny drzwi. [przypis redakcyjny]

      [17]

      gdyż — tu: skoro. [przypis redakcyjny]

      [18]

      uznać — doznać, doświadczyć. [przypis redakcyjny]

      [19]

      niewytrwany (starop.) — nie do wytrzymania. [przypis redakcyjny]

      [20]

      doległość (daw.) — cierpienie, dolegliwość. [przypis redakcyjny]

      [21]

      Gdzieś to (…) przepadło — oby przeniknęło. [przypis redakcyjny]

      [22]

      zapamiętały — uparty w złym. [przypis redakcyjny]

      [23]

      uczynność — tu: przysługi, podarki. [przypis redakcyjny]

      [24]

      niechać (starop.; tu forma 3 os. lp r.ż.: niechała) — zostawić. [przypis redakcyjny]

      [25]

      Com sie razów — ilem się razy. [przypis redakcyjny]

      [26]

      obiata (daw.) — ofiara. [przypis redakcyjny]

      [27]

      tego — w domyśle: tego śpiewania. [przypis redakcyjny]

      [28]

      oni — w domyśle: kochankowie śpiewający w nocy. [przypis redakcyjny]

      [29]

      odpieją — skończą piać. [przypis redakcyjny]

      [30]

      mię ledwie staje (starop.) — ledwie żyję. [przypis redakcyjny]

      15 zł

      tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

      35 zł

      tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

      55 zł

      tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

      200 zł

      tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

      500 zł

      Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

      20 zł /mies.

      Dziękujemy, że jesteś z nami!

      35 zł /mies.

      W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

      55 zł /mies.

      W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

      100 zł /mies.

      W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

      Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

      Dane do przelewu tradycyjnego:

      nazwa odbiorcy

      Fundacja Wolne Lektury

      adres odbiorcy

      ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

      numer konta

      75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

      tytuł przelewu

      Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

      wpłaty w EUR

      PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

      Wpłaty w USD

      PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

      SWIFT

      WBKPPLPP

      x
      Skopiuj link Skopiuj cytat
      Zakładka Istniejąca zakładka Notka
      Słuchaj od tego miejsca

      Pora na chwilę przerwy :)

      Podoba Ci się nasza biblioteka? Wesprzyj ją drobną wpłatą, a otrzymasz wcześniejszy dostęp do prapremier!

      Lektury szkolne za darmo dla wszystkich dzieciaków? To możliwe! Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku!
      KRS: 0000070056
      Nazwa organizacji: Wolne Lektury

      Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
      Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

      Lektury szkolne muszą być wolne! Darmowy i łatwy dostęp do każdej lektury — skoro jest obowiązkowa — powinien być zagwarantowany dzieciakom.

      Robert Koszucki

      Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

      Co nowego na Wolnych Lekturach? Dowiesz się z naszego newslettera. Kliknij, by się zapisać.

      Nie bądź wuj ponury, wspieraj Wolne Lektury!

      Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.
      Czy wiesz, że jeśli włączysz subskrypcję, to pomożesz uwolnić kolejną książkę?

      Kliknij obrazek, by subskrybować!

      Chcesz pomóc bibliotece? Najlepszą metodą pomocy są niewielkie, ale stałe wpłaty. Kliknij i dorzuć się!

      W 2020 roku z biblioteki Wolne Lektury skorzystało za darmo blisko 12 milionów użytkowników, jednak wspiera nas na stałe tylko mniej niż 1% czytelników. Zmień to! Kliknij i dorzuć się!

      Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.
      • NIP: 952-187-70-87
      • KRS: 0000070056
      • REGON: 017423865
      • Numer konta: 75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
      Wolne Lektury to projekt prowadzony przez fundację Wolne Lektury.
      MKiDN
      Strona biblioteki Wolne Lektury powstała dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.