Przypisy

Maria Leszczyńska (1703–1768) — córka króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego, żona króla francuskiego Ludwika XV. [przypis redakcyjny]

Maria Magdalena — postać pokutującej grzesznicy z Ewangelii. [przypis redakcyjny]

Maria Medycejska (1573–1642) — żona Henryka IV, królowa Francji. [przypis redakcyjny]

Marian Bohusz — właściwie Józef K. Potocki (ur. 1854, przepadł bez wieści w 1898), poeta, socjolog, współzałożyciel „Głosu”, działacz Ligi Polskiej i Ligi Narodowej. W przekonaniach jego radykalizm społeczny łączył się z orientacją nacjonalistyczną. (Wspomina o nim Joasia w Ludziach bezdomnych.) [przypis redakcyjny]

mariani — por. § 13. [przypis redakcyjny]

Marianna, Melka — rodzeństwo Loty. [przypis redakcyjny]

Maria P. — Maria Puttkamerowa; wiersz pisany w roku 1823. [przypis redakcyjny]

Maria santissima (wł.) — Matko Najświętsza. [przypis redakcyjny]

Maria Stuart (1542–1587) — królowa szkocka i pretendentka do korony angielskiej, dwadzieścia lat więziona przez królową angielską Elżbietę i z jej rozkazu ścięta; przed śmiercią przebaczyła katom. [przypis redakcyjny]

mariasz (daw.) — rodzaj gry w karty. [przypis redakcyjny]

Mariusz — zapewne Marius Gratidianus, którego Sulla kazał związać i okrutnie zamordować, w ten sposób, że mu, ażeby śmierć przedłużyć, naprzód wyłupiono oczy, następnie odcinano jeden członek po drugim (Orosius, V, 21, Lucanus, II, 177 i n.). Pasek zmieniał podania starożytne, mity, a nawet przysłowia wedle tego, jak mu było potrzeba. [przypis redakcyjny]

Marjan Abramowicz — pierwodruk w „Przeglądzie Warszawskim” Nr. 40 (styczeń 1925). [przypis redakcyjny]

markier — pilnujący porządku przy grze. [przypis redakcyjny]

markiezów para — jeden z Peskary (Franciszek), drugi z Wastu (Alfons). [przypis redakcyjny]

markiez z Wiednia (Vienne) — Oliwier, margrabia Burgundii, ojciec Gryfona i Akwilanta; „z Vienne”, gdyż miasto Vienne w Burgundii. [przypis redakcyjny]

markiza — ruchomy daszek z płótna chroniący przed słońcem. [przypis redakcyjny]

Markiza z Forli, co (…) pragnienie gasił do zmroku od rana — Podanie mówi o tym markizie: gdy mu doniesiono, że o nim okolicznie powiadają, że ciągle zabawia się kuflem i pije: z uśmiechem na to odpowiedział: „dlaczegóż ci sami nie mówią zarazem, że ja mam ciągłe pragnienie”. [przypis redakcyjny]

Markla — (Marchia w oryg.), hrabstwo March w Anglii. [przypis redakcyjny]

markotny — tu: rozgniewany. [przypis redakcyjny]

Marks nigdy nie wyjaśnił związku, jaki istnieje między techniką a strukturą moralną i umysłową klasy pracującej na danym technicznym poziomie. Brak zrozumienia dla obyczajowej strony życia, dla jego irracjonalnego narastania stanowi zasadniczą lukę w umysłowości tego wielkiego człowieka. Proudhon był pod tym względem głębszy od Marksa, znał on lepiej konkretne życie i choć plątał się tam, gdzie chodziło o szerokie uogólnienia, głębiej niż Marks sięgał w sam proces przekształcenia klasy robotniczej. Dość jest obok prac Marksa przeczytać Confessions d'un révolutionnaire aby dostrzec ten świat Proudhonowskich zagadnień, niezmiernie doniosłych a zapoznanych przez Marksa. [przypis redakcyjny]

Markus — cesarz rzymski Marek Aureli, filozof na tronie, zm. 180. [przypis redakcyjny]

Marmaryka — kraina w głębi Afryki na płd. od Barki. [przypis redakcyjny]

marmittes — w gwarze fr.: dziewczyny uliczne. [przypis redakcyjny]

marmór — daw. pisownia wyrazu marmur. [przypis redakcyjny]

marmór żywy — żyjący marmur. [przypis redakcyjny]

Marmunda — może Mahmon, miasto nad Oceanem Atlantyckim w Maroko. [przypis redakcyjny]

marmurki — futro z czarnych lisów. [przypis redakcyjny]

marmurki — lisy czarne, na marmułki (czapki futrzane) używane; dlatego tak nazwane. [przypis redakcyjny]

marmurkowe — szare. [przypis redakcyjny]

marne — nędzne, liche. [przypis redakcyjny]

marnie — nadaremnie, na próżno, bezcelowo. [przypis redakcyjny]

marnotratność (starop.) — marnotrawstwo. [przypis redakcyjny]

marnować się — męczyć się. [przypis redakcyjny]

Maron — poeta rzymski P[ublius] Wergilius Maro, autor epopei Eneis, Sielanek i Ziemiaństwa; zm. 70 po Chr. [przypis redakcyjny]

Marra — księstwo Mar w Szkocji. [przypis redakcyjny]

Mars… Achilles — tu przywołani jako wyraz tematyki poważnej, wojenno–historycznej: w mit. gr. Mars był bogiem wojny, a Achilles występuje w eposie Homera, Iliadzie. [przypis redakcyjny]

Marsa (…) nastawię — zrobię marsową minę, tj. spojrzę groźnie, wojowniczo. [przypis redakcyjny]

Mars biegał (…) w lwim oku zażegał — Dante, dla którego wiele powabu miała nauka astronomii, według obiegu planety Mars, która pięćset pięćdziesiąt trzy razy od naszej ery wstępowała w znak Lwa zodiakowy, a na bieg swój jednorazowy, wedle obliczeń tablic Ptolomeuszowych, potrzebuje 686 dni, 2 godzin i 29 minut, oblicza rok w którym się urodził i jego prapradziad, co przypada między rokiem 1090, a 1091. [przypis redakcyjny]

marsem — śmiało. [przypis redakcyjny]

Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis redakcyjny]

marsowego — żołnierskiego, walecznego. [przypis redakcyjny]

Marsowie — szczep samnicki w środkowej Italii nad rzeką Liris. [przypis redakcyjny]

Marsowy piastun — stary, wysłużony żołnierz. Mars: rzymski bóg wojny. [przypis redakcyjny]

mars — ponury, groźny wyraz twarzy. [przypis redakcyjny]

Mars — w mit. rzym. bóg wojny. [przypis redakcyjny]

„Marsylianka” — rewolucyjna pieśń francuska, ułożona w r. 1792 przez Rouget de l'Isle, która stała się francuskim hymnem narodowym. [przypis redakcyjny]

Marsylija (…) wody w swym porcie swoją krwią zagrzała — Tu poeta przypomina oblężenie Marsylii przez legie rzymskie pod dowództwem Juliusza Cezara. [przypis redakcyjny]

Marsyli — król hiszpański. [przypis redakcyjny]

Marszałek dworu — urzędnik zarządzający dworem (zazwyczaj panującego), jedna z najwyższych godności w hierarchii urzędniczej. [przypis redakcyjny]

marszałek nadworny koronny — urząd ministerialny w dawnej Polsce; początkowo sprawca i kierownik wszystkich ceremonii i zajęć dworskich. [przypis redakcyjny]

marszałek — tu przedstawiciel szlachty z całej guberni prowadzący zarazem księgi rodowodowe szlachty. [przypis redakcyjny]

marszałek — tutaj: przewodniczący w trybunale. [przypis redakcyjny]

marszałek Ustrzycki — Adam Ustrzycki. [przypis redakcyjny]

marszałkowie — marszałków na sejmie było czterech: 2 koronnych (wielki i nadworny) i 2 litewskich. [przypis redakcyjny]

„Marsz Rakoczego” — narodowy marsz węgierski, skomponowany w połowie XVII w. dla księcia siedmiogrodzkiego, Franciszka II Rakoczego. [przypis redakcyjny]

Martan — gach Orygilli. [przypis redakcyjny]

martauz (daw.) — zbój, handlarz niewolników. [przypis redakcyjny]

marter (z łac.) — świadek, męczennik. [przypis redakcyjny]

Martii (łac.) — marca. [przypis redakcyjny]

Martis arenam (łac.) — Marsowe pole. [przypis redakcyjny]

martwa woda — część morza, oddzielona namuliskiem, tak, że woda morska nie dochodzi; tu okolica miasta Aignes-Martes w południowej Francji. [przypis redakcyjny]

martwy jak ćwiek w drzwiach — przysłowie angielskie: „Dead as a door-nail”. [przypis redakcyjny]

Martyr — wzgórze Montmatre pod Paryżem. [przypis redakcyjny]

Marull — Michele Marullo Tarcagnota, z pochodzenia Grek, układał epigramy łacińskie na wzór Marcjalisowych, zm. 1500. [przypis redakcyjny]

marunkowy — maruna matricaria [rumianek] z wonnym liściem, wszakże ta nie z pestek się rozmnaża [Rej pod tą nazwą rozumie jednakże gatunek śliwki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

marynarz — żeglarz. [przypis redakcyjny]

Marynia Plewińska — Markiewiczówna, siostra Stanisława i Seweryna. [przypis redakcyjny]

Marynia Ros… — z Glogerów Rostworowska, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

Marynka — mowa o powieści Kasia i Marynka. [przypis redakcyjny]

Maryusz — [Mariusz] syn chłopa spod Arpinum, dostąpił najwyższych godności w Rzymie; zm. 86 przed Chr. [przypis redakcyjny]

Maryusz — syn chłopa spod Arpinum, dostąpił najwyższych godności w Rzymie; 86 r. przed Chr. [przypis redakcyjny]

marzec — przysł.: w marcu giną starcy. [przypis redakcyjny]

marzenia futurystyczne — futuryzm: awangardowy kierunek artystyczny; zrywając gwałtownie z tradycją dążył do odtworzenia w sztuce dynamizmu życia nowoczesnego. Twórczość futurystów cechował m.in. kult nowoczesnej techniki i zainteresowanie jej perspektywami rozwojowymi. (Do tego rysu nawiązuje określenie Żeromskiego). [przypis redakcyjny]

marzyłem — w pierwodruku: mrzyłem. [przypis redakcyjny]

maślacz — gatunek słodkiego wina węgierskiego. [przypis redakcyjny]

masa (spadkowa) — całość majątku pozostałego po zmarłym. [przypis redakcyjny]

masia (starop.) — maże, czyli wóz na posługi pańskie przeznaczony. W Litwie jest rodzaj szlachty zubożałej czy kmieci wolnych, bojarami zwanych, tych powinnością jedyną za grunt posiadany czynsz, droga wielka od 50 do 100 mil i 2 małe od 24 do 50, nadto z kolei stójka u pana komisarza, ekonoma, wozem swym i końmi na wszelkie posyłki mniejsze przez tydzień. Do tej powinności tu przyrównanie; snać gonną masia lub mazią na Rusi Czerwonej, Podolu albo Ukrainie za Reja była nazywana. [przypis redakcyjny]

masierować — wyd. lwow[skie] ma: maszerować. [przypis redakcyjny]

maska — tu: głowa lalki. [przypis redakcyjny]

masłocznik — szaleniec, szalbierz (od masłoku, napoju odurzającego). [przypis redakcyjny]

masłok — napój odurzający. [przypis redakcyjny]

masłok (tur.) — napój odurzający (z bieluniu itp.). [przypis redakcyjny]

masłoku kuszem — czarą odurzającego trunku. [przypis redakcyjny]

massam (łac.) — masę, ogół. [przypis redakcyjny]

Mass. — Stan Massachusetts. [przypis redakcyjny]

massylska puszcza — numidyjska, tak nazwana od Massylów, jednego z dwóch głównych szczepów zamieszkujących Numidię. [przypis redakcyjny]

mastalerz a. masztalerz (z niem.) — stajenny, nadzorca stajni i koni. [przypis redakcyjny]

mastykować (z łac.) — żuć, przen.: rozważać. „To gdy zmastykuje” (Wiśniowiecki u Twardowskiego: Wojna domowa, I, 26). Pasek użył jednak słowa gwarowego mastykować: maścić (od mastyka: tłustość, smarowidło); jeszcze dziś można słyszeć: „A to mu wymaścił!”. „Tym bardziej mastykuje” znaczy więc: tym bardziej maści, mówi rzeczy dla ucha nieprzyjemne. [przypis redakcyjny]

masz diabła — nic nie masz. [przypis redakcyjny]

maszka — maska; por. maszkaron. [przypis redakcyjny]

maszkara (daw.) — maska. [przypis redakcyjny]

maszkara — maska, kostium. [przypis redakcyjny]

maszkarować się (starop.) — w maski ubierać [się]. [przypis redakcyjny]

maszkary — tu: strojne przebrania. [przypis redakcyjny]

masz (…) nadeń — przewyższasz go. [przypis redakcyjny]

Masz przed inszymi, jesli ja co czuję — przewyższasz innych, jeśli ja trafnie to czuję. [przypis redakcyjny]

masztalerz — mający nadzór nad końmi, stajenny. [przypis redakcyjny]

masztalerz — stajenny. [przypis redakcyjny]

masz za co (starop.) — nie lekceważysz. [przypis redakcyjny]

mataczyny — wyraz używany w starszej polszczyźnie (por. Linde); dziś: matactwa (krętactwa). [przypis redakcyjny]