Przypisy

Lecz gdy umysł (…) piekielne cierpienia — Cały ten mocno zawiły ustęp wyszczególnia różne sytuacje, w których cierpienie ludzkie przekracza już zwykłą normę ziemską i staje się po prostu piekielnym. Jest trosk, bólów itd. mnóstwo w tym życiu, szczęście jest ułudą: to wszystko zwykła ziemska norma; z tym się człowiek jak najprędzej musi pogodzić, zrozumieć, że byt ziemski i cierpienie to jedno. Kto tego nie widzi, jest chyba ślepym albo wariatem. Lecz bywają takie cierpienia, że pogodzić się z nimi niepodobna. Tak np.: 1) gdy umysł, szlachetnej uległszy ponęcie itd.: to wyraźnie wypadek Wacława, (a także Miecznika, który uległ szlachetnej ponęcie wyprawy na Tatarów). 2) Gdy ptak itd.: tu już trudno określić, co poeta ma na myśli. Chłopię z pałeczką: pałeczka widocznie część jakiegoś przyrządu do chwytania ptaków. 3) Gdy sroższej od najsroższych itd. prawdopodobnie Wacław (Odwaga) w chwili, gdy na widok trupa żony i oznak najsroższej męki na jej twarzy (p. ustęp XVI) natychmiast poczuł w sobie „gniazdo syczących węży”, od razu stał się „ziemi ohydą”. 4) Gdy Złość itd.: tu nietrudno odgadnąć, że Złość to Wojewoda, a anielska dusza to Maria, ale co znaczy: wydrzeć życie ale pierwej sławę? Co znaczy, że „jej (Marii) Obecność tarza się w ohydzie, a Przyszłość idzie otruta”? Domyślać się znów tylko można, że Wojewoda, nim się na zbrodnię zdecydował, wprzód jeszcze, żeby uzyskać argumenty do starania się o rozwód, usiłował Marię zniesławić. Tak działał istotnie w stosunku do Gertrudy Komorowskiej Franciszek Potocki [obecność: teraźniejszość; słowa te mogą dotyczyć zarówno Marii, jak i Wacława; Red. WL]. Wydrzeć życie w kaduku: wyraz kaduk znaczył w języku dawnej palestry: „spadek bezdziedziczny i beztestamentowy”; wydrzeć w kaduku: wydrzeć bezprawnie. [przypis redakcyjny]

Lecz Hermes ci przychylny, dotrze z prośby twemi — Hermes Psychopompos jest pośrednikiem pomiędzy światem żyjących i światem zmarłych. [przypis redakcyjny]

Lecz kiedy czas do ciebie — czy pora dla ciebie dogodna. [przypis redakcyjny]

Lecz łagodne, widome rozsiewa promienie — widome tj. takie, na które już można patrzeć, bo nie rażą. [przypis redakcyjny]

Lecz mój poprzednik nie znał ich użycia — Tym poprzednikiem był Celestyn V. O tym papieżu wspomina [Dante] w pieśni III. [przypis redakcyjny]

Lecz nalazł bies sąsiady, trafił przenosiny, (…) Dadzą ognia, i poń się nie trzeba przechadzać — przysłowie: swój swego, żartobliwie, jak i wiersze aż do 826. [przypis redakcyjny]

Lecz nim wydano hasła — hasła wojskowe strażom rozstawionym na noc. [przypis redakcyjny]

Lecz pisze urażony na marmorze rany — przysłowiowe: ryje głęboko w pamięci. [przypis redakcyjny]

lecz późno na radę z ratusza — przysłowie: z ratusza wracając, zmądrzeli. [przypis redakcyjny]

lecz. [przypis redakcyjny]

Lecz światło z psalmu: »Boś ucieszył, Panie« — Psalm 91, gdzie mówi: Delectasti me Domine. Tymi słowami psalmu Matylda swój uśmiech objaśnia, który, jak się domyśla, poetę mógł zadziwić. [przypis redakcyjny]

Lecz się na to upijać szkoda — przysłowie: ufać w coś, polegać na czymś. [przypis redakcyjny]

Lecz się wmieszam do antyfon — do poetów należących do tzw. „religijnej szkoły”, z którymi Słowacki nie zgadzał się ze względów zasadniczych. Antyfona — śpiew kapłana i wiernych na przemian lub dwu chórów odpowiadających sobie np. przy litanii. [przypis redakcyjny]

Lecz trudno wilkiem orać; co się łyso lągnie,/ Łyso ginie; kto nie chce, z góry nie pociągnie — same przysłowia, ostatnie: zły koń i z góry itd. [przypis redakcyjny]

Lecz żeby miłość (…) poczuła całe swe zadowolenie — Prapradziad poety czytał wszystkie jego myśli w Bogu, lecz żeby miłość, do której duch jego wiecznie jest zwrócony, jeszcze bardziej orzeźwić, chce słyszeć praprawnuka mówiącego. Myśl dziwnie piękna! Cała jej wzniosłość i głębokość nie umknie zapewne uwagi czytelnika Boskiej Komedii. [przypis redakcyjny]

leda jako — byle jak. [przypis redakcyjny]

lederwerk (z niem.) — skórzane części umundurowania. [przypis redakcyjny]

ledwe — ledwie, niemal. [przypis redakcyjny]

ledwe (starop.) — ledwie, zaledwie. [przypis redakcyjny]

ledwe (starop.) — ledwo, ledwie. [przypis redakcyjny]

Ledwieć nam (…) króla nie podawa — aluzja do tureckich rad w sprawie wyboru króla. [przypis redakcyjny]

Ledwie (…) czuję duszę — ledwie żyję. [przypis redakcyjny]

ledwie sie kiedy (starop.) — rzadko się kiedy. [przypis redakcyjny]

ledwochoda — krok powolny. [przypis redakcyjny]

legacja (daw.) — poselstwo. [przypis redakcyjny]

legacja (z łac.) — poselstwo. [przypis redakcyjny]

legacje — legaty, zapisy. [przypis redakcyjny]

legalista — człowiek stawiający sobie jako zasadę postępowanie zgodne z prawem. [przypis redakcyjny]

legart (daw.) — leń, ospalec. [przypis redakcyjny]

legart (daw.) — leń. [przypis redakcyjny]

legart (daw.) — ospalec, leń. [przypis redakcyjny]

legart — wyżeł, leń (piecuch). [przypis redakcyjny]

legary — belki, na których położona jest podłoga. [przypis redakcyjny]

legat (z łac.) — zapis w testamencie. [przypis redakcyjny]

Legawa suka — legawiec: wyżeł, pies myśliwski. [przypis redakcyjny]

legawce a. psy legawe — psy myśliwskie, które wystawiają zwierzynę, ale, w przeciwieństwie do chartów, nie gonią jej i nie aportują; dawniej legawce po zwietrzeniu ofiary przylegały do ziemi w oczekiwaniu na myśliwego, stąd wzięła się ich nazwa, dziś częściej wystawiają na stojąco; do legawców należą m.in. wyżły, pointery i setery. [przypis redakcyjny]

lege publica (łac.) — prawem publicznym (tj. uchwałą sejmową). [przypis redakcyjny]

Leges (…) iudico (łac.) — ustawy ustanawiam, władcami władam, sędziów sądzę. [przypis redakcyjny]

lege vetitum (łac.) — nie wbrew prawu. [przypis redakcyjny]

leggio (wł.) — pulpit do czytania. [przypis redakcyjny]

legia honorowa — najwyższy order francuski ustanowiony przez Napoleona w 1802 r. [przypis redakcyjny]

legia rzymska — za czasów cesarstwa legia liczyła około 6000 ludzi. [przypis redakcyjny]

Legion — Polski we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Legi satisfactum est (łac.) — stało się zadość prawu (domyślnie: małżeńskiemu). [przypis redakcyjny]

legitima (łac.) — prawowita. [przypis redakcyjny]

legitime (łac.) — prawnie, prawomocnie. [przypis redakcyjny]

legitime natos (łac.) — urodzonych z legalnego małżeństwa. [przypis redakcyjny]

legitimo tutori (łac.) — prawnemu opiekunowi. [przypis redakcyjny]

legitimus (łac.) — prawny, uprawniony. [przypis redakcyjny]

legować (daw.) — zapisywać. [przypis redakcyjny]

leguminami — [N.lm:] pożywieniem roślinnym. [przypis redakcyjny]

legumina — żywność, strawa (mąka, kasza, groch itp.). [przypis redakcyjny]

Leibniz nazwał świat (…) — Leibniz wyłożył wspomniane przez Kanta poglądy w rozprawie: Principes de la nature et de la grâce, stwierdzając, że pomiędzy królestwem Przyrody i królestwem Łaski istnieje przedustawna harmonia; na tej też zasadzie oparł swą obronę Boga co do istnienia Zła na świecie, czyli Teodyceę (Théodicée), 1710). [przypis redakcyjny]

lejbgwardii — straży przybocznej. [przypis redakcyjny]

lejcowa para — idąca w zaprzęgu przed parą dyszlową. [przypis redakcyjny]

lekce szacować — lekceważyć. [przypis redakcyjny]

lekcja (z łac.) — czytanie głośne podczas jedzenia. [przypis redakcyjny]

lekki (daw.) — podły, godny lekceważenia. [przypis redakcyjny]

lekki* (starop.) — mało ważny, posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

lekki* (starop.) — posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

lekki — tu: lekkomyślny. [przypis redakcyjny]

lekkość (daw.) — lekceważenie, wzgarda, ubliżenie, zniewaga. [przypis redakcyjny]

lekkość (starop.) — krzywda, niesława. [przypis redakcyjny]

lekkość (starop.) — lekceważenie, poniżenie, złe obchodzenie. [przypis redakcyjny]

lekszy — dziś popr.: lżejszy. [przypis redakcyjny]

lelek — kozodój, nocny ptak. [przypis redakcyjny]

Lelio — postać z komedii włoskiej, typ zakochanego. [przypis redakcyjny]

lelita — jelita. [przypis redakcyjny]

Lelum-Polelum — rzekome bóstwa wiatru w wierzeniach dawnych Słowian; ich siedzibą miała być Łysa Góra. [przypis redakcyjny]

Lemański — patrz przypis powyżej o Lemańskim. Złośliwa aluzja do buddaistycznego stanu umysłowości Lemańskiego zaciekawia głównie z tego powodu, że dziwnie trafnie wyznaczyła ona ze zdumiewającą wprost bystrością kierunek, w jakim znacznie później dopiero miała pójść twórczość Lemańskiego, która kołując dotarła w ostatnim momencie wreszcie do nieuniknionej dla siebie ostoi w kwietystycznej filozofii Buddy i Laotsego, wykładając między innymi zasady księgi Tao-Te-King w sonetach, co prawda, pod względem formalnie estetycznym mistrzowsko budowanych. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

lemięz (daw.) — lemiesz. [przypis redakcyjny]

lemięz (starop.) — lemiesz. [przypis redakcyjny]

lemieszka — potrawa z tłuczonych ziemniaków i prażonej mąki; tu przen.: mieszanina. [przypis redakcyjny]

lemiesz — ostrze pługa rozcinające ziemię. [przypis redakcyjny]

leming — północny gryzoń, żyjący dużymi koloniami. [przypis redakcyjny]

lemma (gr.) — twierdzenie, hasło. [przypis redakcyjny]

Lemna — Lemnos, wyspa na morzu Egejskiem. [przypis redakcyjny]

le moment de quiétude (fr.) — chwila spokoju, ciszy. [przypis redakcyjny]

„Le Moniteur de la Mode” (fr.) — monitor mody: tytuł żurnala mód paryskich (monitor: doradca, nauczyciel). [przypis redakcyjny]

lemury – strachy nocne. [przypis redakcyjny]

Leniwe duchy (…) Czy licha pieśni wstrzymuje was władza — Zwykle kiedy z jednego stanu duchowego przechodzimy w drugi, pierwszy, który porzucamy z jego nałogami, skłonnościami i pamiątkami, niełatwo kładziemy z pamięci naszej. Tak i Dante na drodze nowych usiłowań szuka pociechy i umocnienia się w pieśni Kasseli, który jako mistrz w swojej sztuce, chętnie udziela przyjacielowi żądaną odeń pociechę. Lecz Katon, który sam swojej Marcji w tym miejscu przypominać nie może (patrz pieśń 1 w. 85), strofuje duchy, że dla marnej uciechy z pieśni o wysokim celu swojej drogi zapominają. [przypis redakcyjny]

Leniwka — jedno ramię Wisły w Gdańsku. [przypis redakcyjny]

lenung (z niem.) — żołd, płaca żołnierska. [przypis redakcyjny]

Leonard odprawia obrzędy nowej wiary — Jest to wyraźna aluzja do pomysłów saintsimonistów, którzy zwłaszcza w latach 1830–1832 postulowali stworzenie nowej doktryny religijnej, „nowej wiary religijnej”. (Tytuł wykładu szesnastego Doktryny Saint–Simona jego uczniów, A. Bazarda i B. Enfantina, Warszawa 1961, z 29 VII 1829 brzmiał: List o trudnościach, jakie stoją dzisiaj na zawadzie przyjęciu nowej wiary religijnej). Henryk stwierdza, iż tego właśnie żądał: zobaczyć kapłana nowej wiary. Nieobcy musiał mu być pogląd saintsimonistów, że „misja poety, podobnie jak misja kapłana, polegała zawsze na tym, by porywać masy ku realizowaniu przyszłości, którą jeden z nich opiewał, a drugi głosił (…) przyszłość połączy obie te funkcje w jedną” (s. 502). W pojęciu więc hr. Henryka musiał być Leonard jako kapłan–poeta szczególnie interesujący. [przypis redakcyjny]

Leona X, którego nam śmierć wydarła w roku 1513 — mylna data, Leon X został wtedy dopiero obrany papieżem. Umarł w 1521 r. [przypis redakcyjny]

Leone Leoni — rzeźbiarz i medalier XVI w. [przypis redakcyjny]

Leonello — syn naturalny Mikołaja d'Este (strofa 42), pozbawił tronu i wypędził Herkulesa, ślubnego syna tegoż Mikołaja. [przypis redakcyjny]

Leon Gambetta (1838–1882) — wybitny polityk francuski; należał do umiarkowanego skrzydła partii republikańskiej; proklamował w r. 1870 republikę. [przypis redakcyjny]

Leon Łubieński — kolega uniwersytecki Krasińskiego, przeciwnik jego w sprawie pogrzebu Bielińskiego i główny sprawca ówczesnych zajść, razem z nim relegowany z uniwersytetu. [przypis redakcyjny]

Leonora — Gonzaga, córka margrabiego Franciszka, żona Franciszka della Rivere, którego wuj, papież Juliusz II, zrobił księciem Urbinu. [przypis redakcyjny]

Leonora — królewna aragońska, żona Herkulesa I d'Este, matka Alfonsa, Hipolita i Izabelli. [przypis redakcyjny]

Leonora — kryptonim Matyldy. [przypis redakcyjny]

Leonowie — mieszkańcy królestwa Leon w północnej Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Leon Stępowski (1852–1914) — przyjaciel Wyspiańskiego, artysta krakowskiego teatru. Wyspiański lubił słuchać jego opowiadań i wprowadził go do Wyzwolenia jako „Starego Aktora”. [przypis redakcyjny]

Leon — syn cesarza Konstantyna. [przypis redakcyjny]

Leopardi, Giacomo (1798–1837) — wybitny włoski poeta romantyczny; załamany klęską ruchu narodowowyzwoleńczego, a jednocześnie nieuleczalnie chory, wyzwolenie człowieka widział jedynie w śmierci, stąd pesymistyczny ton jego utworów. [przypis redakcyjny]

Leopardi, Jakub (1798–1837) — wybitny poeta wł.; załamany klęską ruchu narodowowyzwoleńczego, trawiony nieuleczalną chorobą, stał się poetą zwątpienia i rozpaczy. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — [na] opak, przeciwnie, zasię. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — zasię [tzn. lecz, ale, natomiast, zaś; red. WL]. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — znowu. [przypis redakcyjny]