Przypisy

Drohiczyn — miasteczko nad Bugiem w powiecie Biała Podlaska. [przypis redakcyjny]

Drohiczyn — miasto nad Bugiem na Podlasiu. [przypis redakcyjny]

dromader — wielbłąd jednogarbny. [przypis redakcyjny]

droszcz — dreszcz, jest [to słowo; Red. WL] i u Lindego. [przypis redakcyjny]

drożyć (daw.) — drążyć. [przypis redakcyjny]

drożyć się — tu: cenić się, wynosić. [przypis redakcyjny]

druciarze — ludzie, którzy drutowali pęknięte garnki. [przypis redakcyjny]

Druck — miasteczko i zamek na kępie jeziora, przez które przepływa rzeka Druć, w połowie drogi między Czereją a Szkłowem. [przypis redakcyjny]

Drudzy brzeg zostawują […] I nowy świat i nowe królestwa najdują — Hiszpanie pod wodzą Kolumba i innych. [przypis redakcyjny]

drudzy, co macie pogodę — inni, którzy macie okazję, sposobność. [przypis redakcyjny]

Drudzy krążą Afrykę — Portugalczycy pod dowództwem Wasko [Vasco] de Gamy. [przypis redakcyjny]

drudzy — tu: niektórzy, inni. [przypis redakcyjny]

Druenca — rzeka Durance, lewy dopływ Rodanu; wpada do Rodanu pod Awinionem. [przypis redakcyjny]

drugą — tu: drugą kolej. [przypis redakcyjny]

druga gwiazda napoleońska… — Rzecki w naiwnym kulcie dla dynastii napoleońskiej i w przekonaniu, że o biegu historii decydują wielcy ludzie, uważa Wiosnę Ludów za rezultat działalności Ludwika Napoleona. [przypis redakcyjny]

druga na plac jedzie — inna się popisuje. [przypis redakcyjny]

druga podobna brama — Porte Saint–Denis, również brama triumfalna na cześć Ludwika XIV z r. 1672. [przypis redakcyjny]

Druga przedmowa — z maja 1834. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

druga — wyd. lwow. ma: drugie. [przypis redakcyjny]

Drugdy — niekiedy, czasem. [przypis redakcyjny]

drugie — Foliksenę, narzeczoną Achillesa, zabito na jego grobie. [przypis redakcyjny]

drugiego Karła, co na poduszczenie / Pasterskie gwałtowne wniósł za góry płomienie (…) Na głos mroków wieczornych lud jego przebrany / Duszę ze krwią wydycha przez okrutne rany — Karol Andegaweński, brat króla francuskiego, Ludwika IX, przybył „na poduszczenie” papieża Klemensa IV do Włoch, pokonał króla Neapolu, Manfreda, syna naturalnego cesarza Fryderyka II, a następnie wnuka tegoż cesarza, Konradyna (w tł. Konrada) i kazał go ściąć w Neapolu; w ten sposób został Karol królem Neapolu i Sycylii; ale nieznośny ucisk francuski wywołał na Sycylii sprzysiężenie, znane pod mianem nieszporów sycylijskich: wszyscy Francuzi zostali w jednym dniu wymordowani. [przypis redakcyjny]

drugiego (…) koła — Św. Franciszek z Asyżu. [przypis redakcyjny]

drugiego nieprzyjaciela — mowa o wojnie z Rosją, czego autor nie mógł w 1886 r. napisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis redakcyjny]

drugie — inne. [przypis redakcyjny]

Drugiej nogę przystępujesz — umizgasz się do innej. [przypis redakcyjny]

drugi Karol — Karol Walezy, brat Filipa pięknego, króla Francji. [przypis redakcyjny]

drugi Karzeł — tu: Karol z domu andegaweńskiego, brat św. Ludwika, otrzymał w r. 1265 od papieża Klemensa II Neapol, pobiwszy Manfreda i Konradyna, kazał ich ściąć; w r. 1282 utracił Sycylię („nieszpory sycylijskie”), zm. 1284. [przypis redakcyjny]

Drugi środek polega na zobowiązaniu przedstawicieli, by ściśle trzymali się instrukcji i składali mocodawcom dokładne rachunki z zachowania się swego na sejmie — Mably występuje stanowczo przeciw instrukcjom poselskim. Radzi nawet zaniechać rozsyłania uniwersałów królewskich przed sejmami, by województwa nie były powiadamiane o sprawach, które mają być na sejmie wniesione, i nie mogły powziąć co do nich żadnych uchwał. Sejmiki mogą tylko poruczyć posłowi wniesienie na sejm spraw dotyczących specjalnie danego województwa. Utrzymuje Mably natomiast sejmiki relacyjne i przyznaje im nawet daleko idące uprawnienia (por. Wstęp I). [przypis redakcyjny]

drugi to cel realny: szukanie prawdy — por. Riehl, op. cit., Achter Vortrag: Gegenwart und Zukunft der Philosophie. [przypis redakcyjny]

drugi… Trojańczyk — Ganimedes. Por. przyp. do Brody(Fragmenta [XXXII]), wers 41, t. II, s. 263. Fraszka podrwiwa sobie z uczonych objaśnień, którymi humaniści zaopatrywali dzieła pisarzy starożytnych. [przypis redakcyjny]

Druidyczna to z głazów wielkich grota — druidzi byli kapłanami-wieszczami Celtów. Za czasów Słowackiego wierzono, że odkryte we Francji skalne pomniki monolityczne (z jednego głazu) są grobowcami celtyckimi. W okresie pisania Grobu Agamemnona i Lilii Wenedy pozostaje Słowacki pod silnym wpływem bohaterskiej poezji Osjana, w której wieszczowie-kapłani i ich harfy odgrywają wielką rolę. Stąd częste w tych utworach wspominanie harfy i jej dominująca rola w akcji. [przypis redakcyjny]

drumla — mały, prymitywny instrument muzyczny, należący do idiofonów (tj. drgających całą powierzchnią). Składa się z elastycznej sztabki metalowej oprawnej w żelazną ramkę w kształcie podkowy. Do ramki przymocowana jest skórka albo sprężynka, za pociągnięciem której instrument zaczyna drgać, wydając w zasadzie jeden tylko dźwięk. Grający trzyma drumlę w ustach i odpowiednio modulując ich układ potrafi wzbogacać ten dźwięk o różne tony. [przypis redakcyjny]

drutem sposzyta powieka, jako dzikiemu robią sokołowi — Myśliwi chcąc ułagodzić dzikość sokoła i prędzej przyuczyć go do łowów, na czas jakiś zawiązują mu oczy. [przypis redakcyjny]

drużba mój cnotliwy — być może fraszka zwraca się do Jana Januszowskiego, drukarza-humanisty, wyraz drużba bowiem oznaczał imiennika. [przypis redakcyjny]

drużba — tu: ktoś, kto nosi to samo imię. [przypis redakcyjny]

drużba — tu w znaczeniu zbiorowym: drużyna, poczet. [przypis redakcyjny]

drużka (z ukr.) — przyjaciółka. [przypis redakcyjny]

drużyć (daw., reg.) — drążyć. [przypis redakcyjny]

drużyna […] dróg i pola pilnując — zamiast: pilnująca. [przypis redakcyjny]

Drużyna — Drużyna albo Srzeniawa, jeden herb o dwu nazwach (z gwiazdą lub bez niej nad rzeką), nazwa często przekształcana z łacińska na Druentia, z powodu pychy herbowej. [przypis redakcyjny]

drużyna […] straży odprawując — zamiast: odprawująca. [przypis redakcyjny]

Druzylla — bohaterka noweli w tej pieśni opowiedzianej. [przypis redakcyjny]

drwa (starop.) — [tu:] instrumenty z drzewa. [przypis redakcyjny]

drwa — tu: brednie, głupstwa. [przypis redakcyjny]

Drwię sobie z was, gwiazdy! — Romeo wierzy, iż gwiazdy, rządzące jego życiem skazały go na bezgraniczne cierpienie; drwina z gwiazd jest więc zapowiedzią samobójstwa, buntem przeciw losowi. [przypis redakcyjny]

Dryady — boginki leśne. [przypis redakcyjny]

drybus (niem. Dreifuss) — kadź, naczynie na trzech nogach. [przypis redakcyjny]

Dryden, John (1631–1700) — poeta angielski i uczony; tłumaczył Wergiliusza na język angielski, ułożył Odę na dzień św. Cecylii, do której Haendel dorobił muzykę. [przypis redakcyjny]

dryjakiew (z gr.) — lekarstwo. [przypis redakcyjny]

Drżącego nad falami morskimi balkonu — balkon mieszkania Januszewskich w Neapolu wystawał nad morze. [przypis redakcyjny]

drżeń (daw.) — rdzeń. [przypis redakcyjny]

Drzemał Homer niekiedy — aluzja do słów Horacego z Listu do Pizonów (w. 359): Czasem i Homerowi zdrzymać się przychodzi, / Lecz w długiej dzieła pracy zasnąć się też godzi. — tzn., że nawet największym talentom zdarzają się momenty zniżenia lotu. (Q. Horatius Flaccus, De arte poetica […] przekład Onufrego Korytyńskiego, Warszawa 1770, s. 19). [przypis redakcyjny]

drzemlik — gatunek sokoła (falco aesalon). [przypis redakcyjny]

drzeń (starop.) — rdzeń. [przypis redakcyjny]

drzewa (…) obie (starop. forma) — dualis [tj. liczba podwójna], porównaj Jabłonowski Ezop nowy polski, to jest życie Ezopa, filozofa frygijskiego: „Śpi na obie uszy”. [przypis redakcyjny]

drzeweczko (starop.) — [zdrobn. od:] drzewce, kopia. [przypis redakcyjny]

drzeweczko — [tu:] drzewca, kopia. [przypis redakcyjny]

drzewem, z którego wóz ten zrobiony był rdzeni — Wóz tu jest symbolem Kościoła i stolicy apostolskiej jako uciosany z drzewa wiadomości dobrego i złego: suchy pień drzewa ogołoconego z liści oznacza smutny stan owoczesnej stolicy papieskiej, kiedy wybierani jednocześnie papieże i antypapieże uganiając się za władzą świecką, pomimo woli zstępując ze swojego duchowego stanowiska najwyższego na ziemi, stawali się narzędziami tejże władzy świeckiej; albo oznacza osamotnienie i sieroctwo stolicy Piotrowej w Rzymie z powodu jej przeniesienia przez Filipa Pięknego, króla Francji, na lat siedemnaście z Rzymu do Awinionu. [przypis redakcyjny]

drzewiany (daw.) — drewniany. [przypis redakcyjny]

drzewiany (daw., gw.) — drewniany. [przypis redakcyjny]

Drzewo było „świadomym” przysięgi strzelca. [przypis redakcyjny]

drzewo (daw., pot.) — kopia husarska. [przypis redakcyjny]

drzewo Jowiszowe — Dąb poświęcony Jowiszowi w lesie dodońskim, sławnym wyroczniami, w Epirze. Poeci lubią zamiast ogólnych i pospolitych imion, dla ściślejszego i bardziej zmysłowego oznaczania wyobrażeń, przywodzić miejsca i nazwiska z mitologii lub dziejów powszechnie znajome. [przypis redakcyjny]

drzewo — kopia. [przypis redakcyjny]

drzewo (starop.) — [tu:] kopia; [drzewce]. [przypis redakcyjny]

drzewo — [tu:] kopia; [drzewce]. [przypis redakcyjny]

drzewo — [tu:] kopia; [por.: drzewce]. [przypis redakcyjny]

drzewo — [tu:] kopia; [por. drzewce]. [przypis redakcyjny]

drzewo — [tu:] kopia [por. drzewce]. [przypis redakcyjny]

drzewo — [tu:] kopia. [przypis redakcyjny]

drzewo — W tym kręgu czyszczą się żarłocy. Poznamy ich bliżej w następnej pieśni, wychudłych i zmienionych. Jeżeli przypomnim sobie, że kształt i postać cieniów stan wewnętrzny ich duszy wyraża (patrz przypisek do pieśni III Piekła, w. 34), nietrudno będzie wyciągnąć z tego sens moralny, że bezmierne pożądanie ziemskiego pokarmu wtrąca duszę w stan najsmutniejszy, odciąga ją od wyższych dążeń, od rzeczywistego duchowego życia. Symbolem tego rzeczywistego użycia jest to drzewo, którego wonnych i pięknych owoców pokutujący za obżarstwo wciąż daremnie łakną. Zwężony od ziemi kształt tego drzewa, a stopniowo rozszerzający swoje gałęzie coraz wyżej i przezroczysta rosa, jaka jego liście nieustannie odświeża, odkrywa jasno moralno-religijną alegorię, jakiej sam czytelnik łatwo się domyśli. [przypis redakcyjny]

Drzwi (…) na swych wrzeciądzach skrzypnęły z łoskotem — Ponieważ rzadko tylko szczera skrucha staje przed tymi drzwiami, więc i rzadko te drzwi stoją otwarte i tak ciężko chodzą na skrzypiących wrzeciądzach, jak te, co prowadziły do skarbca rzymskiego, a które Cezar, pomimo oporu trybuna Metella, kazał wyłamać. [przypis redakcyjny]

drzwi puściły — bo je wyważono. [przypis redakcyjny]

drzwi święte, których tak rzadko próg otworem stoi — Kto wchodzi przez tę bramę, ten pewnym jest zbawienia; ale krewkość ułomna i chęć nie zawsze czysta są przyczyną, że się ona dla niewielu otwiera. [przypis redakcyjny]

drzwi w skale wykute — Wrota, drzwi prowadzące wyzwalającą się z grzechu duszę na górę oczyszczenia. [przypis redakcyjny]

dūmojai — galvojai. [przypis redakcyjny]

dubas — szkuta, statek, który bierze na siebie 8–14 ludzi i do 20 łasztów (łaszt — waga okrętowa polska = 1865. 60 klg.). [przypis redakcyjny]

dubas — z litewskiego: nóż wielki, siekacz. [przypis redakcyjny]

dubelt-anyż — rodzaj wódki na anyżu. [przypis redakcyjny]

dubeltowano — podwajano. [przypis redakcyjny]

dubiae fidei (łac.) — znak powątpiewania. [przypis redakcyjny]

dubitować — powątpiewać. [przypis redakcyjny]

duby smalone — głupstwa, brednie, rzeczy zmyślone, koszałki-opałki. Dubiel w staropolszczyźnie znaczył tyle co: głupiec, prostak. [przypis redakcyjny]

duch Apo11inowy — Kasandra otrzymała dar proroczy od zakochanego w niej Apollina (boga proroctw), gdy jednak odrzuciła jego miłość, sprawił, że nikt nie wierzył jej przepowiedniom. [przypis redakcyjny]

Duch Augustyna i Illuminata (…) — Z tych pierwszych i następnych imion wymienionych tu w tekście przez poetę widzimy, że błogosławieni, którzy tworzą te dwa kręgi, wszyscy mniej więcej byli świecznikami Kościoła i mędrcami bożymi, którzy po śmierci, duchem na słońcu, jako źródle światłości ziemskiej, mieszkają. A wedle większej lub mniejszej swojej wziętości i sławy za życia tu należą do kręgu pierwszego albo drugiego, który świeci słabszym blaskiem jego odbitym od pierwszego, na wzór dwóch łuków tęczowych, do których poeta porównał te dwa kręgi błogosławionych na początku tej pieśni. [przypis redakcyjny]

duch Banka — z tragedii Szekspira Makbet. [przypis redakcyjny]

Duch boży na nas jako promień spływa — Błogosławiony Folko, o którym wyżej nadmieniła Kunizza. [przypis redakcyjny]

Duch boży zajął tej sfery przestrzenie (…) obeszły ją kołem — Empireum, najwyższe niebo, które choć bez przestrzeni, wszakże, jako otaczające wszystkich sfer kręgi, samo jako okrąg, wyobrażonym być musi. [przypis redakcyjny]

duch czasu, który z przyczyn historyczno-politycznych usposobił ludzkość pesymistyczniej — por. K. Fischer: Geschichte der neueren Philosophie, b.d. IX (Schopenhauer), s. 8. [przypis redakcyjny]

duchem — szybko, co tchu. [przypis redakcyjny]

duch jakiś ponury (…) lombardzki — Sordello, jeden z lepszych Prowansji poetów, znakomity uczony, urodził się w Mantui. Dumę z uznania swojej wartości okazuje jeszcze przed bramą czyśćcową: widać, że jeszcze nie dźwigał ciężarów, pod którymi uginają się dumni, będący już za tą bramą, a które najlepiej dają uczuć dumnym, jak pycha ziemskiej sławy jest czcza i znikoma. [przypis redakcyjny]

Duch krzyknął — Cień tu mówiący jest papież Mikołaj III. Gdy mając głowę ukrytą w jamie lochu, posłyszał, że ktoś przy nim stoi, nie mogąc widzieć przychodnia, w domyśle bierze go za papieża Bonifacego VIII, który ma jego miejsce w tymże samym lochu zająć. Poeta swoją podróż do piekła odbył, jak podaje, w roku 1300, w którym Bonifacy VIII żył jeszcze, przeto Mikołaj III, według pieśni X, z której wiemy, że potępieni przewidują przyszłość zdziwiony był bardzo jakoby przyjściem Bonifacego do jego lochu. [przypis redakcyjny]

duch mój rażon światłem jasnym — To jest: światłem wiary. [przypis redakcyjny]

duchna (daw.) — pierzyna. [przypis redakcyjny]

Duch nie mój — Apollo; jego również oznaczają słowa:„nieznośny gość”. [przypis redakcyjny]

duchownemi i ziemskiemi — wyd. lwów, ma: duchownemi a ziemskiemi. [przypis redakcyjny]

duchowni, którzy w owym czasie wszyscy byli Rzymianami — Widać to w całej Historii Grzegorza z Tours. Ten sam Grzegorz pyta niejakiego Valfiliakusa, w jaki sposób został klerykiem, będąc Longobardem z urodzenia. Grzegorz z Tours, ks. VIII, r. 36. [przypis redakcyjny]

duchowni radzi widzieli, aby we wszystkich sprawach świeckich uciekano się do kościołów — Przysięgę sądową składało się wówczas w kościele; za pierwszej dynastii była w pałacu królewskim osobna kaplica dla spraw, które się tam sądziło. [przypis redakcyjny]

duch Ryszarda i duch Izydora — Izydor, biskup sewilski, Ryszard, kanonik regularny z San Victor, obaj Hiszpanie, znani z bogobojności i nauki, mistycy teologiczni. [przypis redakcyjny]