Przypisy

jeno (daw., gw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]

jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — lecz. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — tylko, lecz. [przypis edytorski]

jeno — daw. tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno (daw.) — tylko, zaledwie. [przypis edytorski]

jeno (gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jenom pomyślił (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jeno pomyślałem, tylko pomyślałem. [przypis edytorski]

jenoście (…) rzekli — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jeno rzekliście; tylko rzekliście. [przypis edytorski]

jenoś zezwolił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeno zezwoliłeś; jeno (daw.): tylko. [przypis edytorski]

jeno (starop.) — jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jeno (starop.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]

jeno (starop.) — tylko. [przypis edytorski]

jeno — tylko, gdy tylko. [przypis edytorski]

jeno — tylko. [przypis edytorski]

Jenseits von Gut und Böse (niem.) — Poza dobrem i złem, książka F. Nietzschego, w której kwestionuje dotychczasowe, altruistyczne ideały moralne i hierarchię wartości, w której wysoko ceni się dobro moralne. [przypis edytorski]

Jenseits von Gut und Böse (niem.) — Poza dobrem i złem, wydany w r. 1886 zbiór aforyzmów i krótkich szkiców z dziedziny filozofii i sztuki, zawierający główny wykład etyki Nietzschego. [przypis edytorski]

Jenseits von Gut und Böse (niem.) — tytuł dzieła Nietzschego Poza dobrem i złem (1886). [przypis edytorski]

jen. — skrót od (daw.) jenerał: generał. [przypis edytorski]

jen (starop.) — który. [przypis edytorski]

jensza (gw.) — inna. [przypis edytorski]

jensza (gw.) — insza, co innego. [przypis edytorski]

jensze (gw.) — inne. [przypis edytorski]

jenszy (gw.) — inny. [przypis edytorski]

jenteresa (gw.) — interesy. [przypis edytorski]

jenteres — dziś popr. interes. [przypis edytorski]

jenteres (gw.) — interes. [przypis edytorski]

Je n'y conçois rien! (…) ha, ha, mon ami! (fr.) — Zupełnie tego nie pojmuję! Ha, ha! Mój przyjacielu! [przypis edytorski]

jeografią (daw.) — dziś: geografię. [przypis edytorski]

jeografia (daw.) — geografia. [przypis edytorski]

jeografia — dziś: geografia. [przypis edytorski]

jeografia — dziś popr.: geografia. [przypis edytorski]

jeografia — dziś popr: geografia. [przypis edytorski]

jeografia — geografia. [przypis edytorski]

jeograficzny (daw.) — geograficzny. [przypis edytorski]

jeograficzny — dziś: geograficzny. [przypis edytorski]

jeometra (daw.) — geometra. [przypis edytorski]

jeometra — dziś: geometra, mierniczy. [przypis edytorski]

jeometra — dziś: geometra. [przypis edytorski]

jeometrowie (daw.) — dziś popr.: geometrzy; tu: specjaliści od pomiarów gruntu (geodeci). [przypis edytorski]

je perdu tout espoir (fr.) — straciłam wszelką nadzieję. [przypis edytorski]

Jephté — opera fr. kompozytora Michela Pignolet de Montéclaira z librettem Simon-Josepha Pellegrina, opartym na biblijnej historii wodza Jeftego i jego córki, wystawiona po raz pierwszy 28 lutego 1732. [przypis edytorski]

je — prawdę i kunszt. [przypis edytorski]

Je prends mon bien ou je le trouve (fr.) — przen.: korzystam z każdej okazji. [przypis edytorski]

Je protège la loi, l'effronterie enfin je vous permet de vivre; connaissez la grâce suprème: (fr.) — chronię prawo i bezczelność, ostatecznie pozwalam wam żyć; znajcie najwyższą łaskę: [przypis edytorski]

Je protège le viole, l'escroquerie dans des ordres, qui vont se suivre. C'est mon loyale système: — Chronię gwałt i oszustwo w rozkazach, które będą wykonywane. Oto mój lojalny system: [przypis edytorski]

je przywodził (starop.) — przyprowadzał ich. [przypis edytorski]

jeremiada (daw.) — lament. [przypis edytorski]

jeremiada — narzekanie, biadanie; nazwa utworzona od imienia biblijnego proroka Jeremiasza, który wygłaszał mowy zawierające skargi na moralny upadek ludu Izraela oraz upomnienia i przewidywania nieszczęść, jakie mogą stąd wyniknąć. [przypis edytorski]

jeremiady — narzekanie, biadanie; nazwa utworzona od imienia biblijnego proroka Jeremiasza, który wygłaszał mowy zawierające skargi na moralny upadek ludu Izraela oraz upomnienia i przewidywania nieszczęść, jakie mogą stąd wyniknąć. [przypis edytorski]

Jeremiasz — biblijny prorok, któremu przypisywane jest autorstwo Księgi Jeremiasza, Lamentacji oraz Ksiąg Królewskich. [przypis edytorski]

Jeremiasz (ok. 650–ok. 570 p.n.e.) — jeden z największych proroków Starego Testamentu, tradycyjnie uznawany za autora Księgi Jeremiasza, Lamentacji oraz Ksiąg Królewskich. [przypis edytorski]

Jeremiasz (ok. 650–ok. 570 p.n.e.) — prorok judzki, twórca biblijnej Księgi Jeremiasza, zawierającej zbiór jego proroctw; przypisuje się mu również autorstwo biblijnych Lamentacji. [przypis edytorski]

Jeremiasz — syn Chilkiasza, twórca biblijnej księgi Jeremiasza, w której zawarł napomnienia i groźby dla Izraelitów; przypisuje się mu również autorstwo biblijnych Lamentacji. Jest uznawany za jednego z czterech proroków większych. Zapowiedział spustoszenie Judy i Jerozolimy, upadek państwa i niewolę oraz oswobodzenie z niewoli i ostateczne zbawienie. [przypis edytorski]

Jeremi — prawdop. św. Hieronim ze Strydonu (zm. 419 a. 420), tłumacz Biblii na łacinę, w ikonografii przedstawiany jako starzec. [przypis edytorski]

Jerem — Klageruf: O Herr Jesu!. [przypis edytorski]

Jermak Timofiejewicz (zm. 1585) — ataman kozacki, od ok. 1577 w służbie rosyjskiej rodziny kupieckiej Stroganowów, opanował znaczną część tatarskiego chanatu syberyjskiego, przyłączoną następnie do Rosji. [przypis edytorski]

Jernesta (gw.) — Ernesta, Ernestyna. [przypis edytorski]

Jeroboam I (zm. 903 p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy władca Królestwa Izraela, powstałego po rozpadzie państwa Salomona na dwie części; wybrany królem przez wszystkie plemiona oprócz Beniamina i Judy, które pozostały przy Roboamie, synu Salomona. [przypis edytorski]

Jerome K. Jerome (1859–1927) — angielski powieściopisarz i dramaturg; autor powieści humorystycznej Trzech panów w łódce (nie licząc psa) z 1889 r. [przypis edytorski]

jeroplan (gw.) — aeroplan, samolot. [przypis edytorski]

Jerozolima a. Jeruzalem — miasto położone na wzgórzach Judei. Nazwa Jerozolima funkcjonuje od zdobycia miasta przez Dawida, który ustanowił ją stolicą swojego państwa (poprzednią stolicą był Hebron) (2Sm 5,5). Wcześniej miasto przynależało do rodu Jebusytów, stąd nazwa Jebus (Joz 18,28). W Księdze Rodzaju, w czasach Abrahama, występuje miasto o nazwie Salem a. Szalem, w którym panował Melchizedek; miasto jest utożsamiane z późniejszą Jerozolimą (Rdz 14,18). Król Salomon wybudował w mieście tzw. Pierwszą Świątynię (1Krl 5,19), miejsce przechowywania Arki Przymierza (1Krl 8,1–13), od tego czasu jest to najważniejsze miasto w religii żydowskiej. [przypis edytorski]

Jerozolima — miasto na granicy Izraela i Autonomii Palestyńskiej/Państwa Palestyńskiego, uznawane za miejsce święte przez przedstawicieli trzech największych religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. [przypis edytorski]

Jerozolima — największe miasto Izraela; osada w Jerozolimie powstała prawdopodobnie ok. 2400 lat p.n.e.; ok. 1003 p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto i przeniósł tu (z Hebronu) stolicę Królestwa Izraela. Jerozolima położona jest na płd. krańcu płaskowyżu pomiędzy Wzgórzami Jerozolimskimi (na wsch. Góra Oliwna, na płn.-wsch. Góra Skopus), ze wszystkich stron otoczona jest dolinami (Cedron, Hinnom i Tyropeon), znajduje się 60 km na wsch. od Tel Awiwu i wybrzeża Morza Śródziemnego, 30 km na zach. od Morza Martwego. [przypis edytorski]

Jerozolima — największe miasto Izraela, stolica administracyjna Dystryktu Jerozolimy i stolica państwa Izrael. [przypis edytorski]

Jerozolima wyzwolona — poemat epicki poety wł. Torquata Tassa (1544–1595). [przypis edytorski]

Jerozolima wyzwolona — poemat opowiadający o średniowiecznych wyprawach krzyżowych. [przypis edytorski]

Jerozolima wyzwolona — włoski epos rycerski autorstwa Torquato Tasso, wyd. w 1575, bardzo popularny w czasach romantyzmu. [przypis edytorski]

Jerozolimo, co będziesz — Mojżesz żył w XIII w. p.n.e., a dopiero w XI w. p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto, które uczynił swoją stolicą. Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo w miejscu dzisiejszej Jerozolimy jest bardzo dawne, datuje się na IV tysiąclecie p.n.e. [przypis edytorski]

Jeruzalem a. Jerozolima — największe miasto Izraela. [przypis edytorski]

Jeruzalem — dziś: Jerozolima. [przypis edytorski]

Jeruzalem, matka nasza — Ga 4, 26. [przypis edytorski]

Jeruzalem — miasto biblijne, obecnie największe miasto i stolica Izraela. [przypis edytorski]

Jerycho — miasto położone w Judei (obecnie wschodnia część Palestyny), ok. 9 km na zachód od rzeki Jordan i ok. 10 km na północny zachód od Morza Martwego. [przypis edytorski]

jerychońska — por. Jerycho: miasto położone w Judei, we wschodniej części Palestyny. [przypis edytorski]

jerychońska sztuka — odniesienie do biblijnych trąb, których dźwięk spowodował przeraźliwe krzyki ludzi, doprowadzając tym samym do zburzenia murów Jerycha. [przypis edytorski]

jerychoński — niezwykle głośny; nawiązanie do trąb jerychońskich, których dźwięki, według Biblii, przyczyniły się do zburzenia murów Jerycha. [przypis edytorski]

Jerzy Braun — Jerzy Braun ps. „Bronisław Rogowski” (1901–1975) — polski pisarz, poeta, dramaturg, publicysta, polityk, uczestnik powstania warszawskiego, ostatni Delegat Rządu na Kraj (od 28 czerwca 1945 r.) i przewodniczący Rady Jedności Narodowej, więziony przez władze komunistyczne w latach 1948–1956, wyemigrował i mieszkał w latach 1965–1975 w Rzymie, gdzie zmarł. [przypis edytorski]

Jerzy Chrzan — morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzekucji. [przypis edytorski]

Jerzy Ficowski ps. „Wrak” (1924–2006) — poeta, pisarz, autor piosenek, tłumacz, żołnierz AK, w powstaniu szeregowy żołnierz pułku „Baszta”, po wojnie działacz opozycji demokratycznej w latach 70. i 80., sygnatariusz tzw. listu 59. [przypis edytorski]

Jerzy — fr. George. [przypis edytorski]

Jerzy Gawin ps. „Słoń” (1922–1944) — harcerz, w konspiracji od 1939, uczestnik m.in. akcji pod Arsenałem, podchorąży AK, w powstaniu dowódca drużyny, a następnie plutonu w Zgrupowaniu „Radosław”, poległ na Czerniakowie 23 września 1944. [przypis edytorski]

Jerzy I (1660–1727) — pierwszy król Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii z dynastii hanowerskiej (od 1714). [przypis edytorski]

Jerzy II Hanowerski (1683–1760) — król Wielkiej Brytanii (od 1727) z dynastii hanowerskiej. [przypis edytorski]

Jerzy III (1738–1820) — król Wielkiej Brytanii w latach 1760–1801. [przypis edytorski]

Jerzy III (1738–1820) — ostatni król Wielkiej Brytanii i Irlandii i pierwszy król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. [przypis edytorski]

Jerzy II Rakoczy (1621–1660) — książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.). [przypis edytorski]

Jerzy I Rakoczy (1593–1648) — w czasie kampanii Gabra Bethlena dowódca wojsk broniących Siedmiogrodu, książę Siedmiogrodu od 1630, wyznawca kalwinizmu. [przypis edytorski]

Jerzy Kirchmayer (1895–1959) — oficer dyplomowany WP, następnie w ZWZ/AK, współautor planu Akcji „Burza”, po wojnie pozostał w Polsce, prześladowany i więziony w czasach stalinizmu, zrehabilitowany w latach pięćdziesiątych, publikował prace historyczne poruszające tematykę powstania warszawskiego, w których nie stronił od krytyki dowództwa polskiego. [przypis edytorski]

jerzyk z wysp wschodnioindyjskich, który buduje swe gniazda wyłącznie ze stwardniałej śliny — salamanga, ptak z rodziny jerzykowatych. [przypis edytorski]

Jerzy Mniszech (ok. 1548–1613) — wojewoda sandomierski. Wspierał zbrojnie i finansowo Dymitra Samozwańca w jego staraniach o tron moskiewski. [przypis edytorski]

Jerzyna, Zbigniew (1938–2010) — poeta, eseista, dramaturg, jeden z założycieli spółdzielni wydawniczej „Anagram”. [przypis edytorski]

Jerzy nie miał braci, potrzebujących gwałtownie pieniędzy — nawiązanie do biblijnej historii Józefa, którego bracia sprzedali w egipską niewolę. [przypis edytorski]

Jerzy, święty (zm. 303) — chrześcijański święty z Azji Mniejszej, zgodnie z tradycją oficer armii rzymskiej, z powodu wiary aresztowany, torturowany i ścięty; otoczony kultem na Bliskim Wschodzie, od czasu wypraw krzyżowych popularny również w Europie; średniowieczna legenda o św. Jerzym opowiada o jego walce ze smokiem. [przypis edytorski]