Przypisy

bar — dziś popr. forma D.lm: barów. [przypis edytorski]

Bardzo daleko; gdzie głębie swe otchłań otwiera bezdenna — Homer, Iliada VIII 14. [przypis edytorski]

bardzom cię kochał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: bardzo cię kochałem. [przypis edytorski]

bardzom ci rada — skrócone: bardzo [jestem] ci rada. [przypis edytorski]

bardzo-miła (z fr. bien-aimée) — ukochana. [przypis edytorski]

bardzom rad — skrócone od: bardzo jestem rad. [przypis edytorski]

bardzom rad — skrót od: bardzo jestem rad; inaczej: bardzo się cieszę. [przypis edytorski]

bardzom się dziwił — bardzo się dziwiłem (forma z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

bardzom (…) tęsknił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: bardzo tęskniłem. [przypis edytorski]

bardzom temu rad — skrót od: bardzo [jeste]m temu rad. [przypis edytorski]

bardzom wdzięczny — forma skrócona; inaczej: bardzo jestem wdzięczny. [przypis edytorski]

bardzoś (…) jest przezorna — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: bardzo jesteś przezorna. [przypis edytorski]

bardzoś roztropnie myślał (daw.) — konstrukcja z ruchoma końcówką czasownika; inaczej: bardzo roztropnie myślałeś. [przypis edytorski]

bardzo trudną onę rzecz znajdują (starop. konstrukcja zdaniowa) — uważają tę rzecz (sprawę) za bardzo trudną; dochodzą do wniosku, że jest to bardzo trudna rzecz (sprawa). [przypis edytorski]

bares geld (z niem. bares Geld) — gotówka. [przypis edytorski]

baresgeld (z niem.) — gotówką. [przypis edytorski]

bares geld (z niem.) — gotówka; a. w wyrażeniu z podawaną sumą: gotówką. [przypis edytorski]

Bareto, Thobias (1839–1889) — brazylijski filozof, poeta oraz krytyk literacki. [przypis edytorski]

bareż — lekka tkanina z wełny, bawełny, jedwabiu lub mieszaniny tych materiałów; nazwa pochodzi od francuskiego miasta Barèges w Pirenejach, gdzie wyrabiano takie materiały. [przypis edytorski]

bareżowa — zrobiona z lekkiego materiału. [przypis edytorski]

Barham — wieś w Anglii, w hrabstwie Kent, 10 km na płd.-wsch. od miasta Canterbury i 96 km na wsch. od centrum Londynu; po raz pierwszy wspomniana w źródłach w roku 799. [przypis edytorski]

bariń — panie. [przypis edytorski]

Bariola, Luigi (Aloysius) (ok. 1568–1628) — włoski jurysta, augustianin z Mediolanu. [przypis edytorski]

Bar Kapara a. Szymon bar Kappara — słynny żydowski poeta i gawędziarz znany ze swojej mądrości; działał w Cezarei w okresie pomiędzy ostatnią generacją tannaitów a pierwszą amoraitów (ok. 180–220). [przypis edytorski]

barkarola — tradycyjna pieśń weneckich gondolierów. [przypis edytorski]

barkarola — typ pieśni śpiewanej przez gondolierów, a także wywodząca się od niej instrumentalna forma muzyczna; tu chodzi o utwór F. Chopina Barkarola Fis-dur, op. 60. [przypis edytorski]

barkarola — utwór muz. wzorowany na pieśniach weneckich gondolierów. [przypis edytorski]

barkarola (z wł.) — tradycyjna pieśń weneckich gondolierów o rytmie odtwarzającym ruch wioseł. [przypis edytorski]

bark — dziś popr.: barków. [przypis edytorski]

bark — dziś popr. forma D. lm: barków. [przypis edytorski]

bark — dziś popr. forma D.lm: barków, tj. ramion. [przypis edytorski]

Barking — wcześniej miasto należące do hrabstwa Essex, aktualnie wschodnia dzielnica Londynu, zamieszkiwana w dużej mierze przez obcokrajowców. [przypis edytorski]

Barkis gotów — w oryg. Barkis is willin', co można również tłumaczyć jako „ma zamiar”. [przypis edytorski]

Barkobek właśc. Szymon Bar-Kochba (zm. 135 r. n.e.) — przywódca ostatniego powstania narodowego (132–135 r.) przeciw władzy Cesarstwa Rzymskiego nad Judeą; utworzył niepodległe państwo izraelskie, sprawując w nim władzę jako nasi (książę), które ostatecznie zostało podbite przez Rzymian po dwóch latach wojny; przez sławnego rabina Akibę został ogłoszony mesjaszem, od niego też otrzymał przydomek Bar Kochba, co oznacza po aramejsku „Syn Gwiazdy” i stanowi odniesienie do biblijnej Księgi Liczb (Lb 17, 24 o wschodzącej Gwieździe Jakuba). [przypis edytorski]

bark szerokich — tu: dobrze zbudowany; szeroki w ramionach. [przypis edytorski]

bark — trójmasztowy żaglowiec z ożaglowaniem rejowym na pierwszych dwóch masztach a gaflowym na ostatnim. [przypis edytorski]

barłóg — legowisko niedźwiedzia lub dzika; potocznie o niechlujnym, nędznym posłaniu. [przypis edytorski]

barłóg — legowisko niedźwiedzia. [przypis edytorski]

barłóg — legowisko. [przypis edytorski]

barłóg — nędzne legowisko. [przypis edytorski]

barłóg — nędzne, niechlujne legowisko. [przypis edytorski]

barłóg — niechlujne posłanie. [przypis edytorski]

barłóg — tu: (pot.) nieporządne posłanie. [przypis edytorski]

barłożyć (daw.) — bredzić, opowiadać głupoty. [przypis edytorski]

barłożyć (daw.) — pleść bzdury. [przypis edytorski]

Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 60 km na płd. zachód od Winnicy. [przypis edytorski]

Bar — miasto i twierdza w śr.-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 60 km na południe od Chmielnika. [przypis edytorski]

bar micwa — uroczystość odprawiana, gdy chłopiec żydowski osiąga w trzynastym roku życia pełnoletność religijną. [przypis edytorski]

barmycwa, popr. bar micwa — uroczystość odprawiana, gdy chłopiec żydowski osiąga w trzynastym roku życia pełnoletność religijną. [przypis edytorski]

Barnum, Phineas Taylor (1810–1891) — amerykański impresario, przedsiębiorca cyrkowy; założyciel Barnum and Bailey Circus. [przypis edytorski]

Barnum, Phineas Taylor — (1810–1891) amerykański impresario, przedsiębiorca cyrkowy; założyciel Barnum and Bailey Circus. [przypis edytorski]

Barnum, Phineas Taylor (1810–1891) — amerykański przedsiębiorca cyrkowy. [przypis edytorski]

Barnum, Phineas Taylor (1810–1891) — amerykański przedsiębiorca cyrkowy, założyciel Barnum and Bailey Circus. [przypis edytorski]

Baro, Balthazar (1596–1650) — francuski poeta, dramatopisarz; autor m.in. sielankowej sztuki La Clorise, pastorale, dedykowanej kardynałowi Richelieu adaptacji epizodu z powieści Astrea, której premiera miała miejsce w Hôtel de Bourgogne w 1631. [przypis edytorski]

Barochiah, właśc. Berechia (1725–1740) — przywódca żydowskiej grupy sabbatajczyków, wnuk Sabbataja Cwi, czczony przez nich jako kolejne wcielenie duszy mesjasza wcielonej wcześniej w Dawida, Eliasza, Jezusa, Mahometa i Sabbataja Cwi. [przypis edytorski]

barometr aneroidowy a. barometr sprężynowy — wynaleziony w 1844 roku przez fr. uczonego L. Vidiego przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego, którego zasadniczą częścią jest szczelnie zamknięta próżniowa puszka membranowa, która przy zmianie ciśnienia nieznacznie się odkształca, a przekładnie przenoszą wzmocniony ruch na wskazówkę skali. W przeciwieństwie do wcześniejszych barometrów cieczowych ten typ przyrządu nie jest wrażliwy na odchylenie od pozycji pionowej ani na zmiany temperatury otoczenia (powodujące zmianę gęstości cieczy). [przypis edytorski]

barometr — przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego; łamaniem w kościach, co może być użyte jako podręczny barometr: podczas wilgotnej, wietrznej pogody z niskim ciśnieniem atmosferycznym chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów odczuwają bóle określane jako „łamanie w kościach”. [przypis edytorski]

barometryczny — tu: dotyczący ciśnienia atmosferycznego. [przypis edytorski]

baron de Nucingen — patrz: Cezar Birotteau, Ojciec Goriot, Blaski i nędze życia kurtyzany. [przypis edytorski]

baron de Tott — autor pamiętników z Turcji. [przypis edytorski]

baronet — angielski tytuł szlachecki. [przypis edytorski]

baronet — najniższy dziedziczny angielski tytuł szlachecki. [przypis edytorski]

baronet — najwyższy stopień wśród niższej szlachty angielskiej. [przypis edytorski]

Baronius — Cesare Baronio (1538–1607), wł. kardynał, historyk Kościoła katolickiego a. Justus Baronius Calvinus (ok. 1570 – po 1608), niem. teolog, uczeń Cesare Baronia, autor pism apologetycznych. [przypis edytorski]

Baronius, Cezary, właśc. Cesare Baronio (1538—1607) — włoski kardynał, historyk Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

baronostwo — tu: para małżeńska: baron i baronowa; baron: tytuł szlachecki używany w różnych krajach europejskich, zazwyczaj niższy niż wicehrabia lub hrabia. [przypis edytorski]

baron — tytuł szlachecki używany w różnych krajach europejskich, zazwyczaj niższy niż wicehrabia lub hrabia; w Anglii używany po podboju normańskim (XI w.), początkowo tożsamy z tytułem lorda, oznaczał pana feudalnego zasiadającego w radzie królewskiej. [przypis edytorski]

baron Żyl — w innej wersji: szlachetny Idzi. [przypis edytorski]

barować się (daw., gw.) — zmagać się, siłować się. [przypis edytorski]

barować się (daw., gw.) — zmagać się z czymś a. kimś, brać się za bary. [przypis edytorski]

barować się (daw.) — siłować się, brać się za bary. [przypis edytorski]

barować się — tu: siłować się, brać się za bary z kimś a. czymś. [przypis edytorski]

Barrault, Jean-Louis (1910–1994) — mim, działający też jako reżyser, scenarzysta i aktor. [przypis edytorski]

Barrès, Maurice (1862–1923) — francuski pisarz, polityk, teoretyk francuskiego nacjonalizmu, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Barrès, Maurice (1862–1923) — francuski powieściopisarz, eseista, polityk i teoretyk nacjonalizmu; od 1889 członek Izby Deputowanych. [przypis edytorski]

Barrès, Maurice (1862–1923) — francuski powieściopisarz, eseista, polityk i teoretyk nacjonalizmu. [przypis edytorski]

Barrès, Maurice (1862–1923) — francuski powieściopisarz, polityk, teoretyk francuskiego nacjonalizmu. [przypis edytorski]

Barrès, Maurice (1862–1923) — powieściopisarz i nacjonalista francuski. [przypis edytorski]

Barrett Browning, Elizabeth (1806–1861) — jedna z najwybitniejszych poetek brytyjskich epoki wiktoriańskiej. [przypis edytorski]

Barry, Paul de (1587–1661) — francuski jezuita, autor popularnych książek dewocyjnych, rektor kolegiów jezuickich m.in. w Awinionie i Nimes. [przypis edytorski]

Barskich — konfederatów barskich. [przypis edytorski]

Barszczanie — konfederaci barscy. [przypis edytorski]

Barszczanie — Konfederaci Barscy, uczestnicy szlacheckiego związku zbrojnego skierowanego przeciw rosyjskiej interwencji w Polsce, działającego w latach 1768–1772. [przypis edytorski]

Barszczewski, Stefan (1862–1937) — polski pisarz, dziennikarz; w latach 1891–1893 podróżował po Brazylii, Argentynie, Paragwaju i Urugwaju, przesyłając korespondencję do pism krajowych, m.in. do „Kuriera Warszawskiego”, „Przeglądu Emigracyjnego” i „Wędrowca”. [przypis edytorski]

Bartek zwycięzca — nowela Henryka Sienkiewicza z 1882 r., jej tytułowym bohaterem jest Bartek, prosty chłop, który po wybuchu wojny francusko-pruskiej został wcielony do pruskiego wojska i ogłupiony propagandą, dzięki swojej ogromnej sile wyróżniał się w bitwie pod Gravelotte, zyskując uznanie pruskich oficerów. [przypis edytorski]

Bartek Zwycięzca — tytułowy bohater noweli Henryka Sienkiewicza z 1882, prosty chłop, który po wybuchu wojny francusko-pruskiej zostaje wcielony do pruskiego wojska i ogłupiony propagandą, dzięki swojej ogromnej sile wyróżnia się w bitwie pod Gravelotte, zyskując uznanie pruskich oficerów. [przypis edytorski]

Bartel, Kazimierz (1882–1941) — polski matematyk i polityk, profesor Politechniki Lwowskiej; premier pięciu rządów Rzeczypospolitej, senator i poseł na Sejm, wicepremier oraz minister wyznań i oświecenia publicznego w pierwszym rządzie Józefa Piłsudskiego. Po zajęciu Lwowa przez Wehrmacht został aresztowany przez Gestapo i rozstrzelany. [przypis edytorski]

Bartel, Kazimierz — kilkakrotny premier we wczesnym okresie rządów obozu sanacyjnego. [przypis edytorski]

Bartelski, Lesław (1920–2006) — poeta, prozaik, krytyk literacki i varsavianista, działacz Związku Literatów Polskich. [przypis edytorski]

Bartenstein — dziś: Bartoszyce. [przypis edytorski]

Bartenstejnski — dziś popr. pisownia: bartensteinski. [przypis edytorski]

Barth, Henrich (1821–1865) — niemiecki podróżnik, badacz Afryki i uczony; podczas pięcioletniej podróży (1850–1855) badał wnętrze Afryki, dokumentując miejscowe kultury. [przypis edytorski]

Bartholdy, Feliks właśc. Mendelssohn-Bartholdy, Felix (1809–1847) — niemiecki kompozytor. [przypis edytorski]

Bartków — Bartkowy, to jest syn Bartka. [przypis edytorski]

bartnik — człowiek trudniący się hodowlą leśnych pszczół. [przypis edytorski]

bartnik — osoba zajmująca się hodowlą pszczół w barci, tj. w wydrążonym pniu drzewa w lesie. [przypis edytorski]

bartnik słabemu (…) powrozowi wierzy — bartnicy zbierali dawniej miód dzikich pszczół, wspinając się na drzewa po linach. [przypis edytorski]

„Bartnik” — właśc. „Bartnik Postępowy”, czasopismo pszczelarsko-ogrodnicze, wydawane w latach 1875–1939 we Lwowie. [przypis edytorski]

bartodziej a. bartnik — pszczelarz hodujący pszczoły leśne. [przypis edytorski]

Bartol — chodzi o Bartolusa de Sassoferrato (1314–1357) wybitnego prawnika wł., który przyczynił się do rozwoju kodeksu cywilnego; był profesorem uniwersytetów w Bolonii, Pizie i Perugii. [przypis edytorski]