Przypisy

bernardyni — członkowie odłamu zakonu franciszkanów w Polsce. [przypis edytorski]

Bernard z Clairvaux (1090–1153) — mnich cysterski, opat klasztoru w Clairvaux, filozof, uczony, wpływowy teolog XII w.; święty katolicki, doktor Kościoła. [przypis edytorski]

Bernard z Clairvaux (1090–1153) — opat klasztoru w Clairvaux, filozof i teolog; ojciec mistyki średniowiecznej; święty katolicki. [przypis edytorski]

Bernard z Clairvaux (1090–1153) — opat klasztoru w Clairvaux, wpływowy teolog, kaznodzieja; ojciec mistyki średniowiecznej; zaliczany do tzw. Doktorów Kościoła. [przypis edytorski]

Bernatowicz, Feliks Aleksander Geysztowt (1786–1836) — autor powieści Pojata, córka Lezdejki, albo Litwini w XIV wieku, opublikowanej najpierw w odcinkach w „Kurierze Warszawskim”, a następnie w wydaniu książkowym w 1826 r. roku, wznawianej regularnie przez cały wiek XIX i początek XX, aż do wybuchu I wojny światowej; powieść ma popularną formę romansu historycznego. [przypis edytorski]

Bernauer — Agnes Bernauer, dramat Hebbla z 1851 roku. [przypis edytorski]

berneńskie terytorium — Rousseau udawał się do Yverdon na terenie Vaud, które było wówczas częścią terytorium kantonu Berna (ob. Vaud stanowi odrębny kanton). [przypis edytorski]

Bernhard, Sara — właśc. Henriette Rosine Bernardt (1844–1923), francuska aktorka o międzynarodowej sławie. [przypis edytorski]

Bernhardt, Sara (1844–1923) — francuska aktorka; występowała głównie w teatrach paryskich, była znana z teatralnych ról dramatycznych. [przypis edytorski]

Bernhardt, Sarah, właśc. Henriette Rosine Bernardt (1844–1923) — fr. aktorka sceniczna o światowej sławie, którą zdobyła jako odtwórczyni głównych ról w tragediach; jako poważna aktorka dramatyczna zdobyła sobie tytuł „Boska Sarah”. [przypis edytorski]

Bernhardt, Sarah, właśc. Henriette Rosine Bernardt (1844–1923) — francuska aktorka sceniczna o światowej sławie, którą zdobyła jako odtwórczyni głównych ról w tragediach; była wysoką, szczupłą brunetką. [przypis edytorski]

Bernier, Nicolas (1664–1734) — kompozytor francuski. [przypis edytorski]

Bernis, François-Joachim de Pierre de (1715–1794) — francuski duchowny i polityk, kardynał; urzędnik francuskiej ambasady w Wenecji (1752–1755), sekretarz spraw zagranicznych Francji (1757–1758). [przypis edytorski]

Berno — dziś: Brno (dawniejsza transkrypcja uwzględnia fakt, że w czeskiej nazwie miasta występuje r zgłoskotwórcze). [przypis edytorski]

bernsztejn (z niem. Bernstein) — bursztyn. [przypis edytorski]

beroesy — inaczej świętognice; rodzaj żebropława, posiadającego dzwonowate ciało. [przypis edytorski]

Berry — kraina historyczna w płn.-śr. Francji. [przypis edytorski]

Bersabe — dziś popr.: Beer-Szeba. [przypis edytorski]

bersagliere (wł.) — bersalier, żołnierz lekkiej piechoty włoskiej, formacji utworzonej w 1836. [przypis edytorski]

bersalierski — przym. od bersalier: żołnierz lekkiej piechoty włoskiej, formacji utworzonej w 1836. [przypis edytorski]

bersalierzy — oddziały specjalne piechoty włoskiej, istniejące od 1836 r. [przypis edytorski]

berta (z fr. berthe) — szeroka, koronkowa falbana otaczająca dekolt sukni wieczorowych. [przypis edytorski]

Berthelot, Marcellin Pierre (1827–1907) — chemik i polityk francuski. [przypis edytorski]

Berthier i Massena — marszałkowie cesarza Napoleona I Bonaparte: André Masséna, wł. Andrea Massena (1758–1817) oraz Louis Alexandre Berthier (1753–1815). [przypis edytorski]

Berthier, Joseph-Étienne (1702–1783) — fr. profesor fizyki. [przypis edytorski]

Berthier, Louis Alexandre, książę Neufchâtel i Wagram (1753–1815) — wojskowy francuski, szef sztabu Napoleona Bonapartego, dwukrotnie minister wojny, pierwszy z marszałków Cesarstwa mianowanych przez Napoleona. [przypis edytorski]

Bertholletia excelsa — orzesznica wyniosła, orzesznica brazylijska, bertolecja. [przypis edytorski]

Bertrand, Henri Gatien (1773–1844) — francuski generał, adiutant Napoleona Bonaparte; wielki marszałek dworu cesarskiego (1813–1815); towarzyszył Napoleonowi na wygnaniu na Wyspie Świętej Heleny. [przypis edytorski]

Berwick a. Berwick-upon-Tweed — miasto w hrabstwie Northumberland w płn. Anglii, na pograniczu ze Szkocją, przy ujściu rzeki Tweed. [przypis edytorski]

Berwiński, Ryszard (1819–1879) — poeta romantyczny związany z Wielkopolską, uczestnik Wiosny Ludów. [przypis edytorski]

beryl — drogi kamień koloru wody morskiej. [przypis edytorski]

beryl (gr. berillos: morska zieleń) — przezroczysty minerał o szklistym połysku, krzemian berylu i glinu. Jego zabarwione odmiany są kamieniami szlachetnymi, np. zielony to szmaragd, niebieski to akwamaryn. [przypis edytorski]

berżera a. berżerka — niski, szeroki, wyściełany fotel z pełnym, nieco cofniętym oparciem i luźno położoną poduszką na siedzeniu, spopularyzowany w połowie XVIII w., typowy dla stylu Ludwik XV. [przypis edytorski]

berżerek (neol., z fr. berger) — pasterz. [przypis edytorski]

berżerka a. berżera — niski i szeroki fotel z wyściełanym, pełnym oparciem i siedzeniem. [przypis edytorski]

berżerka a. berżera — niski, szeroki, wyściełany fotel z cofniętym oparciem i siedzeniem, na którym kładziono poduszkę. [przypis edytorski]

berżerka — niski i szeroki fotel z wyściełanym, pełnym oparciem i siedzeniem, na którym kładziono poduszkę. [przypis edytorski]

berżerka — niski i szeroki fotel z wyściełanym, pełnym oparciem i siedzeniem. [przypis edytorski]

berżerka — niski, szeroki fotel z wyściełanym, pełnym oparciem i siedzeniem, na którym kładziono poduszkę. [przypis edytorski]

berżerka — rodzaj fotela. [przypis edytorski]

berżerka — zdr. od berżera (fr. bergere); wygodny, wyściełany fotel z pełnym, cofniętym oparciem i luźno położoną poduszką na niskim, szerokim siedzeniu. [przypis edytorski]

Besaleel i Oholiab — główni rzemieślnicy odpowiedzialni za wykonanie Arki Przymierza oraz Namiotu Spotkania, przenośnej świątyni, w czasie wędrówki Izraelitów po pustyni, z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 35, 30n). [przypis edytorski]

Besant, Annie (1847–1933) — angielska socjalistka, feministka i aktywistka walcząca o prawa człowieka, w tym szczególnie prawa kobiet, oraz pisarka, teozofka (druga, po Helenie Bławatskiej, prezeska Towarzystwa Teozoficznego) i filantropka (współzałożycielka Banaras Hindu University); ur. jako Annie Wood, była znana pod nazwiskiem męża, z którym miała dwoje dzieci, a następnie pozostawała w separacji. [przypis edytorski]

Besarabia — kraina historyczna między rzekami Dniestrem a Prutem, obecnie pogranicze Mołdawii i Ukrainy. [przypis edytorski]

Besarabia — kraina historyczna, obecnie stanowiąca część Mołdawii i Ukrainy. [przypis edytorski]

beselerowskie królestwo polskie — od nazwiska Hansa Hartwiga von Beselera (1850–1921), sprawującego od sierpnia 1915 r. stanowisko Generalnego Gubernatora okupowanego przez wojska niem. Królestwa Polskiego (właśc. jego części z Warszawą włącznie). Polityka i działania Beselera przygotowywały polską niepodległość. Otworzył polskojęzyczne uczelnie w stolicy Królestwa: Uniwersytet Warszawski i Politechnikę Warszawską; był inspiratorem tzw. aktu 5 listopada, podpisanego podczas konferencji w Pszczynie wspólnie przez władze niemieckie i austro-węgierskie i ogłoszonego publicznie w Radomiu, gwarantującego powstanie Królestwa Polskiego (nie było mowy o jego niepodległości, ale o odrębności i „łączności” z mocarstwami-sygnatariuszami). Od 10 kwietnia 1917 r. Beseler był Naczelnym Dowódcą Polskiej Siły Zbrojnej; 18 października 1918 r. uznał zwierzchność Rady Regencyjnej nad Wojskiem Polskim, 24 października złożył na jej ręce swój urząd, a 12 listopada opuścił incognito Warszawę i wrócił do Niemiec. [przypis edytorski]

Beskidy — grupa pasm górskich w łańcuchu Karpat. [przypis edytorski]

beskurcyja — bestia. [przypis edytorski]

beskurcyja (gw.) — nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]

Bespieczeństwo — dziś popr.: bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

bespieczeństwo (starop. forma ort.) — dziś popr.: bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

bespiecznie (starop.) — bezpiecznie; tu: nie zachowując pieczy, nieostrożnie, zuchwale. [przypis edytorski]

bespiecznie (starop. forma ort.) — dziś popr.: bezpiecznie. [przypis edytorski]

bespieczny (starop. forma) — dziś popr.: bezpieczny. [przypis edytorski]

bespieczny (starop. forma ort.) — dziś popr.: bezpieczny; pewny. [przypis edytorski]

bespieczny (starop. forma ort.) — dziś popr.: bezpieczny. [przypis edytorski]

bespieczny zrobić co (starop. konstrukcja) — śmiały do zrobienia czego. [przypis edytorski]

bessa — długotrwały spadek kursów papierów wartościowych lub cen towarów notowanych na giełdzie. [przypis edytorski]

bessa — spadek cen papierów wartościowych na giełdzie. [przypis edytorski]

bessa — spadek kursów papierów wartościowych lub cen towarów notowanych na giełdzie. [przypis edytorski]

besserwisser (z niem.) — ktoś, kto wie lepiej (często ironiczne a.negatywne). [przypis edytorski]

Bester Herr Daschinsky (niem.) — tu: kochany panie Daszyński. Nazwisko autora niniejszej opowieści, Adolfa Dygasińskiego, zostało pomylone z nazwiskiem Ignacego Daszyńskiego (polityka, który w 1890 r. istotnie rozpoczynał swoją działalność polityczną), co świadczy nie tylko o „konfidencjalności” (poufałości) rozmówcy, ale też o pewnej niedbałości w stosunkach z ludźmi. [przypis edytorski]

bestią (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: bestię. [przypis edytorski]

bestialny — dziś raczej: bestialski. [przypis edytorski]

bestiarii (łac.) — tu: pogromcy dzikich zwierząt. [przypis edytorski]

bestia tedesca (wł.) — niemieckie bydlę (zwierzę). [przypis edytorski]

Bestia triumphalis (łac.) — triumfująca bestia. [przypis edytorski]

bestja — dziś popr. pisownia: bestia. [przypis edytorski]

bestliwych (daw.) — zwierzęcy. [przypis edytorski]

bestra (gw.) — bystra, sprytna. [przypis edytorski]

Bestużew, Aleksandr, ros. Александр Александрович Бестужев (1797–1837) — ros. prozaik, poeta, krytyk literacki; dekabrysta. W latach 1823–1825 wraz z Konradem Rylejewem rozpoczął wydawanie almanachu literackiego „Polarnaja Zwiezda”, autor powieści dających początek romantyzmu ros.: Roman i Olga oraz Turniej rewelski, od 1823 r. członek Towarzystwa Północnego, rozpoczął powstanie dekabrystów, wyprowadzając 26 grudnia 1825 pułk moskiewski na Plac Senacki; skazany na 20 lat katorgi, część wyroku odbywał w Jakucku, następnie karnie wcielony w stopniu szeregowca do armii, brał udział w tłumieniu powstania imama Szamila w Czeczeni, ostatecznie zginął z ręki powstańców czeczeńskich; na zesłaniu powstały jego najważniejsze dzieła: Śledztwo (1830), Porucznik Białłozor (1831), Ammałat Bek (1832), Mułła-Nur (1836); tu: lm Bestużewy oznacza zapewne ogólnie powstańców buntujących się przeciw uciskowi caratu. [przypis edytorski]

bestyjo-graficzny — obrazujący zachowanie i zwyczaje bestii; bestia (daw.): zwierzę. [przypis edytorski]

besztać — ostro strofować, ganić. [przypis edytorski]

besztać — robić wymówki, ganić. [przypis edytorski]

besztać — strofować; w sposób zdecydowany i niezbyt delikatny wyrażać niezadowolenie z powodu czyjegoś niewłaściwego zachowania. [przypis edytorski]

besztanie — karcenie, ganienie, strofowanie; robienie krytycznych uwag w tonie nagany. [przypis edytorski]

Beszt — skrót od imienia twórcy chasydyzmu, rabiego Israela Baal Szem Tow (tzn. dosł.: Mistrz Dobrego Imienia a. Mąż Dobrej Sławy). [przypis edytorski]

Betcheszban, czyli spoczynek umarłych — nazwa Betcheszban w rzeczywistości oznacza: dom wśród drzew. [przypis edytorski]

betel — liście krzewu o tej samej nazwie, stosowane jako używka. [przypis edytorski]

Betel — miasto biblijne położone niedaleko Jerozolimy, obecnie utożsamiane z miejscowością Bajtin. Jakubowi w czasie wędrówki do Charanu, we śnie, ukazał się Bóg i oddał mu w panowanie ziemię na której przebywał; Jakub zmienił nazwę tego miejsca z Luz na Betel (Rdz 28,12–19). [przypis edytorski]

betel — używka do żucia popularna na Dalekim Wschodzie, sporządzana z pociętych liści pieprzu betelowego, nasion palmy areka, sproszkowanego wapienia oraz innych dodatków. [przypis edytorski]

betel — używka do żucia popularna w krajach Azji południowej i Dalekiego Wschodu, sporządzana z pociętych liści pieprzu betelowego, nasion palmy areka, sproszkowanego wapienia oraz innych dodatków. [przypis edytorski]

betel — używka popularna od starożytności w Azji Południowej i na Dalekim Wschodzie, składająca się z liści pieprzu żuwnego oraz zawierająca nasiona palmy areki. [przypis edytorski]

bet ha-midrasz a. beit hamidrasz, bet midrasz, besmedresz — dosł.: „dom nauki”; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę, z której każdy mógł w dowolnym czasie, wedle własnych potrzeb i zainteresowań korzystać; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia. [przypis edytorski]

bet hamidrasz — dom nauki i modlitwy. [przypis edytorski]

Bet Hamikdasz — Świątynia Pańska w Jerozolimie. [przypis edytorski]

Bethesda a. Sadzawka Owcza — sadzawka w Jerozolimie, opisana w Biblii jako miejsce cudownych uzdrowień. [przypis edytorski]

Bethlen Gábor (Gabriel Betlen, 1580–1629) — książę Siedmiogrodu w latach 1613–1629, król Węgier w latach 1620–1621. [przypis edytorski]

Bethlen, Gabor (1580–1629) — książę siedmiogrodzki, czasowo także opolski i raciborski, wyznawca kalwinizmu, przywódca antyhabsburskiego powstania w roku 1619. [przypis edytorski]

Bethonia — dziś: Bytom. [przypis edytorski]

Bethulia — miasto pojawiające się w biblijnej Księdze Judyty, jednak przekazy historyczne ani wykopaliska archeologiczne, jak dotąd, nie potwierdzają istnienia takiego miasta. [przypis edytorski]

Betleem — dziś popr. Betlejem; forma Ms. lp: w Betlejem. [przypis edytorski]

betleemscy — dziś popr.: betlejemscy. [przypis edytorski]

betleemski — dziś popr. pisownia: betlejemski. [przypis edytorski]

Betlejem — miasto w Judei, miejsce narodzenia Chrystusa. [przypis edytorski]

Betlejem — miasto w Judei, miejsce narodzin Chrystusa. [przypis edytorski]

Betlejem — miasto w Palestynie, miejsce narodzin Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

Betlen Gabor (1580-1629) — krótkotrwały król Węgier (1621–1622), przeciwnik Habsburgów i przywódca powstania przeciw nim. [przypis edytorski]

betonowe kazamaty Verdun — kompleks fortyfikacji we Francji, które bezskutecznie usiłowali zdobyć Niemcy w roku 1916. [przypis edytorski]

Betrugslager (niem.) — Betrug oznacza po niemiecku oszustwo. [przypis edytorski]