Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7502 przypisów.
bungalow — drewniany dom z werandami. [przypis edytorski]
bungalow — parterowy drewniany dom z werandami, typowy dla budownictwa kolonialnego, szczególnie w Indiach i Indonezji. [przypis edytorski]
Bunhya, popr.: bunnia a. bunniah — hinduski handlarz, kupiec, szczególnie z płn.-zach. prowincji Gudżarat; przez wczesnych autorów używane na określenie dowolnego hinduskiego mieszkańca Indii. [przypis edytorski]
buntarej (ros.) — buntowników. [przypis edytorski]
bunt bezecny, który pod koniec swego zawodu podniósł, aby naprawie Rzeczypospolitej przeszkodzić — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego (1665–1666), wznieconym przez tego magnata politycznym i zbrojnym buncie szlachty przeciw dążeniom absolutystycznym Jana Kazimierza; konflikt zakończył się kompromisem: Lubomirski został wygnany, a król zrezygnował z wyznaczenia swojego następcy (tj. z elekcji vivente rege); w 1668 r. Jan Kazimierz abdykował. [przypis edytorski]
Bunting, Basil (1900–1985) — modernistyczny poeta angielski. [przypis edytorski]
bunt łódzki — pierwszomajowe demonstracje robotników Łodzi i okolic w 1892 r.; zgromadziły ok. 60 tys. uczestników i przerodziły się w sześciodniowy strajk powszechny; w wyniku interwencji carskiego wojska i policji sześć osób zostało zabitych, a ok. 300 rannych; wydarzenia te miały niebagatelny wpływ na rozwój zorganizowanego ruchu robotniczego na ziemiach polskich. [przypis edytorski]
bunt marynarzy kronsztackich (1–17 marca 1921) — jedno z największych powstań antybolszewickich podczas rosyjskiej wojny domowej, w którym wzięło udział ponad 10 tysięcy marynarzy Floty Bałtyckiej oraz garnizonu bazy morskiej w Kronsztadzie, w pobliżu Petersburga; rebelianci wybrali Komitet Rewolucyjny i domagali się szeregu reform, o które walczyli podczas rewolucji październikowej; stłumione przez oddziały bolszewickie. [przypis edytorski]
buntowny — dziś: buntowniczy. [przypis edytorski]
buntowszczyk — rusycyzm; popr.: buntownik. [przypis edytorski]
bunt przeciw Witeliuszowi — κατὰ Οὐιτέλλιον, contra Vitellium, a nie „unter Vitellius” (Cl.) lub [pominięto tłum. na rosyjski], p. Swetoniusz, Żywot Witeliusza XV: „wojska w Panonii, Mezji, także i z wojsk zamorskich, te, które w Judei i Syrii stały, odstąpiły go i część jedna samemu, druga część nieobecnemu (pars in absentis, pars in praesentis Vespasiani) Wespazjanowi na posłuszeństwo przysięgła” (przekł. Kwiatkowskiego). [przypis tłumacza]
bunt sipajów — powstanie żołnierzy indyjskich (sipajowie: miejscowi; żołnierze pochodzili z miejscowych plemion, gł. Gurkhów i Sikhów) i ludności chłopskiej przeciw Anglikom; walki toczyły się w latach 1857–1859 i zostały krwawo stłumione. [przypis edytorski]
bunt, wybuch burzycielski (…) — K. Tetmajer Poezje, S. I, s. 66 (Konaj, me serce), s. 87–88 (Z pucharem w dłoni). [przypis autorski]
bunt (z niem.) — związek. [przypis redakcyjny]
Buonaccorsi-Kallimach — Filip Buonaccorsi (1437–1496), przybrał przydomek Kallimach na cześć gr. poety z III w. p.n.e. Włoch, poeta i kronikarz, piszący po łacinie. Nauczyciel synów króla Kazimierza II Jagiellończyka. [przypis edytorski]
buona notte (wł.) — dobranoc. [przypis edytorski]
buona notte (wł.) — dobranoc. [przypis redakcyjny]
Buonaparte — prawdziwe brzmienie nazwiska cesarza Napoleona Bonapartego, który urodził się na Korsyce w szlacheckiej rodzinie pochodzenia włoskiego i zmienił nazwisko w wieku 27 lat; pierwotne brzmienie było używane przez jego wrogów dla wyrażenia pogardy dla obcego, który koronował się na władcę Francji. [przypis edytorski]
Buonarotti, Michał Anioł (1475–1564) — właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, włoski rzeźbiarz, malarz, poeta i architekt. [przypis edytorski]
Buonarotti, właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, zw. Michałem Aniołem (1475–1564) — wł. malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki renesansu. [przypis edytorski]
Buonarotti, właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, zw. Michałem Aniołem (1475–1564) — włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki renesansu. [przypis edytorski]
buone fighi! fighi! uva dolce! uva (wł.) — dobre, pyszne figi! słodkie winogrona! [przypis edytorski]
Buonkonte — też: Buonconte. [przypis edytorski]
Buononcini, popr. Bononcini, Giovanni Battista (1670–1747) — włoski kompozytor epoki baroku; kapelmistrz w Bolonii, następnie Mediolanie, Rzymie, Wiedniu, Berlinie i Londynie, gdzie konkurował z Händlem. [przypis edytorski]
buon viaggio (wł.) — szczęśliwej podróży. [przypis edytorski]
Buoso da Duera — rodem kremończyk, przekupiony przez generała francuskiego, Gwidona de Montfort, dał mu przejść przez rzekę Oglio. [przypis redakcyjny]
buo — trump.: buvo. [przypis edytorski]
buran — silny i porywisty wiatr połączony ze śnieżycą, wiejący zimą na obszarze środkowej i południowej Syberii, Uralu i Powołża. [przypis edytorski]
Burbank, Luther (1849–1926) — amerykański przyrodnik, hodowca roślin; opracował nowe metody hodowli, wyhodował liczne nowe odmiany roślin. [przypis edytorski]
Burberry — brytyjska marka modowa. [przypis edytorski]
burberry — luksusowa brytyjska marka odzieżowa; tu prawdopodobnie mowa o słynnym płaszczu typu trencz tej firmy. [przypis edytorski]
Burbonów czy Wittelsbachów — Burbonowie: dynastia królów francuskich, panujących też w Hiszpanii, w Neapolu i na Sycylii, oraz w Parmie; Wittelsbachowie: jedna z najstarszych dynastii niemieckich. [przypis edytorski]
Burbonowie — dynastia królewska we Francji, Hiszpanii oraz w królestwach włoskich. [przypis edytorski]
Burbonowie — dynastia królewska wywodząca się z Francji, boczna linia Kapetyngów, pierwszym Burbonem na tronie Francji był Henryk IV (1589–1610), który dzięki edyktowi nantejskiemu wyprowadził kraj z zamętu i kryzysu wojen religijnych; wspomniana tu „czaszka spadła z Burbońskiego tułowu” stanowi aluzję nawiązanie do losów Ludwika XVI (1774–1792), ściętego w okresie terroru rewolucji francuskiej 21 stycznia 1793 r. [przypis edytorski]
Burbonowie — dynastia królów francuskich (1589–1792 i 1815–1830). [przypis redakcyjny]
Burbonowie — dynastia królów francuskich, hiszpańskich, rządząca też Neapolem z Sycylią. [przypis edytorski]
Burbonowie — dynastia królów francuskich, panujących też w Hiszpanii (od XVIII w.) oraz w królestwach włoskich. Alfons XIII (1886–1941) z dynastii Burbonów panował jako król Hiszpanii do ustanowienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej (14 kwietnia 1931), kiedy został zmuszony do wyjazdu z kraju; zamieszkał w Paryżu, ale oficjalnie nie abdykował. [przypis edytorski]
Burbonowie — dynastia królów francuskich (w latach 1589–1830, z przerwą spowodowaną Wielką Rewolucją Francuską), panująca też w Hiszpanii oraz w królestwach włoskich. [przypis edytorski]
Burbony — właśc. Burbonowie, dynastia panująca we Francji w latach 1589–1830 (z przerwą spowodowaną Wielką Rewolucją Francuską); tu: metaforyczne określenie Francuzów w ogóle. [przypis edytorski]
Burckhardt, Jacob (1818–1897) — szwajcarski historyk kultury, sztuki, literatury, eseista, znawca renesansu i baroku. Autor Kultury Odrodzenia we Włoszech (1860). [przypis edytorski]
Burckhardt, Jacob (1818–1897) — szwajcarski historyk sztuki, literatury i kultury; autor klasycznego dzieła Kultura Odrodzenia we Włoszech (1860), które rozpowszechniło termin „renesans” na oznaczenie epoki w kulturze europejskiej XVI–XVII w. [przypis edytorski]
Burckhardt, Jakub (1818–1897) — szwajcarski historyk sztuki, spopularyzował terminy „renesans” i „barok”. [przypis edytorski]
burda — awantura, rozróba. [przypis edytorski]
burda — osoba wywołująca konflikty, bijatyki (właśnie: burdy). [przypis edytorski]
burdasi — chmurzy się. [przypis autorski]
burda (starop.) — niezgoda. [przypis redakcyjny]
burda (starop.) — spór, niezgoda. [przypis redakcyjny]
burda (starop.) — zwada, bitwa. [przypis redakcyjny]
burda — tu: awanturnik, kłótnik, zawadiaka, człowiek niespokojny. [przypis redakcyjny]
burdę — awantura, rozróba, bijatyka. [przypis edytorski]
burdziak (z tur.) — wór skórzany na wodę a. wino. [przypis redakcyjny]
bureau d'esprit (fr.; dosł.: gabinet umysłu, ducha) — salon, w którym rozmawia się o sztuce, literaturze, nauce; innym znaczeniem słowa bureau jest biurko, rodzaj mebla. [przypis edytorski]
Bureau Veritas — zał. w 1828 francuska firma rzeczoznawcza zajmująca się dostarczaniem ubezpieczycielom informacji potrzebnych do szacowania ryzyka, gł. jednostek pływających. [przypis edytorski]
burek (pogard.) — tu: strażnik. [przypis edytorski]
Burek, Tomasz (1938–2017) — krytyk literacki i eseista, współpracownik miesięcznika „Twórczość”, działał też w drugim obiegu. [przypis edytorski]
Burek, Wincenty (190–1988) — pisarz, związany z ruchem ludowym. [przypis edytorski]
Burg — Burgtheater; założony w 1741 r. teatr w Wiedniu, w XIX w. uznawany za jeden z najlepszych w Europie. [przypis edytorski]
burg (daw.) — zamek. [przypis edytorski]
burgemeister (daw. niem.) — burmistrz, najwyższy urzędnik miejski. [przypis edytorski]
Burg (niem.) — zamek. [przypis edytorski]
Burg (niem.: zamek) — tu: rezydencja cesarska w Wiedniu. [przypis edytorski]
Burgos — miasto w północnej Hiszpanii; w latach 1936–1939 miejsce kwatery głównej wojsk frankistowskich. [przypis edytorski]
burgrabia — dawniej urzędnik w zamkach i miastach niemieckich. [przypis edytorski]
burgrabia (daw.) — zarządca zamku. [przypis edytorski]
burgrabia (niem. Burggraf) — zarządzający zamkiem stanowiącym własność króla. [przypis edytorski]
burgrabia — starosta (zwykle: grodzki), tu: rządca w zamku. [przypis edytorski]
burgrabia — tu: zarządca zamku, klucznik. [przypis edytorski]
burgrabia — urzędnik zamkowy, zarządca. [przypis edytorski]
burgrabia — urzędnik zamkowy; zastępca starosty lub kasztelana; zarządca grodu. [przypis edytorski]
burgrabia (z niem.) — tu: przedstawiciel króla polskiego w Gdańsku, wybierany przez władcę z grona ośmiu kandydatów zaproponowanych przez radę miejską; reprezentował interesy króla i pełnił funkcje sądownicze. [przypis edytorski]
burgrabia (z niem.) — urzędnik w zamkach pełniący funkcje sądownicze i wojskowe. [przypis redakcyjny]
Burgtheater — teatr wiedeński, drugi najstarszy w Europie, otwarty w 1741 roku. [przypis edytorski]
burguńskiem — burgundzkim (z Burgundii). [przypis redakcyjny]
burgund — francuskie wino z Burgundii. [przypis edytorski]
burgund — gatunek francuskiego wina. [przypis edytorski]
burgund — gatunek wina z Burgundii. [przypis edytorski]
Burgundia — kraina historyczna i region administracyjny we Francji. [przypis edytorski]
Burgundia — kraina historyczna w środkowej Francji. [przypis edytorski]
Burgundia — region w centralnej Francji. [przypis edytorski]
Burgund — mieszkaniec Burgundii, regionu w centralnej Francji. [przypis edytorski]
burgund — wino z Burgundii. [przypis edytorski]
burgund — wino z Burgundii. [przypis edytorski]
Burgundzki Hotel — Sala, do której nas tu wprowadza autor, historyczną jest i zawdzięcza swą nazwą dawnemu pałacowi książąt Burgundii, który jednak po wygaśnięciu tego domu (r. 1477) został rozebrany. Z całego budynku pozostała tylko szopa służąca do gry w piłkę, która w XV wieku bractwom kościelnym do przedstawień pasyjnych była wynajmywaną. W r. 1640 dzierżawiła ją trupa, zwana les comediens de l'Hôtel de Bourgogne, która dzisiejszej Comedie-Française dała początek. Tłumacz pozostawił sali tej historyczną jej nazwę: Hôtel de Bourgogne, gdyż o pałacu w tych warunkach mowy być nie może. [przypis tłumacza]
burgżandarmy (z niem. burg: gród, miasto) — żandarmi miejscy. [przypis edytorski]
burg (z niem.) — gród, miasto. [przypis redakcyjny]
burg (z niem.) — gród, zamek. [przypis edytorski]
buriany (ukr. a. ros.) — a. burzany (w formie spolszczonej): skupiska roślinności, wysokich traw, ale też pokrzyw, łopuchów czy ostów, porastających nie tylko step, ale również obejścia wiejskie. [przypis edytorski]
Buriat — przedstawiciel narodu mongolskiego, zamieszkujący południową Syberię. [przypis edytorski]
Buridan, Jan — rektor uniwersytetu paryskiego i jeden z założycieli uniwersytetu wiedeńskiego. Scholastyk XIV. w., terminista. Zagadnienie wolności przeniósł na pole czysto psychologiczne, ale nie był właściwie ani deterministą, ani indeterministą: „nie uświadomił sobie należycie treści tego zagadnienia”. Dowodząc, że żadna czynność nie jest możliwa bez jakiejś pobudki przeważającej wszystkie inne, podaje jako przykład owego sławnego osła („Osiołkowi w żłoby dano…” wierszyk znany z elementarzy). [przypis tłumacza]
buridanowski — historia o ośle Buridana odpowiada polskiemu przysłowiu „osiołkowi w żłoby dano”. [przypis edytorski]
Burkacki, Adam — cześnik czernihowski. Konstytucja sejmowa z r. 1662 zupełnie go oczyszcza, czyni capacem omnium functionum i przywraca mu dobre imię i cześć; był widać skazany. W konstytucji 1667 jest sędzią nowogrodzkim. [przypis redakcyjny]
burka — dawne wierzchnie okrycie w formie peleryny z kapturem, zwykle używane podczas podróży. [przypis edytorski]
burka — dawne wierzchnie okrycie z grubej tkaniny, rodzaj obszernej peleryny z kapturem, zwykle używanej podczas podróży. [przypis edytorski]
burka (daw.) — płaszcz z filcu. [przypis edytorski]
burka — opończa wełniana. [przypis redakcyjny]
burka (z tur. burok) — wełniana opończa chroniąca od deszczu. [przypis edytorski]
burka (z tur.) — dawne podróżne okrycie wierzchnie w formie peleryny z kapturem, zrobione z grubej tkaniny. [przypis edytorski]
Burke, Edmund (1729–1797) — irlandzki filozof i polityk, twórca nowoczesnego konserwatyzmu, jedna z czołowych postaci stronnictwa wigów; od 1759 r. przez 30 lat współpracownik „The Annual Register”, od 1766 r. członek parlamentu; próbował usprawiedliwić żądania przywódców rewolucji amerykańskiej przeciw Koronie Brytyjskiej, wskazując na ich ciągłość wobec anglosaskich tradycji prawnych; jego oponentem w tej kwestii był torys Samuel Johnson; wobec rewolucji francuskiej Burke zajął nieprzejednanie wrogie stanowisko, potępiając ją jako bezprawne odcięcie się od tradycji (zakładał jednak, że pewne idee rewolucji można by kontynuować po usunięciu jej skutków; był zwolennikiem ewolucyjnego konserwatyzmu). [przypis edytorski]
Burke, Edmund (1729–1797) — irlandzki filozof i polityk, twórca nowoczesnego konserwatyzmu, krytyk rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]
Burke, Edmund (1729–1797) — irlandzki filozof i polityk, twórca nowoczesnego konserwatyzmu. [przypis edytorski]
