Przypisy

cześć na potym (starop.) — późniejsze uznanie, sława u potomnych. [przypis redakcyjny]

cześć — [tu:] poczęstunek, przyjęcie. [przypis redakcyjny]

Cześnik (…) czyta papiery — Papiery, które przegląda Cześnik, stanowią odpisy lub wyciągi z akt odnoszących się do majątków Podstoliny. [przypis redakcyjny]

cześnik — gospodarz (czestnik, urzędnik). [przypis redakcyjny]

cześnik (łac. pincerna) — urzędnik tytularny; cześnik ziemski miał pierwotnie w razie przyjazdu króla w swej ziemi lub powiecie staranie o napitki dla dworu. [przypis redakcyjny]

czesiech (starop. forma) — czasach, latach. [przypis redakcyjny]

czestować (daw.) — częstować, przyjmować. [przypis redakcyjny]

czestować — okazywać cześć. [przypis redakcyjny]

Czikla — powinno się pisać: Cikla. [przypis redakcyjny]

czinodrał (ros.) — urzędnik (pogardliwie). [przypis redakcyjny]

członek-opiekun — członek Towarzystwa Dobroczynności opiekujący się ubogimi określonej dzielnicy. [przypis redakcyjny]

członki wiary chrześcijańskiej, zawarte w „Składzie apostolskim”, i części pacierza, i Zdrowaś — modlitwy te był sam Władysław Jagiełło jeszcze przełożył i ludu je uczył, i hojnie za wyuczenie się obdarzał; w mowie na egzekwiach bazylijskich po królu w r. 1434 twierdzi wyraźnie Kozłowski przed ojcami soboru, że Jagiełło „credo i pacierz sam z polskiego w ich język wyłożył, by ich się tym łatwiej uczyli” itd. [przypis redakcyjny]

członkowie klubu „Junta” — W nocie do tego ustępu wiersza do Aleksandra Chodkiewicza czytamy, że „w Warszawie uformowali zgromadzenie Chodkiewicz, Bromirski i inni i rozprawiali na niej (sic!) o uczonych rzeczach; nazwali to Juntą”. [przypis redakcyjny]

człowieczeństwo — ludzka natura. [przypis redakcyjny]

człowieka zrzuciwszy* — pozbywszy się ludzkiej postaci, zrzuciwszy skażoną ludzką naturę. [przypis redakcyjny]

człowiek (…) często, chociaż widzi to, co dlań jest lepsze, zmuszony jest obrać gorsze — Jest to wyrażenie z Owidiusza, Metamorfozy VII, 9. [przypis redakcyjny]

człowiek jest na równi z innymi rzeczami w przyrodzie zjawiskiem podlegającym zasadzie podstawy — zob. niniejszą rozprawę, ustępy 57, 61 i 74. [przypis redakcyjny]

człowiek jest (…) zwierzęciem dwunożnym bez pierza — Takie określenie znajduje się w zbiorze określeń, przypisywanych Platonowi. Diogenes Laertios (VI, 2) opowiada, że cynik Diogenes przyniósł do Akademii platońskiej kurę oskubaną ze słowami: „oto człowiek Platona”, co skłoniło do dopełnienia: „z płaskimi paznokciami”. [przypis redakcyjny]

człowiek jest zwierzęciem śmiejącym się — Takie określenie podają najdawniej Arystoteles (De part. anim. III. 10, 573 a 8) i Martianus Capella (IV, 100). [przypis redakcyjny]

człowiek jest zwierzęciem społecznym — Jest to określenie Arystotelesa (Polit. I, 1. 9). [przypis redakcyjny]

człowiek myśli — Nag. Schr.: „albo inaczej: wiemy o tym, że myślimy”. [przypis redakcyjny]

człowiek (…) od niej oderwać się może — Wtedy tylko wolnym być można od pokusy fałszywej szczęśliwości, jeśli się kto jej rzeczywistej postaci z uwagą przypatrzy. [przypis redakcyjny]

człowiek przywiązuje się do rzeczy, którymi jest ustawiczne zajęty; świadectwem uparta wierność mahometan i żydów — Widzi się to na całej kuli ziemskiej. [przypis redakcyjny]

Człowiek Śmiechu — tytuł powieści Victora Hugo; jej bohatera okaleczono w młodości, wycinając okolice ust w kształt uśmiechu, przez co później jego twarz nie była zdolna wyrażać cierpienia, które czuł. [przypis redakcyjny]

człowiek sam jej wolnym sprawcą, co wynika z jego inteligibilnego charakteru — zob. Wstęp. [przypis redakcyjny]

Człowiek ten zgorszony był tym, że Werter obmywanie twarzyczki dziecka w źródle ośmiela się porównywać z obrzędem chrztu świętego. [przypis redakcyjny]

Człowiek tkwi w sercu, a nie w głowie — II. 268 i n., 271 i n., 279 i n., III. 228 i n. [przypis redakcyjny]

człowiek trzyma się idei mylnych — Nag. Schr.: „tak że nic go do zwątpienia nie może doprowadzić”. [przypis redakcyjny]

człowiek z baczeniem — człowiek myślący, rozumny. [przypis redakcyjny]

człowiek z matki niepoczęty (…) klątwę sprowadził na całe swe plemię — Adam, który zgrzeszył nieposłuszeństwem przeciwko Bogu. [przypis redakcyjny]

czółn (starop. forma) — daw. r.m., dziś r.n.: czółno. [przypis redakcyjny]

czochry — wyraz utworzony od słowa czochrać = kudłać, a więc tyle, co kudły. [przypis redakcyjny]

czoła przetrzeć — tu: odpocząć. [przypis redakcyjny]

czołem bić — [tu:] żegnać się z kim. [przypis redakcyjny]

czołem uderzyć komuś (daw.) — żegnać się z kimś. [przypis redakcyjny]

Czołem za cześć — zwrot oznaczający pożegnanie i podziękowanie (tutaj: za ucztę). [przypis redakcyjny]

czoło jak z miedzi — wytarte, bezwstydne. [przypis redakcyjny]

czoło stracić — wyzbyć się wstydu. [przypis redakcyjny]

czoło — tu: starszyzna (por. naczelnik). [przypis redakcyjny]

Czort by ich pobraw, i cei smerdiaczoi wody kazały pylnowaty (z ukr.) — czart by ich wziął, i tej śmierdzącej wody kazali pilnować. [przypis redakcyjny]

czosnki (lm) — rogatka, palisada. [przypis redakcyjny]

czrezwyczajka (Cze-ka) — skrót nazwy Wsierossijskaia czrezwyczajnaja komissja po borbie s kontrrewolucjej i sabotażom, czyli: Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem. W latach 1917–1922 centralny organ bezpieczeństwa państwowego republiki radzieckiej. Na czele WCzK stał Feliks Dzierżyński. [przypis redakcyjny]

cztąc (starop.) — [forma imiesłowu od: czyść] czytając. [przypis redakcyjny]

czterdziestówka — moneta 20–kopiejkowa (40 groszy). [przypis redakcyjny]

czterdziestówka — nazwa monety 20–kopiejkowej (dawniej 40 groszy). [przypis redakcyjny]

czterdziestu mil na godzinę — mila ang. to prawie 2 km. [przypis redakcyjny]

czterech — wiersz odnosi się do Konrada Bielskiego, Józefa Czechowicza, Wacława Gralewskiego i Stanisława Grędzińskiego. Czwórka ta tworzyła grupę Reflektor skupioną wokół czasopisma literacko-artystycznego o tym samym tytule. Pismo ukazywało się w latch 1923–1925. [przypis redakcyjny]

Czterem tancerkom przecudnej urody — Czterem cnotom świeckim, jakimi są: umiarkowanie, odwaga, sprawiedliwość i roztropność. [przypis redakcyjny]

Cztery nadobne panie (…) Andronika (…) Dycylla (…) Fronezya (…) Sofrozyna — wymienione tu cztery „panie” przedstawiają niewątpliwie cztery cnoty kardynalne, jak to już ich imiona wskazują: Andronika — męstwo, Dycylla — sprawiedliwość, Fronezya — roztropność, Sofrozyna — umiarkowanie. [przypis redakcyjny]

Cztery niewiasty całe w czerwień strojne — Cztery cnoty kardynalne: roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i odwaga. Ubrane są w szarłat królewski dlatego, że rządem świata kierować powinny. Roztropność kieruje krokami trzech cnót ostatnich, bo porównywa przeszłość z teraźniejszością i dlatego przewiduje przyszłość. [przypis redakcyjny]

cztery osoby — są to zamordowani w końcu lipca 1789 Foulon i zięć jego Berthier, urzędnicy służby zaopatrzenia; zamordowany 3 sierpnia Chatel, zastępca mera (burmistrza) Saint-Denis pod Paryżem; czwarty zapewne Flesselles, burmistrz Paryża, zamordowany 14 lipca. [przypis redakcyjny]

Cztery pochodnie (…) ta, co przyszła pierwej — Tą pierwszą pochodnią, co najpierw przyszła, jest św. Piotr, następne trzy pochodnie są to św. Jakub, św. Jan i Adam. [przypis redakcyjny]

czuba (daw.) — dziewka, właściwie suka. [przypis redakcyjny]

Czub drzewa (…) wzwyż rozszerzając obwód swej korony — Drzewo to koronę swoich liści rozszerzając stopniowo coraz wyżej aż do samego wierzchołka, symbolem jest hierarchii kościelnej i zarazem symbolem tej idei, że im wyżej kto po szczeblach hierarchicznych szczebluje, tym większą powinien posiadać wiadomość złego i dobrego. [przypis redakcyjny]

czuć — czuwać. [przypis redakcyjny]

czuć się (daw.) — mieć przytomność. [przypis redakcyjny]

czuć się (starop.) — być przytomnym. [przypis redakcyjny]

czuć się — tu: poczuwać do winy. [przypis redakcyjny]

czuć — tu: czuwać. [przypis redakcyjny]

czucie (daw.) — czuwanie, niespanie. [przypis redakcyjny]

czucie — u Staszica zarówno wrażliwość, jak uczucie. [przypis redakcyjny]

Czufut-Kale — aluzja do sonetu Mickiewicza Droga nad przepaścią Czufut-Kale. [przypis redakcyjny]

Czufut-kale — opuszczone średniowieczne miasto w południowej części Krymu, w pobliżu Bachczysaraju, z domami wydrążonymi częściowo w skałach, zamieszkałe przez Karaimów (Żydów nie uznających Talmudu), niegdyś ważna i niedostępna twierdza, obecnie w ruinie. [przypis redakcyjny]

czuha — szuba futrem podszyta. [przypis redakcyjny]

czując o bliskim szturmie (starop. forma) — przewidując szturm. [przypis redakcyjny]

Czując, że takim, jak być życzył, jestem — Przez wszystko, co poprzednio widział w ciągu swojej pielgrzymki pozaświatowej, przygotowany i przybliżony w duchu do Boga, Poeta musiał sam przez siebie, z wewnętrznej konieczności podnieść oczy na Boga. [przypis redakcyjny]

czuja a. czucha (z węg.) — suknia długa futrem podszyta, szuba. [przypis redakcyjny]

Czuje o sobie — dba o swoją sprawę. [przypis redakcyjny]

czuj (…) o sobie (starop.) — czuwaj nad sobą, nad swoim bezpieczeństwem. [przypis redakcyjny]

czuł — czuwał. [przypis redakcyjny]

czułej Nelli mojej — Nella, skrócenie słowa Annela, imienia żony Forezego. [przypis redakcyjny]

czułe oczy (starop.) — [tu:] czujne. [przypis redakcyjny]

czułość (starop.) — [tu:] czujność. [przypis redakcyjny]

czułość — tu: czujność. [przypis redakcyjny]

czuły — czujny. [przypis redakcyjny]

czuły — tu: czujny. [przypis redakcyjny]

czuły — w terminologii końca w. XVIII: zdolny do wspólnego odczuwania z innymi ludźmi, [cecha] przypisywana niespaczonej naturze ludzkiej [współczujący, empatyczny. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

czule — czujnie. [przypis redakcyjny]

czulszy — bardziej wrażliwy, bardziej dbały. [przypis redakcyjny]

czum — szałas koczowników północno-azjatyckich, sklecony z żerdzi, okrytych korą lub skórami. [przypis redakcyjny]

czupel — cypel, klin. [przypis redakcyjny]

czut'–czut' (ros.) — troszeczkę. [przypis redakcyjny]

czuwać — tu: czatować, czyhać. [przypis redakcyjny]

czwarzyć (daw.) — pleść. [przypis redakcyjny]

czwarzyć (daw.) — wydawać głosy, drzeć się, wrzeszczeć. [przypis redakcyjny]

czwórniaki albo czworaki — budynki podzielone na cztery izby, dla czterech rodzin parobków służących we dworze. [przypis redakcyjny]

Czy chciałeś, ażebym został tureckim Wallenrodem? — aluzja do bohatera poematu Mickiewicza Konrad Wallenrod (1823). Wokulski zostałby „tureckim Wallenrodem”, gdyby wykorzystując swoje stanowisko dostawcy armii rosyjskiej działał na jej szkodę w interesach Turcji. Tym ironicznym pytaniem Wokulski podkreśla, że jego działalność nie miała żadnego związku z polityką. [przypis redakcyjny]

czyjkolwiek naprzód los wynidzie — czyjkolwiek los najpierw padnie. [przypis redakcyjny]

Czy kiedy duch jaki (…) — Dante z całą delikatnością stosunku, jaki być powinien między uczniem a jego mistrzem, spostrzegłszy wahanie się Wirgiliusza, bada swojego mistrza, czy rzeczywiście znajoma jemu droga, jaką go ma prowadzić. Wirgiliusz w ciemnej i uciętej mowie chce powiedzieć, że oto anioł idzie im w pomoc. [przypis redakcyjny]

czyli (daw.) — tu: czy. [przypis redakcyjny]

czyli* (starop.) — czy też. [przypis redakcyjny]

Czy listów także do Wymowy — do Montalemberta. [przypis redakcyjny]

czyli — tu: czy. [przypis redakcyjny]

Czymem już był bezpieczniejszy — im bardziej czułem się bezpieczny. [przypis redakcyjny]

Czy mnie uniosła żarliwość zbyt płocha — Poeta powziąwszy wiadomość od grzesznika, kto on był za życia, zdobywa się na odwagę ojcu świętemu w piekle powiedzieć prawdę. Lecz waha się ją powiedzieć z bojaźni, ażeby zanadto nie uniósł się prawdomównością. [przypis redakcyjny]

czyn (daw.) — [tu:] machina wojenna. [przypis redakcyjny]

czynią aparycje — ukazują się. [przypis redakcyjny]

czynić przez umocowanego — działać przez pełnomocnika, tu: posła. [przypis redakcyjny]

Czy nic nie wspominał ci o Ps. — o Psalmach Przyszłości, które pojawiły się pod koniec 1845 r. [przypis redakcyjny]

czyni — działa. [przypis redakcyjny]