Przypisy

majdan (daw.) — część środkowa łęczyska (prętu) łuku, będąca uchwytem dla dłoni łucznika. [przypis edytorski]

majdan (daw.) — plac, dziedziniec. [przypis edytorski]

majdan (daw.) — plac, plac targowy. [przypis edytorski]

Majdanek — niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny, jak również obóz jeniecki, usytuowany na przedmieściach Lublina. [przypis edytorski]

Majdanek — obóz koncentracyjny położony pod Lublinem. [przypis edytorski]

Majdani Tophaneh — plac Tupchane, główny plac miejski na południu centralnej dzielnicy Teheranu; zbudowany w 1867, po islamskiej rewolucji irańskiej (1979) przemianowany na plac Imama Chomejniego. [przypis edytorski]

majdan — plac obozowy. [przypis edytorski]

majdan — plac, szczególnie w obozie wojskowym. [przypis edytorski]

majdan — plac we wsi lub w obozie wojskowym. [przypis edytorski]

majdan — środkowa część łuku. [przypis edytorski]

majdan — tu: plac. [przypis edytorski]

majdan (ukr.) — plac, rynek. [przypis edytorski]

majdan — ważny element łuku; miejsce, w którym znajduje się rękojeść. [przypis edytorski]

maj darling mister editor (zniekszt. ang.: my darling mister editor) — mój kochany panie redaktorze. [przypis edytorski]

majdrować (daw.) — majstrować. [przypis edytorski]

Majer, Friedrich (1772–1818) — niem. historyk zajmujący się kulturą ludową, orientalista, uczeń J. G. Herdera. [przypis edytorski]

Majer Mlińczyk — postać Żyda z getta, w którą wcielał się Władysław Szlengel w swoich występach kabaretowych. [przypis edytorski]

majestat — dostojeństwo, powaga pełna godności. [przypis edytorski]

majestatem Pana, którego stolicy „nie oglądał ani człowiek, ani anioł” — Augustyn, Listy CXLVIII 7 (cytując Hieronima, który z kolei wykorzystuje wyliczenie biblijne z Rz 8, 38). [przypis edytorski]

majestat — tu: monarchini, królowa (w odniesieniu do Matki Boskiej). [przypis edytorski]

majestat — tu: tron. [przypis edytorski]

majestatu być protektorem — tj. być opiekunem króla. [przypis edytorski]

majestatyczny — pełen dostojeństwa, powagi; imponujący, okazały, wspaniały. [przypis edytorski]

Majestè (fr.) — wasza wysokość. [przypis edytorski]

majesz jajcy (z gw. ukr.) — masz jajka. [przypis edytorski]

Majesz szto iści? (białorus.) — masz co jeść? (tzn.: czy masz coś do jedzenia?). [przypis edytorski]

Majmonides a. Rambam (1138–1204) — skrót imienia rabi Mosze Ben Majmona, średniowiecznego filozofa racjonalisty oraz wybitnego lekarza, autora More Newuchim (a. Mojre Nebuchim, tj. Przewodnik błądzących), religijno-filozoficznego dzieła napisanego w języku arabskim; Majmonides urodził się w Kordobie, a zmarł w Kairze, pozostawał pod wpływem ówczesnej kultury i filozofii arabskiej, a więc neoplatonizmu i przede wszystkim arystotelizmu, który zaszczepił ponownie w myśli europejskiej filozoficznej, zainspirowawszy m.in. Tomasza z Akwinu. [przypis edytorski]

Majmonides, Mojżesz (1135–1204) — żyd. filozof, którego dociekania teologiczne w duchu arystotelizmu miały wpływ na filozofię scholastyczną (mianowicie na myśl św. Tomasza z Akwinu), lekarz; urodzony w Kordobie, ok. 1150 r. opuścił Hiszpanię, uchodząc przed prześladowaniami, studiował w Fezie, osiadł w Egipcie, był osobistym medykiem sułtana Salazara, pogromcy krzyżowców, oraz przywódcą gminy żydowskiej w Kairze; gł. dzieła Majmonidesa to: Przewodnik błądzących (More Newuchim), Powtórzenie Tory (Miszne Tora, obejmująca Księgę przykazań, czyli Sefer ha-Micwot) stanowiące szczegółową kodyfikację i omówienie zwyczajowego prawa żydowskiego oraz Komentarz do Miszny (Perush ha-Mishnah). [przypis edytorski]

Majmonides — rabi Mosze Ben Majmon (w Polsce znany jako Majmonides), średniowieczny filozof racjonalista oraz wybitny lekarz. [przypis edytorski]

Majmonides, właśc. Mosze Ben Majmon (1138–1204) — żydowski teolog, filozof racjonalista i lekarz; zaszczepił ponownie arystotelizm w europejskiej myśli filozoficznej; autor m.in. dzieła Powtórzenie Tory, stanowiącego szczegółową kodyfikację i omówienie zwyczajowego prawa żydowskiego. [przypis edytorski]

majna (z fonet. ang. mine) — kopalnia. [przypis edytorski]

majner (fonet. ang. miner) — górnik. [przypis edytorski]

majner (z ang.) — górnik; pracownik kopalni. [przypis edytorski]

majnhery (z niem.) — moi panowie. [przypis edytorski]

Majnoci — mieszkańcy dawnej Lakonii, uchodzący za potomków Spartan. [przypis edytorski]

majolika — ceramika (głównie naczynia) pokryta kolorowym szkliwem (barwionym i utwardzanym dzięki dodatkom metali: ołów, cyna), produkowana we Włoszech od XIV w. do XVII w. [przypis edytorski]

majolika — ceramika pokryta kolorową polewą ołowiowo-cynową. [przypis edytorski]

majolika — odmiana ceramiki z kolorową polewą ołowiowo-cynową. [przypis edytorski]

majolika — rodzaj malowanego i dwukrotnie wypalanego fajansu. [przypis edytorski]

majolikowy — wykonany z ceramiki pokrytej cynowo-ołowiową polewą. [przypis edytorski]

majolikowy — zrobiony z majoliki, czyli fajansu powlekanego cyną, malowanego i powtórnie wypalanego. [przypis edytorski]

major Aleksander Mazur ps. „Zawisza” (1904–1944) — oficer zawodowy WP, w kampanii 1939 roku walczył w składzie 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, od 1940 w ZWZ, od 1942 dowódca II batalionu 7 Pułku Piechoty Legionów AK „Garłuch”. Poległ 1 sierpnia w czasie walki w rejonie Okęcia. [przypis edytorski]

major Alfons Kotowski ps. „Okoń” (1899–1944) — oficer służby stałej WP, uczestnik kampanii 1939 roku, później w ZWZ/AK, od 16 sierpnia 1944 roku dowodził Grupą „Kampinos” w stopniu majora. Partyzanci nie zdołali jednak w znaczący sposób odciążyć walczącej stolicy. W czasie odwrotu z Puszczy Kampinoskiej zgrupowanie zostało otoczone na skutek błędów mjr Kotowskiego, który poległ 29 września w niewyjaśnionych okolicznościach, niewykluczone, że z ręki swoich podwładnych. [przypis edytorski]

major Andrzej Stańczyk (1902–1973) — oficer służby stałej WP, w kampanii 1939 r. pełnił funkcję adiutanta 5 Pułku Strzelców Podhalańskich, uczestnik kampanii norweskiej w szeregach Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, w latach 1943–1944 w stopniu majora dowódca 16 Lwowskiego Batalionu Strzelców wchodzącego w skład 5 Kresowej Dywizji Piechoty. Ranny w bitwie pod Monte Cassino. Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, w 1972 r. wrócił do Polski. [przypis edytorski]

major (ang.) — burmistrz. [przypis edytorski]

majoran (starop.) — majeranek (rodzaj zioła używanego jako przyprawa). [przypis edytorski]

majorat — dawna zasada dziedziczenia, zgodnie z którą cały majątek otrzymywał najstarszy syn lub najbliższy krewny. [przypis edytorski]

Majorat — Erbfolgeordnung, die festlegt, dass allein der nächste männliche Verwandte und bei gleichem Verwandtschaftsgrad der Älteste zur Erbschaft berufen ist. [przypis edytorski]

majorat — majątek dziedziczony w ten sposób, że całość przechodzi na najstarszego syna. [przypis edytorski]

majorat — majątek dziedziczony w ten sposób, że całość przechodzi na najstarszego syna; także: zasada takiego dziedziczenia. [przypis edytorski]

majorat — sposób dziedziczenia własności ziemskiej polegający na przejmowaniu majątku zmarłego przez najstarszego syna lub najbliższego krewnego bądź majątek tak odziedziczony. [przypis edytorski]

majorat — zasada, wedle której majątek dziedziczy najstarszy syn. [przypis edytorski]

major „Barry”, Włodzimierz Kozakiewicz — Włodzimierz Kozakiewicz ps. „Barry” (1911–1954) — losy przedwojenne nieustalone, w konspiracji warszawskiej służył w Państwowym Korpusie Bezpieczeństwa, w powstaniu w stopniu kapitana/majora szef żandarmerii Grupy „Północ”. Jego głównym zadaniem było kontrolowanie dostępu do kanałów, w czym, według niektórych przekazów, wykazywał się wraz z podwładnymi nadmierną brutalnością wobec ludności cywilnej i żołnierzy AK. Należy jednak pamiętać, że w warunkach rozprzęgania dyscypliny i narastającej paniki wśród ludności Starego Miasta pobłażliwość mogła mieć katastrofalne skutki. Po wojnie mjr Kozakiewicz wrócił do Polski i był więziony przez komunistyczne władze. [przypis edytorski]

majordomo (z hiszp.) — prowadzący dom, przełożony służby domowej. [przypis edytorski]

majordomus — przełożony nad służbą. [przypis edytorski]

majordomus — zarządca domu, przełożony służby domowej. [przypis edytorski]

majordomus — zarządca dworu, przełożony służby domowej. [przypis edytorski]

majordomus (z łac.) — przełożony służby, kierujący domem arystokraty. [przypis edytorski]

majordomus — zwierzchnik nad służbą. [przypis edytorski]

major (muz.) — skala majorowa, durowa. [przypis edytorski]

majorowy — radosny; od terminu muz. określającego tonację utworu: tonacja (skala) majorowa tj. durowa. [przypis edytorski]

major Stanisław Babiarz ps. „Wysocki” (1900–1947) — uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, w okresie międzywojennym podoficer zawodowy, a następnie oficer służby stałej WP. Od 1939 w ZWZ, od 1942 r. dowódca 7 Pułku Piechoty Legionów AK „Garłuch”, uczestnik powstania warszawskiego, w którym dowodził VIII samodzielnym rejonem AK Okęcie, zmarł w Buku k. Poznania na gruźlicę. [przypis edytorski]

major Stanisław Błaszczak ps. „Róg” (1901–1983) — oficer kawalerii służby stałej, uczestnik kampanii 1939 roku, w ZWZ/AK od 1940 roku, w powstaniu w stopniu majora/podpułkownika pełnił szereg funkcji dowódczych na Starym Mieście, w Śródmieściu i na Powiślu. Po wojnie na emigracji w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

major Stanisław Łatyszonek — szef sztabu 9 pułku piechoty 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta w stopniu majora, faktyczny dowódca oddziałów polskich desantowanych na Czerniakowie, dostał się do niewoli niemieckiej, po wojnie pozostał na emigracji. [przypis edytorski]

major Witold Sztompke ps. „Kmita” (1893–1961) — oficer służby stałej WP, w konspiracji działał w organizacji „Miecz i Pług”, w powstaniu walczył w Zgrupowaniu „Sienkiewicz”, batalionie „Gozdawa” i Zgrupowaniu „Radosław”, po wojnie pozostał w kraju. [przypis edytorski]

Majra — towarzyszka Artemidy, zabita przez boginię za złamanie z Zeusem ślubu dziewictwa. [przypis edytorski]

majster (daw., z niem.) — mistrz. [przypis edytorski]

majstersztyk (z niem. Meisterstück: mistrzowskie dzieło) — hist.: przedmiot wykonany przez czeladnika stanowiący dowód jego umiejętności zawodowych, przedstawiany radzie starszych cechu w celu uzyskania tytułu mistrza; także: szczególnie udane, mistrzowskie dzieło rzemiosła lub sztuki. [przypis edytorski]

majtadały (pot.) — obszerne majtki. [przypis edytorski]

majtek — marynarz niższej rangi, wykonujący najprostsze prace na statku. [przypis edytorski]

majtek — w oryg. ang. sailor: żeglarz. [przypis edytorski]

majtki (daw. forma) — dziś: majtkowie. [przypis edytorski]

majtki (daw.) — spodnie męskie; dziś: część bielizny lub krótkie spodenki chłopięce. [przypis edytorski]

majtki — dziś popr. forma M. lm: majtkowie. [przypis edytorski]

majtki — dziś w tym znaczeniu: majtkowie, członkowie załogi statku wykonujący proste prace. [przypis edytorski]

majtki — tu: spodnie. [przypis edytorski]

majufesowy — tj. szabatowy; mejufes: szabatowa pieśń. [przypis edytorski]

Majufes — żydowska pieśń śpiewana podczas niektórych obrzędów religijnych i zwyczajowych. [przypis edytorski]

Maju, pane (ukr.) — mam, panie. [przypis edytorski]

majuskuła — duża litera alfabetu, tj. większego formatu i innego kształtu w stosunku do małej. Kładł majuskule — dziś popr.: kładł majuskuły. [przypis edytorski]

Makabeusze, właśc. Machabeusze a. Machabejczycy — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy. [przypis edytorski]

makadamizować — pokrywać uwałowaną drogę z grubego tłucznia warstwą drobniejszego tłucznia i wywalcowywać ją; od nazwiska szkockiego wynalazcy tego typu dwuwarstwowych dróg, Johna McAdama. [przypis edytorski]

makagiga — ciastko z karmelu, miodu i maku. [przypis edytorski]

makagiga — ciastko z masy karmelowej, miodu i maku, z dodatkiem orzechów i migdałów. [przypis edytorski]

makagiga — ciastko z miodu maku i migdałów. [przypis edytorski]

makagiga — ciasto z maku, miodu i orzechów. [przypis edytorski]

makagigi a. makagiga — ciasteczko z cukru, miodu, maku i orzechów; tu w znaczeniu przen.: deser; to, co najlepsze. [przypis edytorski]

makaira czarniawa — obecnie nazywana marlinem czarnym (Makaira indica); jedna z najszybciej pływających ryb (130 km/h), należąca do rodzaju żeglicowatych. [przypis edytorski]

makaki (biol.) — rodzaj niedużych małp o wydłużonym pysku i zredukowanym ogonie, występujących od Afryki Płn. po Japonię. [przypis edytorski]

makan (malaj.) — jeść. [przypis edytorski]

Makara — popr. Maat-Ka-Re, imię tronowe królowej Hatszepsut (1473–1458 p.n.e.) z XVIII dynastii. Po śmierci męża najpierw rządziła jako regentka w imieniu nieletniego pasierba, Totmesa III, następnie koronowała się na faraona. Wzniosła wiele monumentalnych świątyń i obelisków, zorganizowała wielką wyprawę handlową pięciu statków przez Morze Czerwone do kraju Punt. [przypis edytorski]

makaras — lazda mušti. [przypis edytorski]

makaroniczny — łączący język polski i łacinę. [przypis edytorski]

makaronik — ciasteczko z kruchego ciasta z migdałami. [przypis edytorski]

makaronista — w XVIII-wiecznej Anglii: młody człowiek, który z podróży po Europie przywiózł zamiłowanie do kontynentalnych gustów i mody; poprzednik dandysa. [przypis edytorski]

makaronizować — wplatać w ojczysty język obce słowa i zwroty. [przypis edytorski]

Makart, Hans (1840–1884) — austriacki malarz, przedstawiciel akademizmu, autor wielkich kompozycji historycznych. [przypis edytorski]

Makary Aleksandryjski (Młodszy) (ok. 300–395) — mnich nitryjski znany z rozlicznych praktyk ascetycznych, m.in. spędził pół roku nago na bagnach wystawiony na ukąszenia much i komarów, by pozbyć się resztek pożądania. [przypis edytorski]

Makasar a. Makassar — miasto w Indonezji, na płd.-zach. wybrzeżu wyspy Celebes. [przypis edytorski]

makata — tkanina dekoracyjna. [przypis edytorski]