Przypisy

nie twojej to głowy — to nie na twoją głowę, to przekracza twoje możliwości rozumienia. [przypis redakcyjny]

Nietyczynce — Nietyczyńce, miejscowość mnie nieznana. Wiadomości o niej ani w Słown. geogr., ani w innych podręcznikach nie znalazłem. List ten, nieopatrzony datą roku, pochodzi z pewnością z r. 1663. (Por. ust. o nominacyi Hetm. pol. i Podsk. W. lit. z rel. Hoverb. z 14 wrześn. 1663. Urk. und Act. IX, str. 425–426). [przypis redakcyjny]

nie tykana — pozostająca dziewicą. [przypis redakcyjny]

Nie tylko (…) marzyła od dawna — Niektóre zdania zaczerpnięto z Crebillona, tom III. [przypis redakcyjny]

Nietzsche, Fryderyk (1844–1900) — filozof niem.; głosił kult silnej bezwzględnej jednostki wcielającej wolę władzy klas posiadających, zwalczał zasady demokratyczne i moralność chrześcijańską; ucieleśnieniem głoszonych idei miała być w przyszłości postać „nadczłowieka”. [przypis redakcyjny]

Nietzsche nie szczędzi nawet drwin Schopenhauerowi — por. Nietzsche, Jenseits von Gut u. Böse, 1886, s. 106; Nietzsche, Götzendämmerung, 1889. s. 107. [przypis redakcyjny]

nieuchroniony (starop.)— taki, przed którym nie można się uchronić, ukryć. [przypis redakcyjny]

nieuczciwem błyśnieniem ciała — pokazaniem nagiej tylnej części ciała. [przypis redakcyjny]

nie ulęże (forma starop.) — nie ulegnie w znaczeniu: nie schowa się, nie uchroni się. [przypis redakcyjny]

nieumowny — taki, z którym trudno się dogadać; nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nieuniżonej — nieumiejącej się uniżać, zuchwałej, butnej. [przypis redakcyjny]

nieunoszony — nieobłaskawiony, niepokorny. [przypis redakcyjny]

nieuroku (starop.) — żeby nie urzec, nie uroczyć. [przypis redakcyjny]

nieuśmierzony (starop.) — taki, który nie da się uśmierzyć, opanować. [przypis redakcyjny]

nieuspionych (…) złajników — sfory nie dających się uśpić psów; por. złaja (starop.): sfora. [przypis redakcyjny]

nieuspiony (starop.) — nie dający się uśpić, uśmierzyć. [przypis redakcyjny]

nieustawiczne (starop.) — niebaczne. [przypis redakcyjny]

nieustawiczny (starop.) — niestały. [przypis redakcyjny]

nieustawny — tu: nieustanny, nieustający. [przypis redakcyjny]

nieutólony — nieutulony. [przypis redakcyjny]

nieużyty (starop.) — nie dający się uprosić, nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nieużyty (starop.) — nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nie uznają się (starop.) — nie postrzegą, nie poprawią. [przypis redakcyjny]

niewątpliwy (starop.) — [tu:] stanowczy. [przypis redakcyjny]

nieważne pieśni* — kołysanki; mamka: niańka, która karmi niemowlę. [przypis redakcyjny]

niewczasów — trudów. [przypis redakcyjny]

niewczasy (starop.) — niewyspanie, przemęczenie, niewygody. [przypis redakcyjny]

niewczesne mroki (daw.) — niepożądane, nie na rękę będące. [przypis redakcyjny]

niewczesne wody (daw.) — niepotrzebne wody. [przypis redakcyjny]

niewczesny (daw.) — niewygodny. [przypis redakcyjny]

niewczesny — mający miejsce „nie w czas”, w niewłaściwym czasie. [przypis redakcyjny]

niewczesnym kłopotem — niefortunnym zabiegiem. [przypis redakcyjny]

niewdzięczność — nieuprzejmość. [przypis redakcyjny]

niewdzięczny* — niemiły (por. dzisiejsze wyrażenie: niewdzięczne zadanie). [przypis redakcyjny]

niewdzięki (starop.) — niełaska, wstręt. [przypis redakcyjny]

Nie wesół, jakoby mu psi pojedli krupy — przysłowie o straconej niespodzianie rzeczy, por. wyżej. [przypis redakcyjny]

niewiadomi — nieuczeni, nieoświeceni. [przypis redakcyjny]

niewiadomy — nieświadomy (ten, który nie wie). [przypis redakcyjny]

niewiasta (daw.) — synowa. [przypis redakcyjny]

niewiasta (daw.) — [tu:] synowa. [przypis redakcyjny]

Niewiasta, która wiodła mnie do Boga — Beatrycze, w znaczeniu symbolicznym teologia. [przypis redakcyjny]

Niewiaża — rzeka w środkowej części Litwy, prawy dopływ Niemna. [przypis redakcyjny]

niewidomy (daw.) — niewidzialny. [przypis redakcyjny]

Niewielka rzeka (…) się sączy z góry Falterona — Rzeka Arno wypływa z góry Falterona, jednej z tworzących pasmo gór apenińskich; o sto mil od swojego źródła wpada do morza. [przypis redakcyjny]

nie wiem jako — z woli bogów czy przez porwanie. [przypis redakcyjny]

Nie wiem o żonę — nie wiem, czy o żonę. [przypis redakcyjny]

„Nie wiem — pisał — czy pod wpływem czytania poetów angielskich czy też istotnie anch'io sono pittore, co parę lat budzi się coś we mnie, teraz znów przepływają mi fale myśli po mojemu obrazowych, a że na ogół pochlebiam sobie, żem pewnej dojrzałości dosięgnął i nie liczę, aby duch sam sobie za mnie myślał i układał, więc sądzę, że tym razem będzie z tego coś poważniejszego, niż dotąd. Od dawna już czuję, że cała moja robota życiowa będzie w znacznej mierze stracona, jeżeli nie uda mi się wniknąć głębiej w organizm naszej przeszłości i dowieść nie argumentami, lecz konkretnym przedstawieniem jej, że ma ona inne znaczenie, niż to, które się w niej z innych punktów widzenia dostrzega. Jest dla mnie prawdą filozoficzną, że nie tylko wybieramy sobie swą historię, lecz tworzymy ją, ilekroć dzięki naszym myślom stają się czymś innym jej te lub inne wątki: niewątpliwie ta wielka myśl działała nieustannie na dnie twórczości Wyspiańskiego, ale jego organizacja artystyczna była tak przedziwnie skomplikowana, takie tworzyła zakręty czarnoksięskie dla jego ciekawości artystycznej, że niewątpliwie (niech mnie bóstwa śmieszności strzegą przed myślą porównywania siebie z nim) twarda i umysłowa budowa własnego dzieła dochodziła do niego samego jakby z ukosa. Żeromskio też w Hetmanie miał podobne aspiracje, ale właściwie padł, bo chciał mieć w natchnieniu myśl dziejową, której nie znał lub lękał się w życiu. Chcę próbować kilka takich dramatów, z których ostatni z 6 byłby Wielopolski. Ale obecnie wchodzi w rachubę tylko pierwszy, Królowa Jadwiga. Niewątpliwie domyśli się Pan, gdzie tu jest ten sam, co i w Wielopolskim centr dramatyczny. Idzie o małżeństwo Jadwigi i o jego znaczenie polityczne dla całej przyszłości, a jednocześnie w najstraszniej krwawym sensie tragiczne osobiście, gdyż zawierające w sobie pierwiastek aż przeniewierstwa wartościom osobistym: wreszcie moment, że ta wola, która tu takiej ofiary się domagała i narzuciła ją, była sama już w narodzie rozszczepiona i choć stawała jako coś bezwzględniejszego niż prawo, sama dla siebie prawem być już nie umiała”. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

niewierny — niechrześcijanin. [przypis redakcyjny]

nie wierzę także Waleriuszowi (…) — wskazuje on następujące stopnie smutku oddane przez Timantesa: Kalchas smutny, Ulisses tonący w bólu, Ajax utyskujący, Menelaus rozpościerający żale. Krzyczący Ajax musiałby być postacią ohydną, ponieważ ani Cyceron, ani Kwintylian w swoich opisach tego malowidła wcale o nim nie wspominają, wolno mi go przeto uważać za dodatek, którym Valerius chciał obraz wzbogacić z własnej swej głowy. [przypis redakcyjny]

Niewieście i po śmierci nie wierz — opowiadanie zmyślone, ale nie przez Potockiego. Szyk słów bardzo dowolny. [przypis redakcyjny]

niewinna — bezzasadna, nie połączona z winą. [przypis redakcyjny]

niewinnie — bez winy ze strony króla, bezpodstawnie. [przypis redakcyjny]

niewinny (starop.; łac. innocens) — odznaczający się nieskazitelnymi obyczajami. [przypis redakcyjny]

niewód — rodzaj sieci rybackiej. [przypis redakcyjny]

niewolą (starop. forma) — starsza forma B. lp, zamiast: niewolę; podobnych form wiele np. zwrotka 27: tą pracą = tę pracę; zwrotka 33: władzą = władzę itd. [przypis redakcyjny]

niewola cara, Sybir mikołajowski czy Alger (…) — Lud polski w emigracji 1835–1846, Jersey (1854), s. 3 i 4. [przypis redakcyjny]

niewolić (daw.) — [tu:] trzymać w niewoli. [przypis redakcyjny]

nie wolno mu nawet podawać memoriału, tylko prośbę, nie wolno przystąpić i złożyć swojej prośby w ręku samego prawodawcy, tylko w ręku jego sługi, kanclerza — obstawała przy tym zapatrywaniu część znaczna Sejmu w czasie rozpraw nad żądaniami miast; chwalono Kraków, że wniósł «prośbę», zredagowaną w pokornych wyrazach i skromną w treści; przeciwstawiano temu zuchwalstwo Warszawy i związanych z nią miast, które ośmieliły się złożyć «memoriał» wprost Stanom. [przypis redakcyjny]

niewstępna skała (starop.) — niedostępna; [tj. na którą nie sposób wstąpić, wejść; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Nie wszystkim w tę jaskinię uczęszczać się godzi,/ Młodszy świat w niej się bawi, Patagon nie wchodzi — Młodzi ludzie, mniejszej urody, używają tej jaskini, wchodzą do niej; Patagon, człowiek wyższego wzrostu, zmieścić się nie może. Patagony, właściwie lud dziki amerykański, ogromnej budowy ciała. [przypis redakcyjny]

Nie w tak dzikim… jest cnota humorze — cnota nie jest już tak bezkompromisowa. [przypis redakcyjny]

nie wybaczała — nie szła na bok, nie wykraczała. [przypis redakcyjny]

nie wybrantować — nie oczyścić. [przypis redakcyjny]

nie wykazał on [Descartes] (…) nic innego, jak wielką subtelność swego umysłu, co udowodnię na właściwym miejscu — Por. Przedm do Cz. V. [przypis redakcyjny]

Nie wymyślaj przyczyn sobie — mowa o przyczynach (pretekstach), dla których Tereus przybył bez Filomeli. [przypis redakcyjny]

Nie wysiedział sie (…) w cale — nie przetrwał, nie uszedł z życiem. [przypis redakcyjny]

Niewysłowiona a pierwsza potęga (…) patrząca — Bóg Ojciec spogląda na Syna z miłością, to jest z Duchem Świętym, który od Ojca i Syna pochodzi. [przypis redakcyjny]

nie występują na plac z bronią przeciw broni — aluzja do terroru indywidualnego, stosowanego przez niektóre odłamy rosyjskiego ruchu rewolucyjnego („narodników” i anarchistów). [przypis redakcyjny]

niewytrwany (starop.) — nie do wytrzymania. [przypis redakcyjny]

niewytrwany (starop.) — nie do wytrzymania, trudny do wytrwania; niewytrwana zima: sroga zima. [przypis redakcyjny]

niewzględem — brakiem względu. [przypis redakcyjny]

Nie wziął z sobą (…) Szachownice tak sławnej, białej i czerwonej — był to herb Almonta; Orland, zabiwszy go, nosił jego hełm i tarczę z herbem, przedstawiającym szachownicę pomalowaną na biało i czerwono. [przypis redakcyjny]

nie wznidziesz (forma starop.) — nie wzejdziesz. [przypis redakcyjny]

Nie żądał płatnych odpustów (…) — Tu poeta powstaje na nadużycie niektórych jeszcze za jego czasów zepsutych duchownych, którzy frymarczyli indulgencjami [indulgencja — darowanie winy; red. WL] wydawanymi od stolicy apostolskiej z najczystszą myślą pobłażenia ewangelicznego. [przypis redakcyjny]

nieżaden (starop.; tu N. lp: nieżadnym) — niebrzydki. [przypis redakcyjny]

nie żałuj grosika, nie żałuj — wers z ludowej pieśni dożynkowej. [przypis redakcyjny]

Nie żeby podnieść swoją doskonałość — Poeta tu zamierza z właściwą sobie mocą i potęgą słowa odpowiednią wzniosłemu przedmiotowi, o jakim ma mówić, odsłonić ludziom tajemnice stworzenia. Szereg idei następnych wierszy jest taki: Bóg stworzył świat nie dla samego siebie, ponieważ On jako źródło tego wszystkiego, co jest, posiadał wszystko. Bóg stworzył świat, żeby samego siebie przez swoje dzieło objawić. On stworzył zarazem aniołów, formę i materię (duszę i ciało) w części przez siebie bytujące, w części razem związane. I to, co On stworzył, było doskonałe. [przypis redakcyjny]

nie życzemy (starop.) — nie sprzyjamy. [przypis redakcyjny]

Niezabitowski, Ludwik Aleksander — rotmistrz, później kasztelan sandecki. [przypis redakcyjny]

niezabudka — niezapominajka. [przypis redakcyjny]

Nie zakupujmy pierwszego aliansu — za cenę Gdańska i Torunia. [przypis redakcyjny]

niezamierzone (starop.) — [tu:] niezmierzone. [przypis redakcyjny]

nie zamieszka (starop.) — nie zaniecha, nie pominie. [przypis redakcyjny]

niezapominajki — spodnie (żartobliwie). [przypis redakcyjny]

Nie zapomniałam o tym jemu kazać — Matylda w pieśni XXVIII już odpowiedziała poecie na to, o co ją teraz pyta. [przypis redakcyjny]

Nie za staraniem ani prze mą sprawę — bez mojego udziału; nie wskutek moich starań. [przypis redakcyjny]

nie zawiodły — nie doprowadziły do jakichś trudności. [przypis redakcyjny]

Nie zawsze tęcze magicznych kolorów… — przekład Edwarda Leszczyńskiego. [przypis redakcyjny]

Nie zawsze też kryniczną najdzie do sorbetu — dodaj: wodę; sorbet, napój słodzony. [przypis redakcyjny]

nie zbawił (starop.) — nie pozbawił. [przypis redakcyjny]

nie zbawi — nie pozbawi (w domyśle: bo śni mi się, że wiję wianek). [przypis redakcyjny]

niezbędny (daw.) — obrzydły. [przypis redakcyjny]

niezbędny (starop.) — tu: brzydki, obrzydły. [przypis redakcyjny]

nie zbędzie (daw.) — [tu:] nie ucieknie, nie ujdzie. [przypis redakcyjny]

niezbedny — brzydki, obmierzły. [przypis redakcyjny]

niezbedny (starop.) — brzydki, obrzydły. [przypis redakcyjny]

niezbożny — niecnotliwy (por. współczesny wyraz bezbożny). [przypis redakcyjny]

nie zbywasz (starop.) — nie pozbywasz (się). [przypis redakcyjny]

nie zda — nie podoba. [przypis redakcyjny]

nie zderżą (z ukr.) — nie dotrzymają, nie dadzą rady. [przypis redakcyjny]