Przypisy

syrynga (z wł.) — strzykawka lekarska. [przypis redakcyjny]

systemat preformacyjny (Präformationssystem) — jest tylko odcieniem w teorii Leibniza o harmonii przedustawnej (consentement préétabli, harmonia praestabilita), mianowicie: ład we wszechświecie jest z góry ukształtowany (harmonia praeformata), o ile tkwi w przyrodzie rzeczy; jest zaś przedustawny (harmonia praestabilitas), o ile wola boska jest pierwszą twórczą przyczyną. [przypis redakcyjny]

Sywilia — miasto Sewilla w Andaluzji (w płd. Hiszpanii). [przypis redakcyjny]

szabas — święto sobotnie u Żydów. [przypis redakcyjny]

szabeltas — niem. Sabeltasche. [przypis redakcyjny]

Szabla twoja — szkło — błąd druków: „Szabla twoja, Bóg twój — mara”, co poprawił już w kolejnych wydaniach Pini na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

szach lubo met — przen. nawiązanie do gry w szachy: zwyciężyć lub zginąć. [przypis redakcyjny]

szacht — pionowy szyb w budynku prowadzący od piwnic przez wszystkie kondygnacje aż po strych; szachtem poprowadzone są rozmaite instalacje: elektryczne, telefoniczne itp. [przypis redakcyjny]

szacować (starop.) — [tu:] zazdrościć. [przypis redakcyjny]

szacowny — wielce ceniony, poważany. [przypis redakcyjny]

szacujemy sobie (starop.) — wystawiamy [sobie; wyobrażamy sobie]. [przypis redakcyjny]

szacuje (starop.) — [tu:] obmawia. [przypis redakcyjny]

szacunek — tu: ocena. [przypis redakcyjny]

szacunek — tu: szacowanie, obliczanie wydatków potrzebnych do działań wojennych; kosztorys. [przypis redakcyjny]

szafarz — klucznik, sługa doglądający gospodarstwa domowego. [przypis redakcyjny]

szafarz — oficjalista dworski nadzorujący gospodarstwo domowe. [przypis redakcyjny]

szafarz — zarządca, rozporządzający. [przypis redakcyjny]

szafarz — zarządzający gospodarstwem domowym, klucznik. Także urząd dworski, znacznie niższy od komisarza, który zarządzał całym majątkiem i kierował jego prawnymi sprawami. [przypis redakcyjny]

szafrańcy — rudowłosi. [przypis redakcyjny]

szafran (z arab.) — przyprawa kuchenna kwiatu rośliny południowej o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

szafuj gotowym — rozporządzaj tym, co posiadasz; może w znaczeniu: pieniędzmi (por. wyraz pokrewny: gotówka). [przypis redakcyjny]

szafy mahoni — szafy mahoniowe. [przypis redakcyjny]

szałaputa — lekkomyślnik, narwaniec, warchoł. [przypis redakcyjny]

szałas (z węg.) — namiot polny, buda naprędce sklecona. [przypis redakcyjny]

szaławiła — niegodziwiec. [przypis redakcyjny]

szalbierskie — wykrętne, oszukańcze. [przypis redakcyjny]

szalemaja a. szalamaja — flet pasterski, piszczałka. [przypis redakcyjny]

szalić światem (daw.) — oszukiwać, zwodzić. [przypis redakcyjny]

szalone dumy — głupie, szalone myśli. [przypis redakcyjny]

szalony — tu: bardzo wielki, przekraczający normę. [przypis redakcyjny]

szamani — kapłani-uzdrowiciele części ludów uralsko-ałtajskich, wyznających tzw. szamanizm. [przypis redakcyjny]

szaman — północny czarownik, znachor, wróżbita. [przypis redakcyjny]

szamerlak a. szamerluk (z fr.) — suknia, okrycie damskie za Augusta III. [przypis redakcyjny]

szamerowaną — obszywaną galonem, bramowaną. [przypis redakcyjny]

szampańskim, węgierskim — wina szampańskie i węgierskie należały do najdroższych i pojawiały się na stołach tylko bardzo zamożnej szlachty i magnatów. [przypis redakcyjny]

szampierz a. sąpierz (starop.: strona w sporze, zawodnik, rywal) — przedstawiciel; bojownik. [przypis redakcyjny]

szamrajstwo — zbiegowisko. [przypis redakcyjny]

szańce — w rękopisie dla rymu: szońce. [przypis redakcyjny]

szańc (starop.) — los. [przypis redakcyjny]

Szandorowski, Teodor — „skarbnik bracławski, rotmistrz pancerny 1558; był to mąż wojenną odwagą wsławiony we wszystkich Jana Kazimierza ekspedycyjach” (Niesiecki). On to (na wiosnę r. 1656) na plebanii w Rudniku nad Sanem zaskoczył Karola Gustawa przy obiedzie i o mały włos nie wziął go do niewoli; ledwie się mu wyśliznął król szwedzki, szarfę zostawiwszy w ręku Szandorowskiego (Kochowski, Clim. II, 115). [przypis redakcyjny]

Szaniecki, Jan Olrych (1783–1840) — prawnik i poseł na Sejm Rzeczypospolitej. Po r. 1831 osiadł w Paryżu i tam umarł. [przypis redakcyjny]

szaniec — w rękopisie dla rymu: szoniec. [przypis redakcyjny]

szankier — wrzód spowodowany chorobą weneryczną. [przypis redakcyjny]

szanse europejskiej wojny — zwycięstwa Rosji w wojnie z Turcją, możliwość zajęcia Konstantynopola przez wojska rosyjskie, a potem pokój w San Stefano wywołały silne niezadowolenie Anglii. Z początkiem 1878 r. nastąpiło zaostrzenie konfliktu, grożące wybuchem wojny między Anglią a Rosją. [przypis redakcyjny]

szapoklak (z fr. chapeau: kapelusz, claque: klaps, odgłos klaśnięcia) — składany cylinder; popularny element stroju męskiego na przełomie XIX i XX w. [przypis redakcyjny]

szaraczkowy — zrobiony z szaraczek, płótna albo sukna szarej barwy. [przypis redakcyjny]

szaraj — saraj, pałac. [przypis redakcyjny]

szaraj — właśc. seraj, pałac. [przypis redakcyjny]

szara pycha — próżna, szlachecka pycha; [szara:] od odzienia, jakie [prosta] szlachta nosiła. [przypis redakcyjny]

szarasy (starop.) — [forma W.lp od szaras; inaczej:] w szarej sukni szlachcicu. [przypis redakcyjny]

szarawary (z pers. za pośr. ukr.) — spodnie szerokie, buchaste. [przypis redakcyjny]

szarga (daw.) — szaruga, słota. [przypis redakcyjny]

Szarogrod — Szarogród, miasteczko w b. województwie podolskiem, w powiecie latyczowskim, nad rz. Moraszką, poboczną Morachwy. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — gatunek pałasza, [tj. szabli]. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — gatunek szabli; [źródło:] Słownik Lindego. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — miecz. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — szabla. [przypis redakcyjny]

szarwark — roboty pańszczyźniane w daw. Polsce przy drogach i mostach. [przypis redakcyjny]

szarża — tu: zawód. [przypis redakcyjny]

szarża (z fr.) — stopień, urząd; tu: przystawstwo. [przypis redakcyjny]

szarżerunek (z fr. za pośr. niem.) — obrót, strzelanie. [przypis redakcyjny]

szarzać — narażać, ośmieszać. [przypis redakcyjny]

szarzać się — poniewierać się. [przypis redakcyjny]

szaszówki — może: staszówki, lekkie szable, wyrabiane w Staszowie (w Sandomierskiem). [przypis redakcyjny]

szaszorzy (daw.) — orli. [przypis redakcyjny]

szata krwawa Dejaniry — Dejanira, żona Heraklesa, dowiedziawszy się o jego zdradzie, przesłała mu szatę przesyconą krwią centaura Nessosa, która wżarła się w ciało Heraklesa, sprawiając straszne bóle. Dejanira, zrozpaczona tym, popełniła samobójstwo. Stała się symbolem cierpienia bez nadziei ratunku. Słowacki zwracał się w Grobie Agamemnona do Polski: „Zrzuć do ostatka te płachty ohydne, / Tę Dejaniry palącą koszulę”. [przypis redakcyjny]

szatanowi zlecone (przen.) — przeklęte. [przypis redakcyjny]

Szczęście (…) księcia de Nemours, kiedy pani de Clèves mówi mu, że go kocha — cytowana już wyżej powieść pani de La Fayette Księżna de Clèves. [przypis redakcyjny]

Szczęściem niewiast — Jest to jakby inaczej trochę wyrażona myśl W. Scotta: «When lovers meet in adverse hour, 'tis like a sun-glimps through a shower; a watery ray, an instant seen the darkly closing clouds between» (Rokeby IV. 27). [przypis redakcyjny]

szczęściem postrzegł balkę — według rozpowszechnionego wśród karciarzy przesądu miejsce pod belką w suficie przynosi nieszczęście w grze. [przypis redakcyjny]

szczęściem szacuję — uważam za szczęście. [przypis redakcyjny]

szczęście stateczne (starop.) — niezmienny los. [przypis redakcyjny]

szczęście — w znaczeniu: fortuna, los. [przypis redakcyjny]

szczęściu, co mógł odziedziczyć — tj. szczęściu, które mógł wziąć w dziedzictwo (w znaczeniu: w posiadanie). [przypis redakcyjny]

Szczęśliwa dusza trzecie niebo przeniknęła — trzecie niebo to sfera Wenery, gdzie przebywają dusze miłujących. [przypis redakcyjny]

Szczęśliwe światła — Światła szczęśliwe są to duchy błogosławionych, które w raju pokazują się poecie zawsze otoczone światłem. [przypis redakcyjny]

Szczęśliwy ja człowiek, bych mógł… — Jestem szczęśliwym człowiekiem! Obym mógł… [przypis redakcyjny]

szczebiece (forma starop.) — szczebioce, szczebiota. [przypis redakcyjny]

szczebiotka — warto zauważyć, że wyraz szczebiotać w odniesieniu do ludzi miał zwykle nacechowanie negatywne, a pozytywne w odniesieniu do śpiewu ptaków i mowy dziecinnej. [przypis redakcyjny]

Szczeblujmy — wyraz stworzony przez Trembeckiego, a przez Mickiewicza, wielbiciela jego języka, powtórnie użyty w znaczeniu wstępowania na wyższe stopnie. [przypis redakcyjny]

Szczegół ten zapożyczony także z opisu przebiegu śmierci Jeruzalema. Por. Emilia Galotti, dramat Lessinga, 1772. Bohaterka dramatu, chroniąc się od hańby, ginie dobrowolnie z rąk ojca. [przypis redakcyjny]

[szczegóły dotyczące dzierżawy dóbr Balice, Burów, Szczeglice i Niegoszowice od Jana Firleja Piotrowi Kochanowskiemu] znajdowały się zapewne oznaczone w nieznanej nam intercyzie, ze znanej do akt grodu lubelskiego, na którą się relacja intromisyjna woźnego powołuje — [por.] Rel. castri crac., t. 541, s. 752. [przypis redakcyjny]

Szczególne — pojedyncze. [przypis redakcyjny]

szczennik (daw.) — wilczątko. [przypis redakcyjny]

szczepu mego trzaski — przyszli moi potomkowie po synie. [przypis redakcyjny]

Szczerą pokutą wobec Izajasza zwlekł na lat wiele swój kres ostateczny — Gdy król Hiskia leżał na śmiertelnej pościeli, prorok Izajasz objawił mu bliski zgon jego i odszedł. Lecz na żarliwą modlitwę króla, prorok znowu powrócił i za wyraźnym rozkazem Boga objawił królowi, że powróci do zdrowia. Król Hiskia rzeczywiście wyzdrowiał i żył jeszcze lat piętnaście (Patrz Księgi Królewskie, XI. 20). [przypis redakcyjny]

Szczerbiec — miecz koronacyjny królów polskich, który Bolesławowi Chrobremu miał wręczyć Otton III, zaginął za Augusta II; za Augusta III wykonano jego kopię, przechowywaną w Skarbcu Królewskim na Wawelu. [przypis redakcyjny]

szczere — prawdziwe. [przypis redakcyjny]

szczerk— gliniasty piasek. [przypis redakcyjny]

szczerk — piasek gliniasty; tu zapewne na zasadzie metonimii oznacza cegły. [przypis redakcyjny]

szczery — prawdziwy. [przypis redakcyjny]

szczery (tu forma lm: szczere) — prawdziwy. [przypis redakcyjny]

szczeście* (starop.) — los, fortuna. [przypis redakcyjny]

szczeście* — szczęście, dola, los, fortuna. [przypis redakcyjny]

szcześliwe mienie — mienie dostateczne, wystarczające i uczciwie nabyte. [przypis redakcyjny]

szcześliwe wyspy — wyspy, na których według mit. gr. przebywali po śmierci (lub nawet jeszcze za życia) sławni bohaterowie. W XVI w. często utożsamiano je z Wyspami Kanaryjskimi. [przypis redakcyjny]

szczeżuja — w pierwotnym znaczeniu: skorupa (np. małża). [przypis redakcyjny]

szczkać (starop.) — cierpieć czkawkę. [przypis redakcyjny]

szczoby wy jej nie rozbudyły. Misiac jej prosto w łyczko zahladaje, serdeńku mojemu (z ukr.) — żebyście jej nie obudzili. Księżyc jej prosto w twarzyczkę zagląda, kochanej mojej. [przypis redakcyjny]

szczo ty (ukr.) — co ty? [przypis redakcyjny]