Przypisy

Morawy — czeska kraina historyczna. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność, miękkość; zniewieściałość. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność. [przypis edytorski]

morbleu (fr.) — do licha. [przypis edytorski]

mordarz (starop.) — morderca. [przypis edytorski]

Mordechaj a. Marchodeusz — syn Jaira z pokolenia Beniamina, służący na dworze w Suzie; ojczym Estery, który podesłał ją Kserksesowi (Achaszweroszowi), gdy ten szukał żony (Est 2,4–8). Znany również z tego, że, wierny swojej religii, nie oddawał pokłonów najwyższemu urzędnikowi królewskiemu, Hamanowi (Est 3,2–5), za co ten miał skazać jego i cały naród żydowski na śmierć (Est 3,5–6). Dzięki wstawiennictwu Estery, Żydzi zostali ocaleni, natomiast Haman poniósł śmierć (Est 8,5–8). [przypis edytorski]

Mordechaj i Estera — postacie z biblijnej Księgi Estery: Estera była młodą Żydówką wychowywaną w czasie niewoli babilońskiej przez swojego kuzyna Mordechaja; została żoną króla perskiego Achaszwerosza, wybraną spośród wielu piękności kraju. [przypis edytorski]

morderce — dziś popr. forma: mordercy. [przypis edytorski]

morderce — dziś popr.: mordercy. [przypis edytorski]

Morderer — wym. jak ang. murderer: morderca. [przypis edytorski]

morderowy (daw., z fr.) — brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

morderz (daw.) — morderca, zabójca. [przypis edytorski]

mordious — przekleństwo gaskońskie, od: mort de Dious: śmierć Boża. [przypis edytorski]

mord kapturowy — mord na zlecenie, przeważnie polityczne, dokonany przez nasłanych, tajemniczych sprawców; Niemcy w czasie wojny popełniali takie zbrodnie w okupowanych państwach. [przypis edytorski]

mordować — tu: męczyć. [przypis edytorski]

mord straszny popełnion na Lemnie — kobiety z wyspy Lemnos zaniedbały ofiary dla Afrodyty, za co bogini ukarała je przykrym zapachem, który sprawił, że mężczyźni porzucili je i wzięli sobie branki porwane z Tracji. W zemście kobiety w ciągu jednej nocy wymordowały swoich mężów, ojców, braci i synów, zabijając wszystkich mężczyzn na wyspie. [przypis edytorski]

Mordwini a. Mordwa — ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkująca rozproszonymi grupami Rosję, m.in.: Republikę Mordwińską, Republikę Tatarstanu, obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; obecna także w Azji Środkowej w Armenii. [przypis edytorski]

mordy z 30 czerwca — tzw. Noc długich noży, czyli akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego. Tej nocy SS i wojsko zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma. [przypis edytorski]

Moréas, Jean, właśc. Papadiamontopoulos, Ioannis (1856–1910) — poeta grecki piszący po francusku; przedstawiciel symbolizmu, twórca nazwy nurtu i autor pierwszego manifestu; autor m.in.: Les Syrtes (1884), Cantilènes (Kantyleny, 1886), Le Pèlerin passionné (Pielgrzym, 1891), Stances (Stance, 1893), Contes de la vieille France (Głos starej Francji, 1904), Iphigénie, tragédie en 5 actes (Ifigenia: tragedia w pięciu aktach, 1904), En rêvant sur un album de dessins (Śpiąc nad albumem obrazów, 1911); część jego twórczości, oddającej nastrojem melancholię i pesymizm fin de siècle'u, była tłumaczona na polski przez poetów Młodej Polski: Zenon Przesmycki (Kantyleny), Wincenty Korab-Brzozowski (Stance), Bronisława Ostrowska (wybrane wiersze). [przypis edytorski]

Morea — jedno z określeń Peloponezu we wczesnym średniowieczu; nazwa ta nawiązuje do obfitości występowania drzew morwowych. [przypis edytorski]

Moreau de Tours, właśc. Jacques-Joseph Moreau (1804–1884) — francuski psychiatra. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz i grafik, jeden z czołowych twórców symbolizmu; autor m.in. obrazu Młody człowiek i śmierć (Le Jeune Homme et la mort, 1865), powstałego w hołdzie dla jego zmarłego przyjaciela. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz symbolista. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — fr. malarz symbolista. [przypis edytorski]

more geometrico (łac.) — na sposób geometryczny. [przypis edytorski]

Morellet, André (1727–1819) — francuski pisarz, encyklopedysta, ekonomista i tłumacz. [przypis edytorski]

Morelly, Étienne-Gabriel (ok.1717–1778/1782) — francuski filozof. [przypis edytorski]

morelów — dziś popr. forma D. lm: morel. [przypis edytorski]

morena (port.) — brunetka. [przypis edytorski]

morenita (hiszp.) — brunetka. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores — karność. [przypis edytorski]

mores — karność, subordynacja. [przypis edytorski]

mores (łac. mos, moris: obyczaj) — przywołanie słynnego zdania z pierwszej mowy Cycerona (106–43 p.n.e.) przeciwko Katylinie, O, tempora, o, mores!: co za czasy, co za obyczaje. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, karność. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores (z łac.) — dobre maniery, obyczaje. [przypis edytorski]

Moret, Alexandre (1868–1938) — egiptolog francuski, od 1923 r. profesor College de France, od 1927 r. członek Akademii Francuskiej; współautor, wraz z Georges'em Davy Des clans aux empires; l'organisation sociale chez les primitifs et dans l'Orient ancien (1926), publikacji objaśniającej historycznie i teoretycznie kwestie totemizmu, władzy indywidualnej i komunistycznej oraz rozwoju społeczeństw od systemu klanowego do imperiów na przykładach ze starożytności (szczególnie Egiptu, ludów semickich i irańskich); autor Histoire de l'Orient 1936. [przypis edytorski]

Moreto y Cavana, Agustín (1618–1669) — hiszpański ksiądz i dramaturg, od 1654 mieszkający w Toledo. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snów. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

morfologia (biol.) — dział biologii, nauka o kształtach oraz budowie organizmów. [przypis edytorski]

morfologia — kształt zewnętrzny. [przypis edytorski]

morfologicznie (z gr.) — pod względem morfologii, tj. formy i budowy. [przypis edytorski]

morga a. mórg (daw.) — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary gruntu; różna w zależności od obszaru: na ziemiach polskich w XIX w. było to ok. 0,5ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg (daw.) — miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; w przeliczeniu na dziś używane jednostki wynosiła na ziemiach polskich ok. 0,5 hektara; 1 włóka liczyła 30 morg. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, ok. 5600 metrów kw. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni, ok. 56 arów. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu; także: grunt o tej powierzchni. [przypis edytorski]

morga (daw., z fr. morgue) — kostnica; budynek, w którym wystawia się do rozpoznania zwłoki nierozpoznanych zmarłych. [przypis edytorski]

morga (daw., z fr. morgue) — kostnica; dawniej ciała zmarłych przechowywano przed pogrzebem w domach mieszkalnych, w budynku kostnicy wystawiano zwłoki osób niezidentyfikowanych w celu ich rozpoznania. [przypis edytorski]

morg a. morga (daw.) — dawna miara powierzchni; w rzeczywistości Morskie Oko jest nieco mniejsze. [przypis edytorski]

morg a. morga (daw.) — hist. miara powierzchni ziemi, równa 0,56 hektara, używana w Europie w XIX w. [przypis edytorski]

morganatyczność — związek morganatyczny zawierany jest przez władcę z osobą niższego stanu, która nie dziedziczy tronu ani tytułu, a również dzieci ich nie nabywają. [przypis edytorski]

morganatyczny — funkcjonujący w małżeństwie zawartym przez członka rodziny królewskiej z osobą niższego stanu, która wraz z dziećmi nie dziedziczy majątku ani uprawnień do tronu. [przypis edytorski]

morganatyczny — wchodzący w związek, małżeński bądź nieformalny, z arystokratą lub władcą, lecz nie nabywający z tego powodu tytułów ani uprawnień dla siebie ani dla dzieci z tego związku. [przypis edytorski]

morganatyczny związek — zawierany przez członka rodziny królewskiej z osobą niższego stanu, która wraz z dziećmi nie dziedziczy majątku ani uprawnień do tronu. [przypis edytorski]

Morgan, Henry (ok. 1635–1688) — angielski korsarz, nieformalny przywódca pirackiego Bractwa Wybrzeża po śmierci Edwarda Mansvelta; organizował najazdy przeciwko hiszpańskim osadom, w 1671 przewodził największej wyprawie pirackiej w dziejach, gdy dowodząc eskadrą 28 okrętów i ponad 1800 ludźmi, zdobył miasto Panamę. [przypis edytorski]

Morgan, John Pierpont (1837–1913) — amerykański finansista i przedsiębiorca. [przypis edytorski]

Morgan, Lewis Henry (1818–1881) — antropolog kultury i historyk amer., jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych, od 1875 r. członek amer. Akademii Nauk (National Academy of Sciences); pierwszy badacz historii i kultury Irokezów, na podst. obserwacji szczepu Seneca, który przyjął go w poczet swych członków; jeśli chodzi o badania na temat małżeństwa, istotne jest dzieło Morgana pt. Ancient Society, or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery, through Barbarism to Civilization, (Londyn 1877; wyd. pol. Społeczeństwo Pierwotne, czyli Badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji, Warszawa 1887, tłum. J.F. Wolski, tj. L. Krzywicki): na bazie tej pracy oraz notatek Marksa Fryderyk Engels wydał w 1884 r. dzieło zatytułowane Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana. [przypis edytorski]

Morgan Maggiore a. Morgante — poemat w 28. pieśniach oktawą Luigiego Pulci, wydany w 1483 r., oparty na popularnych fr. opowieściach o Orlandzie (Rolandzie) i Renaudzie (Rinaldzie) de Montauban, dwóch sławnych paladynów Karola Wielkiego. Utwór, miejscami przyjmujący styl burleskowy, opowiada o olbrzymie Morganie, który staje się wiernym towarzyszem rycerza Orlando, odkąd ten powstrzymał go od ataku na klasztor Chiaromonte i nawrócił na chrześcijaństwo. Po wielu najosobliwszych przygodach u boku Orlanda Morgan umiera z powodu ukąszenia kraba, zaś poemat kończy się opisem porażki i śmierci Orlanda pod Roncesvalles (bitwa w Wąwozie Ronsewalskim); do drugoplanowych, choć ważnych dla kolorytu utworu postaci należą m.in. przyjaciel Morgana, żarłok Margutte, który umiera od ataku śmiechu oraz demon Astarot (wł. Astarotte) o filozoficznych skłonnościach. [przypis edytorski]

morgantyczny — (o małżeństwie) nie zapewniający tytułu arystokratycznego małżonkowi niższego stanu ani dzieciom. [przypis edytorski]

morg — dawna jednostka powierzchni w rolnictwie. [przypis edytorski]

Morgen früh będzie essen (niem. zmieszany z pol.) — wczesnym rankiem będzie jedzenie. [przypis edytorski]

Morgen, Herr Commendant! (niem.) — Dzień dobry, panie komendancie! [przypis edytorski]

Morgen nach Heimat (niem.) — rankiem do ojczyzny, chodzi o piosenkę żołnierską Jutro do domu, wzmiankowaną niżej. [przypis edytorski]

Morgen! (niem.) — Dzień dobry! [przypis edytorski]

Morgen (niem.) — dzień dobry; skrót od: guten Morgen. [przypis edytorski]

Morgen (z niem.: ranek) — skrót od guten Morgen: dzień dobry. [przypis edytorski]

morgz z niem. Morgen, tj. ranek — daw.: powierzchnia pola, jaką można zaorać jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia. [przypis edytorski]

Moriah (rel.) — Wzgórze Świątynne, jeden z największych obszarów sakralnych na świecie, zlokalizowany we Wschodniej Jerozolimie. W czasach biblijnych wzgórze nosiło nazwę Moria. [przypis edytorski]

Moria — wzgórze, na którym Abraham miał złożyć w ofierze swojego syna Izaaka. [przypis edytorski]

moribund, morybund (z łac. moribundus) — umierający, bliski śmierci. [przypis edytorski]

moribundus (łac.) — umierający (lp r.m.). [przypis edytorski]

Morillo, Miguel (ok. 1428–ok. 1491) — hiszpański dominikanin, inkwizytor. [przypis edytorski]

Morisco!… Dio mio… sono morta (wł.) — umieram, o mój Boże, nie żyję. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — ci, którzy mają umrzeć. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — mający umrzeć; idący na śmierć. [przypis edytorski]

morituri salutamus te Caesar (łac.) — pozdrawiamy cię, Cezarze, idąc na śmierć. [przypis edytorski]

morituri te salutant, ave doctor (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, witaj doktorze (parafraza słów skierowanych przez wchodzących na arenę gladiatorów do cesarza: Ave, Cæsar, morituri te salutant: witaj Cezarze, idący na śmierć pozdrawiają cię). [przypis edytorski]

Morituri te salutant (łac.) — Idący na śmierć pozdrawiają cię. [przypis edytorski]

morituri te salutant (łac.) — właśc. Ave, Caesar, morituri te salutant: „Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię idący na śmierć”; salut rzymskich gladiatorów przed walką, skierowany do cezara. [przypis edytorski]

morituri te salutant, Veritas (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, Prawdo; strawestowaną tu formułę Ave, Cesar, morituri te salutant (dosł. Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię) wypowiadali gladiatorzy prezentując się cezarowi przed wejściem na arenę podczas igrzysk w staroż. Rzymie. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — mający umrzeć. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — umierający. [przypis edytorski]