Przypisy

Jazykow, Mikołaj Michajłowicz (1803–1847) — ros. poeta z kręgu literackiego Puszkina. [przypis edytorski]

jazzband — z ang. jazz band: zespół wykonujący muzykę jazzową; tu w znaczeniu używanym dawniej: jazz. [przypis edytorski]

jazzy — dziś: jazz. [przypis edytorski]

J. B. O. — Józefat Bolesław Ostrowski (1805–1871), krytyk, uczestnik estetyczno-literackiego sporu klasyków z romantykami, przebywający na emigracji w Londynie. [przypis edytorski]

jęczeć — w innym wyd. jęczyć. [przypis edytorski]

jęczyć — dziś: jęczeć. [przypis edytorski]

jędor (daw., gw.) — indor. [przypis edytorski]

jędyk (gw.) — indyk. [przypis edytorski]

jędza — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

jędza niezgody — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

jędza — tu: śmierć. [przypis edytorski]

jędza z wężami — Erynia, jedna z bogiń zemsty. [przypis edytorski]

Jędze a. Erynie (mit. gr.) — boginie zemsty. Ich zadaniem jest także pilnowanie, by nic nie przekraczało praw natury, dlatego nie pozwoliły koniowi dalej mówić. [przypis edytorski]

Jędze a. Erynie (mit. gr.) — boginie zemsty, uosobienie wyrzutów sumienia. [przypis edytorski]

Jędze (mit. gr.) — Erynie, boginie zemsty. [przypis edytorski]

jędze — tu: Erynie (mit. gr.) a. Furie (mit. rzym), boginie zemsty, uosobienie wyrzutów sumienia, bóstwa pilnujące, aby czyny nie przekraczały praw natury. [przypis edytorski]

jędze — w innym wyd.: żądze. [przypis edytorski]

jędzon (daw.) — potwór. [przypis edytorski]

jędzon — potwór, upiór. [przypis edytorski]

jęke — złodziejaszek. [przypis edytorski]

jęki cierpiących i nieszczery śmiech ludzki — Juliusz Słowacki, Godzina myśli; cytat ze zmienionym szykiem wyrazów. [przypis edytorski]

jęki swemi — dziś popr. forma N.lm: jękami. [przypis edytorski]

jękła — dziś popr. forma: jęknęła. [przypis edytorski]

jękła — dziś popr.: jęknęła. [przypis edytorski]

jękło — dziś popr.: jęknęło. [przypis edytorski]

jękło — dziś raczej: jęknęło. [przypis edytorski]

jękły (daw., gw.) — dziś: jęknęły. [przypis edytorski]

jękły — dziś popr.: jęknęły. [przypis edytorski]

jękóm — dziś popr. forma C. lm: jękom; tu popr.: do jęków. [przypis edytorski]

jęła (daw.) — zaczęła. [przypis edytorski]

jęła — daw. zaczęła. [przypis edytorski]

jęła się — zaczęła się. [przypis edytorski]

Jélyotte, Pierre (1713–1797) — śpiewak opery paryskiej (tenor), uważany za najświetniejszego w swoich czasach. [przypis edytorski]

Jérôme Paturot à la recherche de la position sociale — właśc. Jérôme Paturot à la recherche d'une position sociale, powieść satyryczno-obyczajowa autorstwa Louise'a Reybauda (1799–1879), francuskiego pisarza i polityka. [przypis edytorski]

jętka — uskrzydlony owad, który w postaci larwalnej zamieszkuje strumienie, a po wykluciu do postaci dorosłej żyje bardzo krótko, czasem jeden dzień (stąd: jętka jednodniówka). [przypis edytorski]

jętki — rząd uskrzydlonych owadów, zwykle związanych ze środowiskiem wodnym, żyjących w postaci dorosłej bardzo krótko, czasem jeden dzień, mimo że okres życia larw trwa nawet do kilku lat i obejmuje 20–30 linień. [przypis edytorski]

język „brazylijski” — w Brazylii, dawnej kolonii portugalskiej, językiem urzędowym, obecnie ojczystym dla większości mieszkańców, jest brazylijska odmiana języka portugalskiego, różniąca się od standardu europejskiego nieco odmienną fonetyką oraz dużym procentem słownictwa zapożyczonego z lokalnych języków indiańskich. [przypis edytorski]

języki nieprzyjacielskie — tj. jeńców, których można wypytać o stan nieprzyjacielskich sił. [przypis edytorski]

język — jeniec, od którego można wydobyć informacje. [przypis edytorski]

język — jeniec schwytany dla uzyskania informacji o siłach przeciwnika. [przypis edytorski]

język latyński — język łaciński. [przypis edytorski]

Język swój, w którym samym to królestwo miedzy wielkimi onemi słowieńskimi wolne zostało — ponieważ państwem moskiewskim rządzą tyrani (zob. Kazanie wtóre), Słowianie mieszkający na Bałkanach podlegają tyranii sułtana tureckiego, a Czesi nie mają własnego państwa, podlegają władzy austriackich Habsburgów. [przypis edytorski]

język — tu: informator, żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach. [przypis edytorski]

język — tu: wiadomość. [przypis edytorski]

język — tu: żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach. [przypis edytorski]

Język tylko przysięgał — Eurypides, Hippolytos uwieńczony, w. 612. [przypis edytorski]

język wężów — przen. jadowita krytyka. [przypis edytorski]

Jean-Baptiste Duvoisin (1744–1813) — fr. dostojnik kościelny, autor m.in. Szkiców o tolerancji, cieszył się zaufaniem Napoleona I. [przypis edytorski]

Jean Baptiste Racine (1639–1699) — fr. poeta i dramaturg; autor m.in. Andromachy i Fedry. [przypis edytorski]

Jean Charlier Gerson — Theologieprofessor, Prediger, Pfarrer von Paris (1363–1429). [przypis edytorski]

Jean de La Bruyère (1645–1696) — fr. pisarz, autor Charakterów (Les Caractères ou les Mœurs de ce siècle), dzieła opisującego postaci i obyczaje XVII-wiecznej Francji. [przypis edytorski]

Jean de La Fontaine (1621-1695) — jeden z czołowych pisarzy klasycyzmu francuskiego, autor około 250 bajek. [przypis edytorski]

Jean-Martin Charcot (1825–1893) — fr. neurolog, jeden z nauczycieli Zygmunta Freuda, ojciec lekarza i podróżnika Jeana-Baptiste Charcota (1867–1936). [przypis edytorski]

Jeanne d'Arc a. Joanna d'Arc (1412–1431) — znana także jako Dziewica Orleańska, fr. bohaterka narodowa, święta Kościoła katolickiego, patronka Francji. Podczas wojny stuletniej walnie przyczyniła się do kilku ważnych zwycięstw armii francuskiej, twierdząc, że działa kierowana przez Boga. Pośrednio przyczyniła się do koronacji Karola VII. Została schwytana przez Burgundczyków i przekazana Anglikom, osądzona przez sąd kościelny i spalona na stosie w wieku 19 lat. 24 lata później papież Kalikst III dokonał rewizji decyzji sądu kościelnego. Uniewinnił ją i określił przeprowadzony w Rouen proces jako sprzeczny z prawem. Została beatyfikowana w 1909 roku i kanonizowana w 1920. [przypis edytorski]

Jeanne du Barry (1743–1793) — faworyta Ludwika XV. [przypis edytorski]

Jean Paul (1763–1825) — właśc. Johann Paul Friedrich Richter; niemiecki pisarz, jeden z prekursorów romantyzmu niemieckiego; autor wierszy z elementami ironii i satyry oraz opowieści niesamowitych. [przypis edytorski]

Jean Paul — chodzi o Jean Paula Richtera (1763–1825), pisarza niem. okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

Jean Paul, właśc. Johann Paul Friedrich Richter (1763–1825) — niemiecki pisarz, jeden z prekursorów romantyzmu niemieckiego; autor wierszy z elementami ironii i satyry oraz opowieści niesamowitych. [przypis edytorski]

Jean-Paul — właśc. Johann Paul Friedrich Richter (1763–1825), pisarz, prekursor niemieckiego romantyzmu. [przypis edytorski]

Jean Paul, właśc. Johann Paul Richter (1763–1825) — pisarz niemiecki, jeden z głównych prekursorów romantyzmu w literaturze niemieckiej XVIII w. [przypis edytorski]

Jean Paul właśc. Richter, Johann Paul Friedrich (1763–1825) — pisarz niem., prekursor romantyzmu, wielbiciel Jean-Jacques'a Rousseau; jako pierwszy użył określenia Weltschmerz (niem.: ból świata; ból spowodowany przez świat). [przypis edytorski]

Jean qui pleure et Jean qui rit (fr.) — Jan, który płacze i Jan, który się śmieje. [przypis edytorski]

Jean qui rit et Jean qui pleure (fr.) — Jean, który się śmieje i Jean, który płacze. [przypis edytorski]

Jeans, James Hopwood (1877–1946) — angielski fizyk i astronom, popularyzator nauki, zajmował się kinetyczną teorią gazów, teorią promieniowania oraz kosmologią. [przypis edytorski]

jebit twoju mať, blaď jewrejskaja (ros.) — jebać twoją matkę, ty kurwo żydowska. [przypis edytorski]

jechać do morza — dziś popr.: jechać nad morze. [przypis edytorski]

jechać (…) okrętem — dziś popr.: płynąć okrętem. [przypis edytorski]

jechać pocztą — jechać pojazdem konnym przewożącym pocztę oraz pasażerów. [przypis edytorski]

jechać za obcymi papierami — jechać na obcych papierach. [przypis edytorski]

jechał tyli świat — gw.: jechał z tak daleka. [przypis edytorski]

jechali gumami — tj. dorożką na kołach z gumowymi oponami. [przypis edytorski]

jechali (…) koleśno — jechali kolasami, czyli karetami. [przypis edytorski]

Jechewed — również: Jokebed. [przypis edytorski]

je (daw.) — ich. [przypis edytorski]

jedenaścioro — «A gdzie była Dina? [Jakub] umieścił ją w zamkniętej skrzyni, aby nie wpadła Esawowi w oko», zob. Raszi do 32:23. Tu «Dina ujęta jest w wyrażeniu „żony swoje”, ponieważ cały czas przebywała z [Leą], swoją matką», zob. Radak do 32:23. [przypis edytorski]

jedenastu — jedenastka urzędników ateńskich zarządzających więzieniem i nadzorujących wykonanie wyroków śmierci, składająca się z dziesięciu obywateli, po jednym z każdej grupy (fyle), oraz pisarza. [przypis edytorski]

jeden był redaktorem pisemka, drugi malarzem, inny teologiem — dziennikarzem, redaktorem gazety był Benito Mussolini, wódz włoskiego faszyzmu, dyktator Włoch; malarzem był Adolf Hitler, wódz niemieckiego narodowego socjalizmu (nazizmu), dyktator III Rzeszy; w seminarium duchownym studiował Józef Stalin, faktyczny dyktator Związku Radzieckiego. [przypis edytorski]

jedenć (…) wskażę sposób — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

Jeden cesarz, jeden w ziemi sędzia; Rzym skoro zbudowany jest, dwu królów mieć nie mógł — Skarga cytuje tutaj tekst Hieronima pt. Ad rusticum monachum za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

jeden drugiego ciężar noś — Ga 6, 2. [przypis edytorski]

jeden drugiego nie cierpieć hołyszem — nie tolerować, by drugi był biedakiem. [przypis edytorski]

jeden fant jest (…) kucyk — dziś popr.: jednym fantem jest (…) kucyk. [przypis edytorski]

jeden mówił, że istnieją trzy rzeczy i niektóre z nich niekiedy jakoś walczą z sobą, a czasem się zaczynają kochać… — zapewne Ferekydes z Syros (VI w. p.n.e.), jeden z pierwszych prozaików greckich, który jako „pierwszy pisał o naturze i o bogach”: nakreślił obraz stworzenia świata, pochodzącego od trzech boskich zasad: Zasa, Chthonii i Kronosa, stanowiących mitologiczne przedstawienia prazasad (arché) wszechświata. [przypis edytorski]

jeden poeta napisał — Terentius, Eunuchus. [przypis edytorski]

jeden — tu: sam. [przypis edytorski]

jeden tylko — Chrystus. [przypis edytorski]

Jedenże się obrał Lacedemończyk, który mu powiedał (…) — był to Demaratos, pozbawiony tronu król Sparty, który schronił się na perskim dworze Dariusza, poprzednika Kserksesa; rozmowę opisuje Herodot (Dzieje VII 101 i nast.). [przypis edytorski]

Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego — dewiza bohaterów powieści przygodowej Trzej muszkieterowie Aleksandra Dumasa, podkreślająca solidarność i współodpowiedzialność członków grupy. [przypis edytorski]

jeden z członków Rady nie więcej wykroczył jak to, że poszedł mimo wiedzy Rady do tych panów, którzy byli aresztowani — był to adwokat Michał Wulfers, w Pamiętniku Kilińskiego wspomniany jako Balfers. [przypis edytorski]

jeden z francuskich królów, który się narodził z czterema zębami — dwaj królowie francuscy urodzili się z tzw. zębami noworodkowymi: Ludwik XIV (1638–1715) i Ludwik XVI (1754–1793). [przypis edytorski]

Jeden z moich najstarszych przyjaciół — prawdopodobnie chodzi o Józefa Bohdana Zaleskiego (1802–1886), poetę romantycznego i kolegę szkolnego autora. [przypis edytorski]

jeden z najsławniejszych mówców Izby — uznawany za wybitnego mówcę generał napoleoński Maximilien Sebastien Foy (1775–1825), jeden z przywódców opozycji w okresie Restauracji. [przypis edytorski]

jeden z nich — «Był to Lewi, który został teraz sam, bez Szimona, swego towarzysza», zob. Raszi do 42:27. [przypis edytorski]

jeden z nich jest tak wielki — zapewne chodzi o Czarny Staw Gąsienicowy. [przypis edytorski]

jeden z tych czterech dni w roku, w których czas prawdziwy pokrywa się z czasem średnim — prawdziwy czas słoneczny, wynikający bezpośrednio z pozycji Słońca na niebie, jest czasem płynącym niejednostajnie, gdyż Ziemia porusza się po elipsie w płaszczyźnie nachylonej względem swojej osi obrotu. W zegarkach mechanicznych i w życiu codziennym używa się jednostajnie płynącego czasu średniego. Różnica pomiędzy tymi dwoma czasami wynosi do kilkunastu minut i jest zerowa cztery razy w roku: 15 kwietnia, 13 czerwca, 1 września i 25 grudnia. [przypis edytorski]

Jeden z wybitnych matematyków (…) zaczął pisać na czymś czarnym, co stało na ulicy — był to znany z nadzwyczajnego roztargnienia francuski matematyk i fizyk André Ampère (1775–1836). [przypis edytorski]

jedła — dziś popr. forma D.lp: jadła. [przypis edytorski]

jedle — dziś: jadle, jedzeniu. [przypis edytorski]

jedle — dziś: jodły a. jedlinę. [przypis edytorski]

jedle — jodły (a. ogólnie: drzewa iglaste; choina). [przypis edytorski]