Przypisy

zawziąć — tu: zakorzenić się, utrwalić. [przypis redakcyjny]

zawzięcie (daw.) — [tu:] zamiar. [przypis redakcyjny]

zaźrzeć (starop.) — zazdrościć, lecz tu się rozumie w szlachetny sposób. [przypis redakcyjny]

zaźrzeć (starop.) — zazdrościć. [przypis redakcyjny]

zażąć (daw.) — zgnieść. [przypis redakcyjny]

zażąc — ścisnąć. [przypis redakcyjny]

zażęta siarka — siarka zajęta ogniem, zapalona. [przypis redakcyjny]

zażęty troską (daw.) — ściśnięty, przygnieciony troską. [przypis redakcyjny]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis redakcyjny]

zażyć — użyć, posłużyć się. [przypis redakcyjny]

zażyć — zakosztować. [przypis redakcyjny]

zażyć — zaznać, doznać, doświadczyć. [przypis redakcyjny]

zażyć z mańki — oszukać, podejść. [przypis redakcyjny]

zażyć z mańki — tu: oszukać, wywieść w pole; wyrażenie wzięte z języka wojskowego: zażyć z mańki (tj. z lewej ręki) oznaczało niespodziewane uderzenie przeciwnika w walce na białą broń z lewej strony, po szybkim przerzuceniu broni z ręki do ręki. [przypis redakcyjny]

zażył — tu: wziął, przywłaszczył. [przypis redakcyjny]

zażywać — tu: używać sobie na czymś; pustoszyć. [przypis redakcyjny]

zazdrość [zelotypia] — Zob. Przyp. do Tw. 35. [przypis redakcyjny]

zazdrość zjednałeś (…) w mojej małej osobie — spowodowałeś zazdrość (u żony) o moją skromną osobę. [przypis redakcyjny]

zazionąć (daw.) — owiać. [przypis redakcyjny]

zazrośnego — zazdrosnego (starop. postać wyrazu, –d zostało wtrącone później. [przypis redakcyjny]

zazula (ukr.) — kukułeczka. [przypis redakcyjny]

zbajczyć — wymyślić coś nierzeczywistego. [przypis redakcyjny]

z bajki Prawda — zgodnie z poznawczą koncepcją bajki, pod jej zawoalowaną postacią wypowiadane są tylko prawdy. Bajka objawiająca się jako naga Prawda (nuda veritas u Horacego), ponieważ prawdę mówi się bez osłonek, przedstawiana była w alegorycznych obrazach, jak np. na sztychowanym frontispisie Fables nouvelles dedié au Roi A. Houdara de la Motte'a z 1720 r., w sposób następujący: do siedzącego na tronie króla (bez korony), obok którego stoi Minerwa, zwraca się w pokłonie poeta z kaduceuszem w lewej ręce wskazując ręką prawą na unoszącą się w rozświetlonym obłoku Prawdę wyobrażoną jako nagą kobietę. W perspektywie rysunku postaci Prawdy, Minerwy i poety odpowiadające sobie wymiarami są znacznie większe od króla. [przypis redakcyjny]

zbaraskie — oblężenie Zbaraża 1 lipca – 15 sierpnia 1649 r. [przypis redakcyjny]

zbarażczyk — tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]

Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. [przypis redakcyjny]

zbarcz (neol.) — obarcz. [przypis redakcyjny]

zbawić* (starop.) — pozbawić. [przypis redakcyjny]

Z Bentywolą Torellę, Wiszkontki rodzone — w przekładzie wygląda tak, jakoby Bentywola i Torella były „Wiszkontki rodzone”, co się zupełnie nie zgadza z oryginałem. Ariost wylicza tu ogólnikowo panie z rodziny Torellów, Bentywolów, Wiskontów i Pallawidżinów: E le Torelle, eon le Bentivoglie, / E le Visconte e le Pallavigine. [przypis redakcyjny]

zbespiecznieć (starop. forma ort.) — poczuć się bezpiecznym. [przypis redakcyjny]

z bezpieczeństwem — o ile jest zapewnione bezpieczeństwo [raczej: jeśli ma być zapewnione bezpieczeństwo. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

zbiec — tu: nadbiec. [przypis redakcyjny]

Z biegiem czasu zostanie uznana niezaprzeczalnie prawda, że Marks był przede wszystkim potężnym, intuicyjnym umysłem filozoficznym: ale tego się nie zrozumie, póki krążyć będzie bajeczka o filozofie Engelsie, który był pierwszorzędnym publicystą, ale absolutnie nie wchodzi w rachubę jako filozof. [przypis redakcyjny]

Z biegiem fal naszej leniwej Chijany — Chiana, zbyt leniwo płynąca rzeka w Toskanii. [przypis redakcyjny]

zbierać — gromadzić (tu chodzi o gromadzenie tekstów, fraszek). [przypis redakcyjny]

zbierać — tu w znaczeniu: „wybierać” (z gniazda). [przypis redakcyjny]

zbieżał (starop.) — przejechał. [przypis redakcyjny]

zbijać (starop.) — [tu:] trudnić się rzemiosłem zbójeckim. [przypis redakcyjny]

zbili (gw.) — od: zbilić, zbylić: pamiętać, pomyśleć o czymś, tu: ani zbili: w jakimś innym sensie, dziś mętnym (jak cała przemowa Gospodarza); może: niewątpliwie lub tp. [przypis redakcyjny]

zbiór — majątek, bogactwo. [przypis redakcyjny]

zbiór — majątek. [przypis redakcyjny]

zbisurmanić się (daw. pogard.) — zostać muzułmaninem. [przypis redakcyjny]

zbita — tu: zbita w kupę, skupiona. [przypis redakcyjny]

zbłaźnił — ośmieszył. [przypis redakcyjny]

zbór Amonów — świątynia bożka Amona w oazie Siwah. [przypis redakcyjny]

zbór ariański — świątynia ariańska. Arianie albo bracia polscy: odłam reformacji polskiej, który wyłonił się z kalwinizmu. W początkowym okresie (1563–1569) w arianizmie górował nurt plebejski, radykalni ideologowie ariańscy potępiali nierówność społeczną, uchylali się od służby wojskowej i sprawowania urzędów. Niektórzy spośród szlachty ariańskiej rozdawali swe majątki ubogim, uwłaszczali chłopów i żyli z pracy własnych rąk. U schyłku XVI w. w arianizmie zwyciężył kierunek umiarkowany; reprezentanci jego wycofywali się na pozycje szlacheckie, nadal jednak głosili idee humanitaryzmu i wolności sumienia. W okresie kontrreformacji arianie uchwała sejmową zostali wygnani z Polski (1658). [przypis redakcyjny]

zbór (daw.) — zgromadzenie wierzących. [przypis redakcyjny]

zbór helwecki — dom modlitwy jednego z wyznań kalwińskich. [przypis redakcyjny]

z bodźców odzienie — z kolców. Ale bodziec znaczy także: podnieta, i tu ta dwoistość znaczenia [została; Red. WL] wyzyskana. [przypis redakcyjny]

zbodzie (starop.) — [tu:] zbije, strąci. [przypis redakcyjny]

zbodzie — zepchnie; dosł.: strąci z konia. [przypis redakcyjny]

z Boratyniem co się stało na sejmie — na sejmie 1659 r. oskarżony jako dzierżawca mennicy o nielegalne działania Boratyni dzięki zeznaniom 18 świadków przysięgłych dowiódł, że zgodnie z kontraktem nie wybił więcej niż 2 miliony szelągów. [przypis redakcyjny]

z brameczką — za szfarką. [przypis redakcyjny]

zbrodnia skolimowska — mord na rodzinie młynarza Stanisława Regla w Skolimowie (pod Warszawa) 4 lutego 1922. [przypis redakcyjny]

zbrodnia tego hultaja Bourmont pod Waterloo — na cztery dni przed bitwą gen. Bourmont zdezerterował z szeregów armii Napoleona do obozu nieprzyjaciela. [przypis redakcyjny]

zbrodzień (daw.) — zbrodniarz. [przypis redakcyjny]

zbrodzień (starop.) — zbrodniarz. [przypis redakcyjny]

zbrojne prawo — Zabezpieczające dostatecznie własność obywatelską. [przypis redakcyjny]

zbrojne, z wnętrza konia urodzone plemię — Agamemnon mówi tu o koniu drewnianym, do którego wnętrza schowali się najdzielniejsi bohaterzy achajscy i w ten sposób ukryci dostali się podstępem do Troi, gdzie urządzili straszliwą rzeź, niespodzianie wypadłszy z konia. [przypis redakcyjny]

Z broszury hrabiego Jerzego Mycielskiego o malarzu polskim XVIII stulecia Aleksandrze Kucharskim przytaczam taki kwiatuszek: „Tam również w tzw. Appartements de la Reine wisi dotąd inny portret Marii Antoniny z roku 1788 przez panie Lebrun w całej postaci, w sukni z szafirowego aksamitu, o białym przodzie, z królewskim spokojem zamykającej książkę, właśnie co czytaną, tam wreszcie oglądać można owo arcydzieło pędzla artystki — ów tryumf macierzyństwa na płótnie (sic), Marię Antoninę w czerwonej aksamitnej sukni, sobolami obszytej, siedzącą w fotelu i pieszczącą się z trojgiem dzieci: — Madame Royale, pierwszym delfinem i późniejszym Ludwikiem XVIII”. Broszurę p. hr. Mycielskiego poznałem dzięki pewnej interesującej się Polską Angielce; pytała mnie ona, dlaczego, chociaż rozumie po polsku, nie jest w stanie pojąć, o co p. Mycielskiemu chodzi. Musiałem jej tłumaczyć, że nie jest to właściwie polski język, lecz pewien rodzaj c.k. gwary krakowskich profesorów; że wreszcie p. hr. Mycielski był wzruszony, myśląc, jaką śmiercią skończyła córka drogiej jego polskiemu sercu Marii Teresy „qui pleurait toujours et prenait en pleurant, et toute en larmes demandait davantage”. Taż sama pani pytała mnie o dobre polskie wydanie pism Hoene-Wrońskiego: odpowiedziałem jej, że nie mamy nawet złego, że natomiast Hoene-Wrońskim, polskim romantyzmem filozoficznym, zaczynają się interesować rosyjscy mistycy i myśliciele, reprezentujący współczesny rosyjski ruch religijny; — można więc spodziewać się, że po pewnym czasie ukażą się zupełne wydania rosyjskie Wrońskiego, Bukatego, Cieszkowskiego, Królikowskiego, Trentowskiego i za paręset lat, gdy już polskie i francuskie oryginały zaginą — będzie je można na nowo z rosyjskiego przetłumaczyć. [przypis redakcyjny]

Zbrucz, Smotrycz, Studzienica, Uszka, Kałusik — rzeki w zach. części Ukrainy, w dorzeczu Dniestru. [przypis redakcyjny]

Z brulionu satyry przytaczamy porzucony później przez autora fragment o złocie i bogactwie: „Bogactwo, mówią mędrcy, że to jest rzecz podła. / Nie wierzcie — z tego teraz wszystko płynie źródła — / Rzecz znikoma, a przecie świat jej cały szuka, / Przydatek wielkie dzieła, przydatek nauka, / Złoto grunt, złoto cecha przymiotów i cnoty, / Dobra sława i talent, lepszy kruszec złoty.” (I. Krasicki, Satyry i listy). [przypis redakcyjny]

zbyć się (daw.) — pozbyć się. [przypis redakcyjny]

zbyć skąd lub komuś (starop.) — odejść, ujść (por. przybyć: przyjść). [przypis redakcyjny]

zbyć skąd (starop.) — odejść, ujść (por. przybyć). [przypis redakcyjny]

zbyć (starop.) — stracić. [przypis redakcyjny]

zbyć (tu: 3 os. lp: zbędzie) — stracić. [przypis redakcyjny]

zbytecznych — zbyt obfitych. [przypis redakcyjny]

zbyteczny* (starop.) — nadmierny. [przypis redakcyjny]

zbytnie (starop.) — zbytnio; bardzo. [przypis redakcyjny]

zbytni legat (starop.) — brzuch leniwy. [przypis redakcyjny]

Zbyt poznani — przejrzani. [przypis redakcyjny]

zbywszy (starop.) — pozbywszy się, utraciwszy. [przypis redakcyjny]

z całą potęgą — w pierwodr.: i z całą potęgą. [przypis redakcyjny]

Z całych Włoch może w najpiękniejszym mieście — We Florencji. [przypis redakcyjny]

z całym urokiem — w pierwodruku: za całym urokiem. [przypis redakcyjny]

z cegieł stoją wielkie góry — piramidy zbudowane z wielkich prostokątnych bloków kamiennych, przypominających cegły w powiększeniu. Słowacki patrzył prawdopodobnie z Nilu na piramidy osłonięte mgłą jesienną, stąd: „na cegłach leżą chmury”. [przypis redakcyjny]

z cesarzem — Napoleonem III. [przypis redakcyjny]

z chińskich ziół ciągnione treści — herbata. [przypis redakcyjny]

Z chmur chłodnych wiatry czy to grady miecą — Według fizyki Arystotelesa mgły i wyziewy z ziemi podnoszą się do strefy chłodnej, skąd spadają gradem, burzą lub deszczem, czy wiatr jest lub nie, czy nanosi z sobą obłoki dżdżyste lub nie. [przypis redakcyjny]

Z Chrystusowego orła zapowiedzi — Tym orłem Chrystusowym jest św. Jan, najulubieńszy uczeń Zbawiciela, któremu dozwolone było najgłębiej wzrok duchowy zatapiać w słońcu aniołów, to jest w Bogu. [przypis redakcyjny]

z ciałem rozwód bierze dusza nasza — Tu poeta wykłada stan dusz pośmiertny, wnet po rozwiązaniu się przez śmierć ciała zmysłów naszych. Z tego wykładu widzimy, że potępionych w piekle i pokutujących w czyśćcu cierpienia i męki nie są wyłącznie cielesne, że to są tylko cierpienia duszy, które się w jej pozornym ciele, to jest w jej cieniu, jak w zwierciadle odbijają. [przypis redakcyjny]

Z ciałem tym samym, coś wziął z urodzenia — To jest z ciałem rzeczywistym, a nie pozornym, jakim wnet po śmierci oblekają się dusze. [przypis redakcyjny]

Z Cyceronem… — Marcus Tullius Cicero (106–43 p. n. e.), słynny mówca i mąż stanu rzymski, gorący obrońca republiki, zdemaskował spisek Katyliny (por. satyra Złość ukryta i jawna), a oskarżając go w senacie, wygłosił słynne cztery mowy, zwane katylinarkami. [przypis redakcyjny]

z Cypru bogini — Wenus (Afrodyta), gdyż na Cyprze była głośna siedziba jej kultu. [przypis redakcyjny]

z czasem — po pewnym czasie, w późniejszym wieku. [przypis redakcyjny]

Z czterech synów Lotara I, Gontran najbardziej zaniedbał dowództwa wojsk — Gontran nie podjął nawet wyprawy przeciw Gondobaldowi, głosił się synem Lotara i domagał swojej części królestwa. [przypis redakcyjny]

zdać się (daw.) — zejść się. [przypis redakcyjny]

zdać się — zraić, zręczyć się; matka króla Michała Wiśniowieckiego była z domu Zamoyska. [przypis redakcyjny]

Zdałać (…) miała — zdała ci się… szczuplejsza niż ta, na której byś ty przestać miała. [przypis redakcyjny]

Zda mu się, że na moście widzi stojącego / Hetruryą na sobie wszystkę dzierżącego — Horacjusz Kokles stojąc sam jeden na moście, dawał odpór całemu wojsku etruskiemu Porsenny. [przypis redakcyjny]

zdania przedsięwziętych — sądy a priori, czyli powzięte z góry, przed potwierdzeniem ich doświadczeniem. [przypis redakcyjny]

zdaniem ogólnym — według powszechnego mniemania. [przypis redakcyjny]

zdanie niektórych starych szkół, iż wszystko płynie — wszystko płynie (πάντα ῥεῖ) jest to zdanie Heraklita z Efezu, filozofa z końca VI wieku przed Chr., przezwanego mrocznym (ό σκοτεινος). Według niego woda i ziemia są odmianami ognia, który jest pierwiastkiem głównym wszechświata, istniejącego od wieków wiecznych. Ogień zamienia się na ziemię i wodę drogą zstępną (οδός κάτω); ziemia i woda zamieniają się w ogień drogą wstępną, w górę się pnącą (οδός ἄνω); lecz obie drogi są nierozłączne, stanowiąc jedność ustawicznej przemiany: οδός ἄνω κάτω μίη. [przypis redakcyjny]

Zdanie to, niedostosowane do sytuacji w dramacie, jest wyrazem stosunków polskich i na nim głównie opierają się poglądy o tendencji politycznej Odprawy. [przypis redakcyjny]

zdarzenia polityczne — zapewne powstanie styczniowe, a następnie represje rządu rosyjskiego oraz reforma uwłaszczeniowa. [przypis redakcyjny]

zdarzyć (starop.) — poszczęścić. [przypis redakcyjny]

zdatne do wszelkich cywilnych i wojskowych urzędów — mieszczanie mogli dawniej zostawać oficerami w wojskach autoramentu cudzoziemskiego (zorganizowanych i wyćwiczonych na wzór zachodni); prawo to zniósł Sejm r. 1786; dostęp do urzędów cywilnych był im zamknięty zawsze. [przypis redakcyjny]

zdatny — tu: umiejętny. [przypis redakcyjny]

zdebilitować — sił pozbawić. [przypis redakcyjny]