ZBIÓRKA KRYZYSOWA
Potrzebujemy 125 tys. zł do końca 2024 roku, żeby móc dalej funkcjonować. Dlaczego?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 163178 przypisów.
Aleksander z Hales — franciszkanin, kształcił się w Paryżu, wykładał teologię na uniwersytecie paryskim jako pierwszy magister regens, um. 1245. Główne dzieło: Summa universae theologiae. [przypis autorski]
Aleksandra — córka Orontei. [przypis redakcyjny]
Aleksandra Macedońskiego (…) kiedy zmiótłszy Dariusza szedł podbijać Indie — Aleksander Macedoński (356–323 p.n.e.), król Macedonii 336–323 p.n.e.; w 331 r. p.n.e. pokonał pod Gaugamelą w płn. Mezopotamii wojska perskie pod wodzą Dariusza III (ostatniego króla Persji z dynastii Achemenidów), następnie zajął Babilon i zdobył skarbiec perski w Suzie; w 330 p.n.e. ponowne zwycięstwo Macedończyków doprowadziło do zdobycia stolicy kraju Persepolis, które najeźdźcy złupili i spalili; w pościgu za Dariuszem armia macedońska dotarła na tereny dzisiejszego Iranu i Afganistanu (staroż. Baktria), a gdy Dariusz został zabity przez swych przeciwników politycznych i nowym królem perskim został Bessos, Aleksander Wielki kontynuował marsz w głąb Azji, po ciężkich walkach podbił Baktrię i Sogdianę (na pograniczu Afganistanu i Uzbekistanu), poślubił księżniczkę baktryjską Roksanę, a następnie w 327 r. p.n.e. ruszył na podbój Indii; z tej kampanii był jednak zmuszony wycofać się, jeszcze podczas odwrotu utracił wielu ludzi z armii macedońskiej, a sam został ranny. [przypis edytorski]
Aleksandra Olgierdówna (ok. 1370–1434) — córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV. [przypis edytorski]
Aleksandra Palińskiego — Jest w Warszawie. Pracuje w P. Z. P. [przypis autorski]
Aleksandrę mu piękną i to miasto dała, / Która je potem swojem imieniem nazwała — zapewne ma na myśli Aleksandrettę, miasto nadbrzeżne w Syrii [dziś w Turcji]. [przypis redakcyjny]
Aleksandrejon — Ἀλεξάνδρειον, może dzisiejsze Kefr-Stûna. [przypis tłumacza]
Aleksandria — Ἀλεξάνδρεια, arab. Iskanderieh. [przypis tłumacza]
Aleksandria — miasto założone przez Aleksandra Wielkiego po podboju Egiptu, położone nad Morzem Śródziemnym, w zachodniej części delty Nilu. [przypis edytorski]
Aleksandria — starożytne i współczesne miasto egipskie. [przypis edytorski]
Aleksandrów Kujawski — miasto powiatowe w woj. kujawsko-pomorskim; powstałe ok. 1860 jako osiedle kolejowe przy dworcu granicznym kolei warszawsko-bydgoskiej, na granicy pomiędzy Prusami a Rosją (Królestwem Polskim). [przypis edytorski]
aleksandrycy — tu: twórcy należący do epoki hellenistycznej. [przypis edytorski]
Aleksandrydas — popr. Anaksandridas II, król Sparty (555–520 p.n.e.), ojciec Leonidasa, obrońcy Termopil. Autor używa imienia „Aleksandrydas” powtarzając mylne odczytanie Plutarcha. [przypis edytorski]
Aleksandrydas (…) przyganił (…) ”powiadasz to, co trzeba, ale inaczej niż trzeba” — por. Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]
aleksandryn — dwunastozgłoskowiec; w literaturze fr. ta miara wiersza stosowana jest w gatunkach wysokich, operujących wzniosłością, takich jak epopeja, poemat, tragedia. [przypis edytorski]
aleksandryn — dwunastozgłoskowy wiersz ze średniówką po szóstej sylabie, dominujący w poezji francuskiej. [przypis edytorski]
aleksandryn — forma wierszowa, w której szósta sylaba wersu i szósta sylaba po średniówce stanowią ostatnie sylaby akcentowane półwersów; dodatkowym wymogiem w pisaniu aleksandrynem bywa zgodność z formą heksametru jambicznego. Aleksandrynem pisze się utwory o charakterze heroicznym, np. tragedie czy epopeje. [przypis edytorski]
aleksandryn (lit.) — forma wierszowa, w której szósta sylaba wersu i szósta sylaba po średniówce stanowią ostatnie sylaby akcentowane półwersów; aleksandrynem pisze się utwory o charakterze heroicznym, np. tragedie czy epopeje. [przypis edytorski]
aleksandryn (lit.) — forma wierszowa, w której szósta sylaba wersu i szósta sylaba po średniówce stanowią ostatnie sylaby akcentowane półwersów; dodatkowym wymogiem w pisaniu aleksandrynem bywa zgodność z formą heksametru jambicznego. Aleksandrynem pisze się utwory o charakterze heroicznym, np. tragedie czy epopeje. [przypis edytorski]
aleksandryn (lit.) — parzyście rymowany dwunastozgłoskowy wiersz ze średniówką po szóstej sylabie, stosowany w utworach o charakterze heroicznym, np. w epopejach lub tragediach, popularny w poezji francuskiej. [przypis edytorski]
aleksandryn (lit.) — wiersz dwunastozgłoskowy ze średniówką po sylabie szóstej. [przypis edytorski]
aleksandryn, śloka, heksametr — metrum wiersza;aleksandryn: parzyście rymowany dwunastozgłoskowy wiersz ze średniówką po szóstej sylabie, stosowany w utworach o charakterze heroicznym, np. w epopejach lub tragediach, popularny w poezji francuskiej; śloka: zwrotka złożona z dwóch wersów liczących po 16 sylab, klasyczne metrum poezji pisanej w sanskrycie, w śloce napisano większość utworów literatury staroindyjskiej, m.in. eposy Mahabharata i Ramajana; heksametr: miara antycznego wiersza bohaterskiego, składająca się z sześciu stóp; heksametrem napisano Iliadę, Odyseję i Eneidę. [przypis edytorski]
Aleksas — Ἀλεξᾶς (var. Ἀλέξάνδρος). U Dindorfa: Ἀλέξάνδρος. [przypis tłumacza]
Aleksiejew, Piotr Aleksiejewicz (1859–1891) — jeden z pierwszych rosyjskich robotników-rewolucjonistów; aresztowany w 1875, sądzony w tzw. procesie 50 (1877), wygłosił podczas rozprawy płomienne przemówienie, skazany na 10 lat katorgi. [przypis edytorski]
Aleksiewna Pietrowna — zapewne bł. druku, gdyż w ros. nie ma imienia „Aleksiewna”, być może powinno być: Aleksandra Pietrowna. [przypis edytorski]
Aleksikakos — „odwracający zło”. [przypis tłumacza]
Aleksota a. Milda (mit. lit.) — bogini miłości i zalotności (wg. zbieracza starożytności litewskich, Teodora Narbutta). [przypis edytorski]
Aleksy z Lukki — głośny za czasów Dantego pochlebca. [przypis redakcyjny]
Alekto — jędza piekielna, bogini niezgody. [przypis redakcyjny]
Alekto — jedna z trzech jędz, furii. [przypis redakcyjny]
Ale kto, mówi Eryk Schmidt, posiada „klucze do cyfr Lessinga”, ten rozumie (…) sens słów jego polegał na tym, że w rozwoju religijnym ludzkości „wiara w prawdy objawione bywa poprzedniczką poznania rozumowego” — [Erich Schmidt], op. cit., t. II, s. 478. [przypis autorski]
alektriomancja — wróżenie przez koguta. [przypis tłumacza]
Alek, właśc. Aleksander Goldberg — członek żydowskiego ruchu oporu; zginął 29 kwietnia 1943. [przypis edytorski]
ale (lenk.) — bet. [przypis edytorski]
Alelujach — dziś popr. pisownia: alleluja. [przypis edytorski]
ale mało — choć przez chwilę. [przypis redakcyjny]
alembik — dawne naczynie laboratoryjne służące do destylacji cieczy. [przypis edytorski]
alembik — dawne naczynie laboratoryjne w kształcie zbiornika z długą szyjką. [przypis edytorski]
alembik — dawne naczynie służące do destylacji płynów. [przypis edytorski]
alembik — daw. przyrząd do destylacji. [przypis edytorski]
alembik — daw. sprzęt laboratoryjny służący do destylacji (metalowe lub w postaci szklane naczynie zamknięte pokrywą z długą szyjką). [przypis edytorski]
alembik — daw. sprzęt laboratoryjny; szklane a. metalowe naczynie służące do destylacji cieczy. [przypis edytorski]
alembik — destylator; aparat destylacyjny. [przypis edytorski]
alembik — naczynie do destylacji płynów. [przypis redakcyjny]
alembik — naczynie laboratoryjne służące do destylacji. [przypis edytorski]
alembik — naczynie służące do destylacji cieczy. [przypis edytorski]
alembik — tu: wódka domowej produkcji wytwarzana ze spirytusu, wody i mocno przepalonego cukru (nazwa pochodzi od naczynia do destylacji). [przypis edytorski]
alembik (z ar.) — dawny przyrząd do prostej destylacji cieczy, mający postać naczynia z szyjką, zamkniętego korkiem, przez który wyprowadzono wygiętą rurkę; powszechnie używany w średniowieczu, jeden z podstawowych sprzętów alchemicznych, często uważany za wynalazek arabski, chociaż był znany już w starożytności. [przypis edytorski]
alem był — przykład ruchomej końcówki czasownika; inaczej: ale byłem. [przypis edytorski]
alem — dziś: ale ja. [przypis edytorski]
ale Miriam dokonał rewelacyjnego przewrotu w pojęciach o Sztuce (…) — S. Przybyszewski, Szlakiem duszy polskiej, Poznań 1920, s. 85. [przypis autorski]
Alem ją w Syrakucy widział we Francyej — Syrakuca, tj. Saragossa nie leży we Francji, toteż w oryg. czytamy: „Che in Siragozza e gia la vidi in Francia”. [przypis redakcyjny]
alem jej rad — ale [jeste]m jej rad; ale z przychylnością się do niej odnoszę. [przypis edytorski]
alem nie słyszał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ale nie słyszałem. [przypis edytorski]
Ale — mocne angielskie piwo jasne. [przypis redakcyjny]
Ale może ty taki i szalony (z gw. ukr.) — Ale może ty faktycznie jesteś szalony. [przypis edytorski]
alem się doczekał — dziś: ale się doczekałem. [przypis edytorski]
alem się już strasznie spieszyła — inaczej: ale się już strasznie spieszyłam. [przypis edytorski]
alem wolał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ale wolałem. [przypis edytorski]
Ale na czym polega, że nasz właśnie kraj nieszczęśliwy, którego cała historia zda się być jedną wielką potworną omyłką, cierpieć zda się właśnie najbardziej ze wszystkich, o ile mi się zdaje, krain naszego globu? — [w pierwodruku fragmentu „Skawa” nr 2, luty 1939:] Ale na czym polega to, że nasz właśnie kraj, którego historia tyle wielkich omyłek zawiera, cierpieć zda się na nią właśnie najbardziej ze wszystkich, o ile mi się zdaje, krajów naszego globu? [przypis redakcyjny]
Ale nadto przez Ele wyraża się — fałszywa etymologia. [przypis edytorski]
Ale najcięższa choroba jest dla mnie… — Dokończenie tego wiersza dla szczególnych przyczyn nie mogło być zamieszczone; życzliwy czytelnik znajdzie je w pośmiertnym wydaniu pism poety, którego terminu nie możemy na razie oznaczyć (Przypis wydawcy). [przypis redakcyjny]
Ale nas zbaw ode złego — fragment najstarszej modlitwy chrześcijańskiej Ojcze nasz (Modlitwa Pańska). [przypis edytorski]
Alençon — Hauptstadt des Departments Orne, bekannt durch seine Herstellung von Spitzen. [przypis edytorski]
ale nie nase, Marysiu — podobnie jak dalsza: „Pilnuj, parobku, koni”, piosenki ludowe, dziś nieznane i o niezidentyfikowanej melodii; trzecia: „Pójdze, Maryś, po niewoli” rzeczywista piosenka ludowa spod Krakowa. [przypis redakcyjny]
Ale nie na to samo (…) zdrady — Książę de Guize padł z ręki fanatyka Poltrot, podczas oblężenia Orleans. [przypis tłumacza]
ale nie na wrogów — ἐπ᾽ οὐδένα μὲν ὥρμησεν τῶν πολεμίων (N), πρέπεται τῶν πολεμίων (D). [przypis tłumacza]
ale nie przeto (…) czuje (starop.) — szyk przestawny; inaczej: ale nie czuje przez to (z tego powodu). [przypis edytorski]
Ale nieraz długo musiał Stasinek uderzać kaduceusem swoim o deski i wołać sakramentalne „Mak”, co oznaczało w skróceniu: „Cicho, do cholery, jak makiem zasiał”. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: „Mak”! (rys. E. Kazimirowski). [przypis edytorski]
Ale nie spostrzegał, iż nie jest w naszej mocy kierować sercem i błędnie wyciągał wnioski (…) — por. fragm. 350. [przypis tłumacza]
Ale nie wiedziałeś (…) jako pościelesz duszy swojej — obszerny fragment odznaczony w tekście głównym dwoma gwiazdkami ** stanowi wg Brücknera obcy wtręt, paszkwil na Prażmowskiego pisany inną ręką. [przypis edytorski]
ale nigdzie nie rozprawia się ze mną otwarcie — maskowane procesy polityczne były stałą praktyką sądową w Atenach. [przypis tłumacza]
ale obrazy wykluczeń, jak to Żydzi wybrani — Żydzi jako wybrani są dla Pascala jedynie obrażeniem oznaczającym prawdziwych wybranych. [przypis tłumacza]
Ale ogień niezgody tlił w dalszym ciągu w sercach braci…. — por. Starożytności XVI, VII, 2–VIII, 3. [przypis tłumacza]
Ale on stał się grzechem — 2 Kor 5, 21. [przypis tłumacza]
Ale on to dziecko uratował (…) Bóg sam ocaliłby dziecko, gdyby je ratować chciał — Lessing, Natan mędrzec, akt IV, scena 2 (rozmowa Templariusza z Patriarchą). [przypis edytorski]
Ale opuścił modlitwę, choć się należała — wyśmiewa licytowanie się na patriotyzm w pompatycznych apostrofach do… bogów. [przypis tłumacza]
ale o tamtych tylko ma być tutaj mowa — „Tamtych” ma się odnosić do chorobliwych uczuć. [przypis tłumacza]
Alep — Aleppo, miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]
ale pewien rodzaj zła (…) aby dojść do niego, jak do dobra — Pascal ma, zdaje się, na myśli wielkie postaci historii jak np. Cezar, etc. [przypis tłumacza]
Ale ponieważ pismo moje przynosi… — Przytaczam w skróceniu. [przypis autorski]
ale potępić Sokratesa, uwierzyć, że działał jak sofista, że Arystofanes genialnym wzrokiem (….) dostrzegł trafnie… — Jakob Burckhardt Gr. Kulturgeschichte III, str. 381 nazywa go również sofistą. [przypis tłumacza]
Aleppo, Homs, Mosulu — W latach 2011–2016 w czasie wojny domowej w Syrii miasta Aleppo i Homs były areną walk między wojskami rządowymi a siłami opozycji. W rezultacie oba miasta niemalże zrównano z ziemią. Opublikowane zdjęcia przedstawiające ich krajobraz po zakończeniu walk wywołały w Polsce komentarze porównujące skalę zniszczeń do tych zadanych Warszawie w latach 1944–45. Z kolei Mosul, opanowany w 2014 r. przez ekstremistów z tzw. Państwa Islamskiego, został odbity przez armię iracką po trwającej ponad 9 miesięcy operacji w latach 2016–2017. Również to miasto zostało mocno uszkodzone. [przypis edytorski]
Aleppo — miasto na skraju Pustyni Syryjskiej. [przypis edytorski]
Ale projekt budowy pałacu wyrósł z innych motywów, przypadkowych — [Komentarz autora z Uwag.] Tu np. naśladuję ton pamiętnikarskiego referatu o czymś, co piszącemu tak dokładnie rysuje się przed pamięcią, że zapomina na chwilę, iż słuchający właściwie o tym szczególe (o pałacu) nic jeszcze nie słyszał. Tej sztuczki używam zresztą tylko dla zilustrowania sprawy poruszonej we wstępie do rozdziału X [„(…) chcę opowiadać fakty tak, jak się one przedstawiają a posteriori dla rozważającej pamięci, nie dla wyobraźni (…)”]. [przypis autorski]
Ale przecież on… — Ksenofont w żywy sposób przeciwstawia swe wywody oskarżeniu. [przypis tłumacza]
Ale puśćmy w niepamięć czyny tych, których wspomnienie odległa starożytność zatarła i których splugawił błąd a bałwochwalstwo — [w oryg. łac.] Sed istorum gesta quorum memoriam oblivio vetustatis abolevit, et quos error et idolatria defoedavit, memorare negligamus. Zwykle nazwę „dziejów bajecznych” widzimy nadawaną epoce przedchrześcijańskiej, ale to samo już odgraniczenie bezwzględne z tytułu religii kazałoby się domyślać, nie tak braku rzeczywistego wszelkich podań z tamtej epoki odleglejszej, jak dokładanych przez kogoś wszelkich starań, do ich tępienia między plemionami żyjącymi, a wreszcie pomijania ich, jako rzeczy niebyłych, z programu i według zasady niwelacyjnej. Otwarcie się właśnie wydaje z tą zasadą nasz kronikarz, wprost nie chcąc dlatego mówić o przewrocie zaszłym między plemieniem lechickim, iż pogrążone w pogaństwie aż do epoki Mieczysławowej [tj. Mieszka I], jakby dla dziejów ludzkości zupełnie straconym było. Gdy się jednak lepiej rozpatrujemy w tytułach pogaństwa przezeń nadawanych plemionom, które wyłącza od prawa figurowania na kartach dziejowych: samo przez się wpada w oczy, iż nie potrąci nigdzie najmniejszym słówkiem o dzieje apostolstwa dotychczasowego w Czechach i Moraw, o zasługi dla chrześcijaństwa położone na tym krańcu przez Cyryla i Metodego: cóż żądać nawet wzmianki o postępach obrządku słowiańskiego z tej strony Karpat? Ma się rozumieć, iż to się u niego odlicza doraźnie, pod takiż sam tytuł pogaństwa, jak gdyby nie było różnicy między ochrzczonymi przez kapłanów wschodnich a bałwochwalcami. Ale gdzie indziej, czyliż się inaczej duchowieństwo rzymskokatolickie, nawet na polu dziejopisarskim rządziło? Z tego atoli punktu widzenia sądzony, nie powiemy, ażeby tak bardzo skwapliwie mógł sięgać po palmę wyższości nad wiek swój, jaką bezwarunkowo niekiedy go darzymy. Jakoż wyznanie uczynione przezeń z powodu Popiela nie jest jedyną wskazówką żarliwego ducha kierującego rylcem jego historycznym; widzialny jest tenże u niego przy każdym stosownym zdarzeniu, aż po ostatnie karty kroniki, na których znikają dlań z przed oczu wypadki najważniejsze, wobec podjętej pielgrzymki przez króla pokutnika. Jeden szczegół jeszcze podniesiemy z jego krwawego symbolu o śmierci Popiela. Jak się wyraził był dogmatycznie z powodu uczty Piasta, iż „gdy Bóg docześnie pokorę biednych wywyższa niekiedy, nie wzbrania się też gościnność pogan nawet wynagrodzić”, tak „królowi nad króle a książęciu nad książęta”, czyli temuż Bogu chrześcijańskiemu, oddzielną interwencję przeznacza, w sprawie jednomyślnego okrzyknięcia przez pogan swym władcą Ziemowita [Siemowita] poganina a wykorzenienie ze szczętem rodu Popiela na powierzchni ziemi. Jednobarwne to wciąż światełko połyska w tym rozumowaniu. [przypis tłumacza]
Aleśmy szorowali — ale szorowaliśmy, tj. biegliśmy niezwykle szybko. [przypis edytorski]
ale środek wyemancypował się spod celu — [Komentarz autora z Uwag.] Podobnie [w rozdziale VII: „Właściwie stawał się on teraz i u siebie niekonsekwentnym. (…) zachowanie się Oli narzucało mu dalej rolę zamkniętego w sobie, nieugiętego, tylko bardziej na serio — zaczął prawie wierzyć, że nie powinien do swoich »skarbów« dopuszczać intruza”]. [przypis edytorski]
Aleśta (…) woleli (gw.) — Ale woleliście. [przypis edytorski]
aleś ty sprawił (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ale ty sprawiłeś. [przypis edytorski]
Ale sami Izraelitowie z rozkazania Bożego dali jemu osiadłość między swymi osiadłościami, która była jego własna — Joz. 19. [przypis edytorski]
Ale sztuką, pytam? (…) milczał — W. Berent, Pisma, III, s. 20 (Próchno). [przypis autorski]
ale taki myślę (gw.) — dziś: ale tak myślę. [przypis edytorski]
Ale tak samo (…) człowieka — ustęp ten zaczerpnięty jest z traktatu Plutarcha Zalecenia w trosce o zdrowie. [przypis tłumacza]
Ale ta prawda nie tak zapisana w księgach natchnionych — Pismo Święte w księdze Syrach wyraźnie mówi: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul. [przypis redakcyjny]
Ale terroru opisywać nie będę… — Słowa autora streszczam. [przypis autorski]
ale też aby ich ukarać — Domyślnie: …ale też dość światła, aby ich ukarać, etc. [przypis tłumacza]
Ale też odtąd jeszcze mocniej… — W wydaniu z r. 1870 w ostatnich dwóch zdaniach, widocznie przez omyłkę, opuszczono niektóre wyrazy, i powstał taki dziwoląg: Ale też odtąd jeszcze mocniej zacząłem wchodzić w znajomość z nim jeszcze bliższą. [przypis redakcyjny]
ale to było dawno, kiedy nie znano fotografii — termin fotografia został użyty po raz pierwszy w 1839 r., ale dopiero na początku XX w. sztuką fotografowania mogli się zająć amatorzy, wcześniej było to zbyt skomplikowane technicznie. [przypis edytorski]
