ZBIÓRKA KRYZYSOWA
Potrzebujemy 125 tys. zł do końca 2024 roku, żeby móc dalej funkcjonować. Dlaczego?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 163178 przypisów.
Albrechcie, germański cezarze — Cesarz Albrecht, syn Rudolfa Habsburskiego, równie jak jego ojciec, zanadto uwikłany w zawiłe sprawy Niemiec i Szwajcarii, na Włochy mało zwracał uwagi; z czego korzystając Bonifacy VIII, osobisty jego nieprzyjaciel, gruntował swoje wszechwładztwo na półwyspie włoskim. [przypis redakcyjny]
Albucilla za czasu Tyberiusza, próbując sobie zadać śmierć (…) — Tacyt, Roczniki, VI, 48. [przypis edytorski]
album — daw. r.n., dziś r.m. [przypis edytorski]
Albunea — rzymska wyrocznia (Sybilla Tiburtyńska) oraz grota i siarczane źródło jej poświęcone, znajdujące się w staroż. etruskiej miejscowości Tibur (dziś: Tivoli). [przypis edytorski]
alcade (hiszp.) — alkad, burmistrz, urzędnik zarządzający miastem. [przypis edytorski]
Alcalá Zamora, Niceto (1877–1949) — polityk hiszpański, liberał, premier rządu tymczasowego oraz pierwszy prezydent Drugiej Republiki Hiszpańskiej. [przypis edytorski]
alcalde (hiszp.) — alkad, urzędnik zarządzający miastem. [przypis edytorski]
Al Capone — właśc. Alphonse Gabriel Capone, pseudoonim Scarface (1899–1947) amerykański gangster pochodzenia włoskiego, działający w Chicago. [przypis edytorski]
alcejski a. alkajski — od Alkajosa (Alceusza) poety greckiego w VII w. przed Chr. [przypis redakcyjny]
Alceście, mam do kogoś napisać słów kilka — Zostawiając Arsenie Alcesta, Celimena chce jej okazać, jak bardzo lekce sobie waży jej rywalizację. [przypis tłumacza]
Alcesta — opera Christopha Willibalda Glucka z 1767 roku. [przypis edytorski]
Alcest — bohater Mizantropa Moliera. [przypis edytorski]
Alcestes — bohater noweli, opowiedzianej przez Lidię. [przypis redakcyjny]
Alcest, Filint — postaci z Mizantropa Moliera. [przypis tłumacza]
Alcest i Filint — bohaterowie komedii Moliera Mizantrop (1666): Alcest występuje przeciwko obłudzie arystokracji francuskiej, Filint jest wobec niej tolerancyjny. [przypis edytorski]
Alcestis (mit. gr.) — córka Peliasa, która zgodziła się umrzeć, by przedłużyć życie mężowi. [przypis edytorski]
Alcest — postać z dramatu Moliera Mizantrop; człowiek szlachetny, ale mało elastyczny; tytułowy mizantrop, nielubiący ludzi i nieumiejący z nimi współżyć; zakochany w Celimenie, czyni jej wyrzuty z powodu swojej zazdrości. [przypis edytorski]
Alceusz a. Alkajos (ok. 620 p.n.e.–ok. 550 p.n.e.) — grecki poeta liryczny z Mityleny na wyspie Lesbos, część życia z powodu udziału w spisku przeciw tyranowi Myrsylosowi spędził na wygnaniu; dużą część jego dzieła stanowiła poezja polityczna. [przypis edytorski]
alchemia — przednaukowa dziedzina dociekań i doświadczeń, zajmująca się próbowaniem różnych składników, kombinacji i procesów chemicznych w celu odkrycia sposobu przemiany metali nieszlachetnych w złoto, wynalezienia eliksiru nieśmiertelności oraz specyfiku leczącego wszelkie choroby. [przypis edytorski]
alchemiczny — stosowany w alchemii, czyli przednaukowej praktyce, z której wywodzi się współczesna chemia. Podstawową różnicę stanowi wiara alchemików w możliwość zmiany jednych pierwiastków w inne drogą reakcji chemicznych oraz nierealistyczne cele (np. przemiana ołowiu w złoto). [przypis edytorski]
alchemik — średniowieczny uczony poszukujący sposobu otrzymywania złota. [przypis autorski]
al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis edytorski]
Al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis tłumacza]
alchimia — sztuka robienia złota; tu metonimia: sztuczne złoto. [przypis redakcyjny]
alchimia — [tu:] zwodnicza nauka, pozór. [przypis redakcyjny]
alchimista prawy — alchemik prawdziwy; powtarzający się koncept u Reja: żarłok jest prawdziwym alchemikiem, mianowicie przemieniającym złoto w gnój. [przypis edytorski]
Alcides — imię nadawane Herkulesowi, od imienia bogini Alcei. [przypis redakcyjny]
Alciona (mit. gr.) — nawiązanie do księżniczki Alkiony, córki boga wiatrów Eola, która po stracie męża rozpaczała tak bardzo, że bogowie zamienili ją w ptaka zimorodka. [przypis edytorski]
alcjon (mit. gr.) — ptak, w którego została zamieniona Alkione (łac. Alcyone) i który buduje swoje gniazdo na plaży w okresie spokoju na morzu; zimorodek. [przypis edytorski]
Alcon (…) lapis — Ausonius, Epigramata 74. [przypis tłumacza]
Alcybiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jako strateg odegrał dużą rolę w ostatnich 15 latach wojny peloponeskiej; znany z wystawnego życia. [przypis edytorski]
Alcybiades a. Alkibiades (450–404 p.n.e.) — ateński polityk i wódz, w młodości uczeń Sokratesa, znany był ze skłonności do rozpustnego, wystawnego życia. [przypis edytorski]
Alcybiades a. Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jako strateg odegrał dużą rolę w ostatnich 15 latach wojny peloponeskiej; znany z wystawnego życia. [przypis edytorski]
Alcybiades a. Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jeden z bohaterów dialogu Platona Uczta; jako strateg odegrał dużą rolę w ostatnich 15 latach wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]
Alcybiades (…) z tej racji, której użycza mu Platon (…) — w dialogu Protagoras. [przypis tłumacza]
Alcyd a. Alkides (mit. gr.) — Herakles (w mit. rzym. Herkules); heros był synem Zeusa i Alkmeny, żony króla Teb, Amfitriona, którego ojcem był Alkajos; przydomek utworzony jest zgodnie z tą właśnie, ludzką linią rodu Heraklesa; potwierdza go niejako to, że za popełnioną w szale zbrodnię (zabicie swoich dzieci spłodzonych z Megarą) Herakles miał z wyroku bogów udać się do Tirynsu, daw. siedziby rodu Amfitriona, a więc też Alkajosa, i dla tamtejszego króla 12 prac. [przypis edytorski]
Alcyd a. Alkides (mit. gr.) — Herakles (w mit. rzym. Herkules); heros był synem Zeusa i Alkmeny, żony króla Teb, Amfitriona, którego ojcem był Alkajos, przydomek utworzony jest zgodnie z tą właśnie, ludzką linią rodu Heraklesa i utwierdzony niejako tym, że za popełnioną w szale zbrodnię (zabicie swoich dzieci spłodzonych z Megarą) miał on z wyroku bogów udać się do Tirynsu, daw. siedziby rodu Amfitriona, a więc też Alkajosa, i wykonać z niewolniczym posłuszeństwem 12 prac dla tamtejszego króla. [przypis edytorski]
Alcyd a. Alkides (mit. gr.) — Herakles (w mit. rzym. Herkules), jako oficjalnie syn śmiertelniczki Alkmeny i jej męża, króla Amfitriona, syna Alkajosa (Alceusza). [przypis edytorski]
Alcyda topolą wieńczy — w wieńcu z topoli na głowie składano w Italii ofiarę Herkulesowi (którego imię zastępuje tu przydomek herosa: Alcyd). [przypis edytorski]
Alcydes — wnuk Alceusza, czyli Herakles (Herkules), mitologiczny bohater grecki, znany z nadludzkiej siły, odwagi, dobroci, ale też grubiaństwa. [przypis redakcyjny]
Alcyd — Herakles (Herkules) jako wnuk Alceusza; na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy, jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad cieśniną (Gibraltarską), która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]
Alcyd — Herkules. [przypis edytorski]
Alcyd (mit. gr.) — heros Herkules, syn Alkmeny (łac. Alcmene). [przypis edytorski]
Alcyd (mit. gr.) — przydomek Heraklesa. [przypis edytorski]
Alcyd (mit. gr., z rzym. Alcides) — heros Herkules. [przypis edytorski]
Alcydowe słupy — słupy Heraklesa. [przypis edytorski]
Alcydowe znaki — Herakles (Herkules) jako wnuk Alceusza na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad cieśniną (Gibraltarską), która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]
Alcyd — wnuk Alceusza, Herkules. [przypis redakcyjny]
Alcyna — czarownica, królowa wyspy z opery Georga Friedricha Händla. [przypis edytorski]
Alcyna — wiedźma, postać alegoryczna, wyobrażająca gnuśność i rozpustę. [przypis redakcyjny]
Alcyona — Alkione, żona króla trachińskiego, Keiksa, który zginął w czasie podróży morskiej; Alkiona, znalazłszy jego ciało na brzegu morskim, szerzyła nad zwłokami skargi i narzekania, które tak bogów wzruszyły, iż oboje zamienili w zimorodków. [przypis redakcyjny]
Alda — córka księcia saskiego, zresztą nieznana. [przypis redakcyjny]
Alda — żona Orlanda. [przypis redakcyjny]
Aldebaran — gwiazda podwójna (składają się na nią czerwony olbrzym i karzeł); najjaśniejszy obiekt gwiazdozbioru Byka i czternasty co do jasności na niebie. [przypis edytorski]
Aldebaran — najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Byka. [przypis edytorski]
Aldeboran — właśc. Aldebaran: nazwa gwiazdy podwójnej, najjaśniejszej w konstelacji Byka. [przypis edytorski]
Alderete, José (1560–1616) — hiszpański jezuita, jurysta, rektor w Granadzie. [przypis edytorski]
alderman (hist., ang.) — radny, członek rady miejskiej; od staroang. ealdorman: starszy. [przypis edytorski]
aldermanowie — starszyzna (miejska). [przypis edytorski]
alderman — rajca miejski. [przypis edytorski]
Aldgate — jedna z bram byłego muru obronnego wokół Londynu, aktualnie stacja metra. [przypis edytorski]
Aldobrandini — z domu Adimari, odradzał gwelfom staczać bitwę pod Arbią i przegranie tej bitwy wpierw im przepowiedział. [przypis redakcyjny]
Aldobrandyn — Aldobrandino d'Este, pierwszy margrabia ferarski. [przypis redakcyjny]
Aldony, Grażyny, Maryle — Aldona i Grażyna: bohaterki romantycznych poematów Mickiewicza: Konrad Wallenrod i Grażyna, Maryla: Maryla Wereszczakówna, pochodząca z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Z woli rodziców Wereszczakówna wyszła za mąż za hr. Wawrzyńca Puttkamera. Nieszczęśliwa miłość Mickiewicza do Wereszczakówny pozostawiła silne ślady w jego twórczości (poezje liryczne, IV część Dziadów). [przypis redakcyjny]
Aldygier — Aldygierej, protoplasta domu Jasnej Góry (Clermont), Bernard, pozostawił licznych synów: Amona z Dordony, Bowa z Agrymontu, Gerarda z Russylonu, Milona z Anglantu i innych. Malagizy i Wiwian byli ślubnymi synami, Aldygier nieślubnym synem Bowa. [przypis redakcyjny]
Aldzerba — wyspa w zatoce Małej Syrty. [przypis redakcyjny]
Aldzierba — wyspa w zatoce Małej Syrty. [przypis redakcyjny]
aldzierski król — król algierski, Rodomont. [przypis redakcyjny]
ale a. ali (starop.) — tu: oto. [przypis edytorski]
alea iacla est (łac.) — kości zostały rzucone; słowa te miał wypowiedzieć Juliusz Cezar przekraczając rzekę Rubikon, co oznaczało decyzję rozpoczęcia wojny domowej i walki o pełnię władzy; zwrot używany na określenie jakiegoś stanowczego kroku, śmiałego, przełomowego postanowienia. [przypis redakcyjny]
alea iacta [est] (łac.) — kości zostały rzucone (przen. o podjęciu nieodwracalnej decyzji). [przypis edytorski]
Alea iacta est (łac.) — kości zostały rzucone (zwrot przysłowiowy, oznaczający decyzję, której nie da się cofnąć). [przypis edytorski]
aleam (łac. forma B. lp) — dosł. kostkę; kolej. [przypis redakcyjny]
ale (ang.) — piwo angielskie. [przypis edytorski]
Ale Antychryst uczyni znaki — Por. fragm. 826, 842. [przypis tłumacza]
aleatico — wino z włoskiej odmiany czerwonych winogron o tej samej nazwie. [przypis edytorski]
Ale autor nie rozpacza, bo wierzy w moc chrześcijaństwa, chrześcijańskiego wszczepionego Europie uniwersalizmu… — G. de Reynold, op. cit., s. 405. [przypis autorski]
Ale bardziej niż utrata (…) fala smutku — fragment skreślony. [przypis tłumacza]
ale — bet. [przypis edytorski]
ale Boga i Jana Chrzciciela — Mt 3, 13–17. [przypis tłumacza]
Ale bo też oprócz przestrzeni (…) — w pierwszym wydaniu: „Ale bo też (…) zwać się mogło przedmiotowym. Stąd ten podmiotowy warunek wszystkich zjawisk zewnętrznych nie może być porównany z żadnym innym. Smak wina nie należy do przedmiotowych określeń wina, więc do przedmiotu, rozważanego nawet jako zjawisko, lecz do szczególnej własności zmysłu w podmiocie, który go używa. Barwy nie są własnościami ciał, których oglądowi towarzyszą, lecz tylko zmianami w zmyśle wzroku, na który działa światło w pewien sposób. Przeciwnie przestrzeń, jako warunek przedmiotów zewnętrznych, należy nieodbicie do ich ukazania się czyli do oglądu. Smak i barwy nie są warunkami koniecznymi, pod którymi jedynie mogłyby rzeczy stać się dla nas przedmiotami zmysłów. Są one związane ze zjawiskiem tylko jako przypadkowo dodane skutki szczególnej organizacji. Dlatego też nie są to wcale wyobrażenia a priori, lecz polegają na wrażeniu, a smak nawet na uczuciu (przyjemności lub nieprzyjemności) jako na skutku wrażenia. Nikt też nie może mieć a priori ani wyobrażenia barwy, ani jakiegokolwiek smaku; przestrzeń zaś tyczy się jeno czystej formy oglądu, nie mieści więc w sobie żadnego wrażenia (nie empirycznego), a wszelkie rodzaje i określenia przestrzeni mogą nawet muszą stać się wyobrażalnymi a priori, jeśli mają powstać pojęcia kształtów oraz stosunków między nimi. Za jej pomocą jedynie staje się możliwym, że rzeczy są dla nas przedmiotami zewnętrznymi.” [przypis tłumacza]
alebych (daw.) — ale bym. [przypis edytorski]
aleć (daw.) — ale; ale przecież. [przypis edytorski]
aleć (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; znaczenie: ale przecież, ale jednak. [przypis edytorski]
aleć (daw.) — spójnik ale, wzmocniony partykułą -ć. [przypis edytorski]
aleć (daw.) — spójnik „ale”, wzmocniony partykułą „-ć”. [przypis edytorski]
aleć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
aleć — spójnik ale z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
Ale ci to zapowiadam (…) sprawiedliwości — Iliada, I, 234–289. [przypis redakcyjny]
ale cóż na tym zyskują, jeśli bardziej niż ich niezgody, wyniszczają ich wojny, jakie ściąga na nich jego ambicja, jego nienasycona chciwość, nadużycia jego rządu — Hobbes twierdził, że utrata wolności w życiu społecznym znajduje rekompensatę w bezpieczeństwie i pokoju. [przypis tłumacza]
ale co wiedzieć, co myśli (starop.) — ale nie wiadomo, co myśli. [przypis edytorski]
Ale czy mogę wiedzieć (…) te same wyrazy? — Ten zacny człowiek jest, jak zwykle zacni ludzie, nieco ciężki z kobietami: lubi nazywać rzeczy wyraźnie i po imieniu, czego kobiety nie znoszą. [przypis tłumacza]
Ale czy można być pewnym, że zgorszenie wywoływane przez inkwizycję… — [Vacandard], op. cit., s. 300. [przypis autorski]
Ale dziś… pozbywać się nieświadomości — to i dużo stracić znaczy. (…) Zupełna świadomość siebie — to okropny pesymizm — S. Żeromski, Dzienniki II. 1886–1887, Warszawa 1954, s. 240–241 (28 V 1887). [przypis autorski]
alef, beth, gimel — pierwsze litery alfabetu hebrajskiego; z połączenia dwóch pierwszych wywodzi się słowo „alfabet”. [przypis edytorski]
alef (hebr.) — pierwsza litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska a lub e. [przypis edytorski]
Alef: pierwsza liczba ponad-skończona Cantora. [przypis autorski]
Ale gdy mi jest dane pojęcie transcendentalne realności, substancji, siły itd., to nie oznacza ono ani empirycznego, ani czystego oglądu, lecz tylko syntezę oglądów empirycznych (…) — za pomocą pojęcia przyczyny wychodzę rzeczywiście poza empiryczne pojęcie o jakimś zdarzeniu (gdzie się coś dzieje), lecz nie ku oglądowi, przedstawiającemu pojęcie przyczyny in concreto, tylko ku warunkom czasowym w ogóle, jakie by się dały odnaleźć w doświadczeniu zgodnie z pojęciem przyczyny. Postępuję więc tylko według pojęć, a nie mogę postępować przy pomocy konstrukcji pojęć, gdyż pojęcie jest prawidłem syntezy spostrzeżeń, nie będących wcale oglądami czystymi, więc też a priori danymi być niemogących. [przypis autorski]
ale gdy się przeżarł do zwalonych belek wału — τῆς δὲ θλιβούσης ὕλης διαβιβρωσκομένης, peresa vero materia qua premebatur, als aber das zusammen-gesunkene Holz verkohlt war (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]
Ale gdy te roboty zostały dokonane — προσαγομένων δὲ ἤδη αὐτῶν (N), προσαγομένων δὲ ἤδη τῶν οργάνων (D), jam vero machinis adnotis, schon wurden die Maschinen herbeigeschafft (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]
