ZBIÓRKA KRYZYSOWA
Potrzebujemy 125 tys. zł do końca 2024 roku, żeby móc dalej funkcjonować. Dlaczego?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8742 przypisów.
materią (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: materię; tj. tu: przedmiot, obiekt. [przypis edytorski]
materią — dawna forma B. lp., dziś popr.: materię. [przypis edytorski]
materią — dziś popr. forma B.lp: materię (tu w znaczeniu: temat). [przypis edytorski]
materią — przedmiotem. [przypis redakcyjny]
materia (daw.) — materiał, tkanina. [przypis edytorski]
materia (daw.) — temat, sprawa. [przypis redakcyjny]
materia (daw.) — tkanina. [przypis edytorski]
materia (daw.) — tu: tkanina. [przypis edytorski]
materiał (…) do dalszych rozważań, do dalszego szukania rozwiązań — jak np. uczynił Hartmann. [przypis redakcyjny]
materiał na „szansę” — tj. na szansonistkę (fr. chansonnette; od chanson: piosenka), czyli piosenkarkę i artystkę kabaretową. [przypis edytorski]
materiał — tu: temat (ang.: matter). [przypis edytorski]
materiału do filozoficznego rozmyślania dało Spinozie jego życie, a były to bolesne doświadczenia — Dokumenty biograficzne zebrał J. Freudenthal, Lebensgescbichte Spinozas 1899. Co najważniejsze stąd w przekładzie i krytycznym opracowaniu dał C. Gebhardt, Spinoza. Lebensbeschreibungen und Gespräche, 1914. Cenną biografię Spinozy ze źródeł opracował K. O. Meinsma, Spinoza en zijn kring, 1896 (po holendersku, przekład niem.: Spinoza und sein Kreis, 1899). Biografię w największym stylu opracowuje S. Dunin-Borkowski, który wydał dotychczas: Der junge De Spinoza, 1910 (zob. moją recenzję w „Przeglądzie Filozoficznym”, 1913). Entuzjastyczną biografię napisał B. Schlager, Spinoza. Zdjęcia z duszy heretyka, 1924. [przypis tłumacza]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 155. [przypis autorski]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 157. [przypis autorski]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 161. [przypis autorski]
materiały łokciowe (przestarz.) — tkaniny, wstążki itp. sprzedawane w sklepiku na łokcie, tj. odwijane z beli i przycinane do długości pożądanej przez klienta. [przypis edytorski]
materializm (filoz.) — pogląd, który stanowi, że materia jest pierwotna wobec świata duchowego, który jest wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostaje w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materializm (filoz.) — stanowisko głoszące, że jedynym realnie, samoistnie istniejącym bytem jest materia; w szczególności jest ona pierwotna wobec świata duchowego, będącego wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostającego w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materializm — pogląd, który stanowi, że materia jest pierwotna wobec świata duchowego, który jest wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostaje w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materialne granice sztuki — tj. skrępowanie artysty przez sam materiał. [przypis tłumacza]
materialny — tu: jedwabny. [przypis edytorski]
materialny — tu: jedwabny. [przypis redakcyjny]
Materiam (…) suae — Ovidius, Tristia IV, 1, 34. [przypis tłumacza]
materia prima (łac., filoz.) — dosł.: materia pierwsza, pierwotna; podstawowy budulec świata; pojęcie z filoz. Arystotelesa oraz z alchemii. [przypis edytorski]
materias consultationis (łac.) — przedmioty narad. [przypis redakcyjny]
materia — tu: przedmiot, obiekt, powód. [przypis edytorski]
materia — tu: temat. [przypis edytorski]
materia — tu: temat rozmowy. [przypis edytorski]
materia — tu w zn. (daw.): ropa. [przypis edytorski]
materie (daw.) — materiały, tkaniny. [przypis edytorski]
materie (daw.) — materiały, tkaniny. [przypis edytorski]
materklasy — odpadki, rupiecie. [przypis redakcyjny]
Mater mea de domo Kiemliczówna est — moja matka jest z domu Kiemliczówna. [przypis edytorski]
mater — od: Alma Mater (łac., dosł. matka karmicielka); termin ten stanowi uroczystą nazwę nadawaną uniwersytetom i in. szkołom wyższym od czasów średniowiecza. [przypis edytorski]
Mater Semita (łac.) — Główna Ścieżka. [przypis edytorski]
mater triumphalis (łac.) — matka triumfalna. [przypis edytorski]
Materyały rewolucyjne w Rosyi przysposabiają się dopiero. Rozruchy tegoroczne są przyczynkiem w przysposabianiu — rodzajem preludium. [przypis autorski]
materyją — materią; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
materyja — materia; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
materyj — dziś D.lm: materii. [przypis edytorski]
Mateusz, herbu Cholewa (zm. 1166) — biskup krakowski, występujący w kronice Wincentego Kadłubka jako jeden z uczestników dialogu o dziejach Polski, dlatego mylnie przypisywano mu autorstwo tej części dzieła. [przypis edytorski]
Mateusz Sarbiewski — Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640), jezuita, profesor Akademii Wileńskiej, nadworny kaznodzieja króla Władysława IV. Jeden z największych europejskich poetów barokowych. (W XVI w. imiona Maciej i Mateusz nie były jeszcze w polszczyźnie rozróżniane). [przypis edytorski]
Mateusz, syn Hasmoneusza — wg Starożytności (XII, VI, 1) syn Jana, a prawnuk Hasmoneusza. [przypis tłumacza]
Mateusz — w oryg. Ματθίας (Matthias); Matatiasz z 1 Mch. [przypis edytorski]
ma też siłę pieszą, konną i morską — flotę Cyrusa mogli Grecy tylko widzieć, jak przepływała morzem. Złączyła się z resztą sił zbrojnych dopiero w Issos (rozdz. 4). [przypis tłumacza]
Matia ben Charasz — tannaita trzeciej generacji działający w Rzymie, gdzie założył żydowską szkołę oraz sąd. Stworzył liczne, znane do dziś, sentencje halachiczne; znany również z agad jego autorstwa. [przypis edytorski]
mati (mal.) — nie żyje; martwy. [przypis edytorski]
matinée (fr.) — tu: poranny strój kobiecy. [przypis edytorski]
matinée (fr.) — tu: spotkanie, które odbywa się przed obiadem, po południu. [przypis edytorski]
matinka — kobiecy strój poranny na przełomie XIX i XX wieku; rodzaj podomki. [przypis edytorski]
matinka (z fr. matinée: poranek) — daw. podomka; poranny strój kobiecy; luźny, ozdobny kaftanik. [przypis edytorski]
matinka (z fr.) — poranny ubiór damski; podomka, szlafroczek. [przypis edytorski]
Matisse, Henri (1869–1954) — francuski malarz, grafik i rzeźbiarz, najsłynniejszy przedstawiciel fowizmu, stylu charakteryzującego się użyciem żywych, kontrastowych, płaskich plam koloru. [przypis edytorski]
Mat'jewo job i tak… (z ros.) — kurwa mać i tak nas wszystkich ta menda zapisała. [przypis edytorski]
Matka Boska — kwestia z oryginalnej wersji dramatu Rydla. [przypis edytorski]
Matka Boska Zielna — obchodzone 15 sierpnia święto maryjne patronki płodności ziemi, podczas którego święci się w kościołach wiązanki żniwne, splecione ze zbóż, polnych kwiatów i ziół, przybrane kolorowymi wstążkami. [przypis edytorski]
Matka Boża, cięta od pałasza — nawiązanie do obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej, noszącego ślad cięcia bronią białą. [przypis edytorski]
matka chłopca — Serce. [przypis redakcyjny]
matka d'Agreda — Maria od Jezusa, przeorysza klasztoru franciszkanek w Agredzie w Hiszpanii (zm. w 1665 r.), autorka popularnego w XVIII w. dzieła będącego zapisem objawień oraz żywotem Najświętszej Marii Panny; pol. wyd. pt. Miasto mistyczne boskie z 1730 było kilkakrotnie wznawiane. [przypis redakcyjny]
matka Diońska — Wenera (w mit. gr. Afrodyta), jako córka Zeusa i Diony. [przypis edytorski]
matka Eumenid — matką Eumenid (furii) była Noc, córa Chaosu, siostra Ziemi. [przypis edytorski]
matka Gracchów a. matka Grakchów (190–100 p.n.e.) — Kornelia Afrykańska Młodsza, córka wodza rzymskiego Scypiona Afrykańskiego, matka 12 dzieci, które po śmierci męża wychowywała samotnie. Uważana w Rzymie za wzór matki, rozwijającej w dzieciach cnoty obywatelskie. Dwóch jej synów, Tyberiusz i Gajusz, zostało trybunami ludowymi. [przypis edytorski]
matka Hadu — Persefona, żona władcy podziemi; Hades: kraina zmarłych. [przypis redakcyjny]
matka — Hekuba, żona Priama, królowa Troi, matka Hektora i Parysa. [przypis edytorski]
matka jedynego Grakcha — odniesienie do braci Gajusza Gracchusa (ok. 152–121 p.n.e.) i Tyberiusza Gracchusa (162–133 p.n.e.), słynnych rzymskich trybunów ludowych i reformatorów; ich matka, Kornelia, zwana „matką Grakchów”, uchodzi za pierwszą Rzymiankę, odgrywającą istotną rolę w swoich czasach i wpływającą na działalność polityczną synów. [przypis edytorski]
matka jego Dorota z Giedroyciów Dowborowa — nie zaś żona, jak pisze Niesiecki [Herbarz polski], t. III, s. 314. W nadaniu Dowborowéj znaleźliśmy ciekawy szczegół, tyczący się służebności pańszczyznowej włościan. Fundatorka poleca aby od św. Jerzego do św. Michała włościanie odbywali powinność bez Unternika, zaś przez półrocze zimowe z Unternikiem z powodu „że dni są krótkie”. Wyraz unternik należy do zatraconych; nie masz go w Lindem. Musiał to być pomocnik pańszczyznowca; więc na jeden dzień pańszczyzny szło dwóch ludzi. [przypis autorski]
matka jego się rozniemógłszy w noc Narodzenia Pańskiego świat ten pożegnała — Judyta czeska zmarła 25 grudnia 1086 r. [przypis edytorski]
Matka Juliusza — Słowackiego. [przypis redakcyjny]
Matka [Lenina] była z domu Blank, według zaś wersji krążącej w kołach sowiecko-żydowskich, ojciec jej był przechrztą — por. Herman Feilst, Bolschevismus und Judentum, Berlin 1934, s. 42. [przypis autorski]
matka [Marka Aureliusza] — Domitia Lucilla [dla odróżnienia od matki zwana Minor, Młodszą], córka senatora Calvisiusa Tullusa [Publius Calvisius Tullus Ruso]. [przypis tłumacza]
matka — matką Achillesa była Tetyda, boginka morska, córka Nereusa. [przypis edytorski]
matka — matką Achillesa była Tetyda, nimfa morska. Żeby uchronić ukochanego syna przed niebezpieczeństwem, kąpała go w Styksie, dzięki czemu jedynym wrażliwym miejscem na jego ciele była pięta, za którą musiała go trzymać. [przypis edytorski]
matka mleczna — kobieta, która karmiła niemowlę; w XVIII w. powszechnie oddawano nowo narodzone dzieci szlacheckie kobietom z gminu do wykarmienia piersią; kobiety te były wynagradzane ze tę usługę. [przypis edytorski]
matka — nie jest znane imię matki Mieszka I, żony Siemomysła. [przypis edytorski]
matka pielęgnuje stronę fizyczną dziecka, ale nie jego psyche — Porównaj w Ibsena Peer Gyncie w 2 akcie, rozmowę między ojcem Solwejgi i Aazą (jedną z najlepiej skreślonych „matek” w literaturze pięknej) podczas poszukiwania jej syna: Aaza: „…Znajdziemy go!”; Mężczyzna: „Uratujemy duszę!”; Aaza: „I ciało też!” [przypis autorski]
matka robiła wypisy z jej listów, gromadziła materiały — ogłosiła o Żmichowskiej następujące swoje prace: 1) Stefan (pseudonim), Listy o pismach Gabryelli („Bluszcz” 1871 i „Tygodnik Ilustrowany” 1871), 2) Wspomnienie pośmiertne („Kłosy”, 1877); Żmichowska na wystawie paryskiej („Ateneum” 1895); Pogadanki pedagogiczne N. Żmichowskiej („Bluszcz”, 1902); Ćwierć wieku po zgonie („Bluszcz”, 1902). [przypis redakcyjny]
matka rzeczy — natura. [przypis redakcyjny]
matka — tak nazywano chorągiew pułkową. [przypis redakcyjny]
matka — tu: bogini Cybele. [przypis edytorski]
matka zbuntowanego Graccha — Kornelia, rzymska arystokratka z II w. p.n.e., matka Tyberiusza i Gajusza Grakchów, wzór szlachetności, poświęcenia i przywiązania do dzieci, symbol nieszczęśliwej matki, była znana pod mianem „matki Grakchów”. Jej starszy syn Tyberiusz jako trybun ludowy przeprowadził reformy prawa rolnego na rzecz ubogich obywateli, prześladowany przez przeciwników politycznych, zginał tragicznie podczas zamieszek. W zachowanych dwóch fragmentach jej listów, o niepewnej autentyczności, Kornelia sprzeciwiała się zamiarom Gajusza, który również chciał objąć trybunat, i przestrzegała go przed kontynuowaniem rewolucyjnej polityki jego brata. Gajusz nie posłuchał matki, jako trybun przeprowadził reformy na rzecz ubogiej, plebejskiej ludności, proponował nadanie obywatelstwa sprzymierzeńcom Rzymu, co doprowadziło do zamieszek i jego śmierci. Kornelia, jako jedyna z kobiet w czasach republiki, została pośmiertnie uczczona posągiem w Rzymie. [przypis edytorski]
matkę duchem proroczym natchnęła — Matka św. Dominika, będąc nim brzemienną, miała sen taki: śniło się jej, że porodziła psa białego z łatą czarną i z pochodnią zapaloną w paszczęce. Sen ten był tłumaczony jako przyszły znak odzienia zakonu i ognistej żarliwości jego założyciela. [przypis redakcyjny]
matkę odbieżał (daw.) — odjechał od matki; zostawił matkę. [przypis edytorski]
Matki Boskiej Szkaplerznej — święto w kościele katolickim obchodzone 16 lipca. [przypis edytorski]
matki Ledy — Leda była żoną króla Sparty Tyndareusa, matką Heleny oraz bliźniaków Kastora i Polluksa. [przypis edytorski]
matki posłuszne mistrzyniej (starop.) — szyk przestawny; dziś: posłuszne matce mistrzyni. [przypis edytorski]
matki słowa — tu: słowa Wenery, matki Eneasza. [przypis edytorski]
matki spartańskie (…) — Plutarch, Likurg, 13 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]
matki swojej ptaki — gołębie były ptakami poświęconymi Wenerze, matce Eneasza. [przypis edytorski]
Matko — Hekuba, żona Priama, po upadku Troi i śmierci dzieci zamieniona została w sukę. [przypis redakcyjny]
Matko moja, twe dziecko noszone na ręku… — wiersz ten podaje tylko Juliusz Kleiner, Słowacki, t. II, str. 114–115; nie ma go natomiast w wydaniu dzieł pod redakcją Górskiego ani Kołaczkowskiego. Wobec niemożliwości stwierdzenia, czy Kleiner przytoczył go w całości, czy też w wyjątku, nie umieściłem go między utworami Podróży. [przypis redakcyjny]
Matko naturo — w swej polemice z Łuckim (por. przypis dotyczący Edenu w cz.I dramatu) Niemojewska-Gruszczyńska uważa te słowa za realizację zapowiedzi szatańskiej z Części I — kuszenie Męża obrazem spróchniałego Edenu, czyli natury martwej. „Na pytające jakby spojrzenie Męża, obojętnością odpowiedziała matka Natura. Mąż żegna ją, idzie między ludzi, odtąd będzie szukał natchnień człowieczych, człowieka, nie naturę naśladował będzie. Czemuż ostatnie tchnienie natury współdziałało tak solidarnie z wezwaniem orła? Czemuż Mąż nie odczuwa płynącego z przyrody wzniosłego prądu miłości braterskiej (…) Człowiekowi wodzonemu na pokuszenie szatan nie pozwoli „w pięknym przyrodzeniu czytać”. Pomiędzy nim i naturą stanie wywleczona ze sklepów szatańskich dekoracja Edenu. Odgrodzi go od źródła wyższych natchnień” („Ruch Literacki” 1927, s. 135). [przypis redakcyjny]
Matlakowski, Władysław (1850–1895) — znany chirurg, ordynator w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, redaktor „Gazety Lekarskiej”, autor ok. 120 prac z zakresu medycyny; jeden z pierwszych badaczy sztuki ludowej Podhala (gromadził tamtejszy folklor muzyczny i słowny, utrwalał i analizował typy zdobnictwa itp.), a także tłumacz z angielskiego (m.in. Hamleta Shakespeare'a; wyd. tłumaczenia 1894); zmarł na gruźlicę w wieku 45 lat. [przypis edytorski]
matlot — żywy taniec marynarski, naśladujący pracę żeglarzy na statku. [przypis edytorski]
matnia — sytuacja bez wyjścia. [przypis edytorski]
matnia — sytuacja bez wyjścia, pułapka. [przypis edytorski]
Ma toute belle (fr.) — moja przepiękna. [przypis edytorski]
matrero (hiszp.) — bandyta. [przypis edytorski]
matriarchat, patriarchat — formy organizacji społeczeństwa oparte na dominującej pozycji, odpowiednio, kobiet albo mężczyzn; w poł. XIX w. wysunięto hipotezę, że w społeczeństwach pierwotnych, prehistorycznych panował matriarchat, ale nie znalazła ona potwierdzenia i obecnie uznaje się, że społeczeństwa matriarchalne nigdy nie istniały. [przypis edytorski]
matriarchat — władza kobiet, zwł. w obrębie rodziny. [przypis edytorski]
matricida (łac.) — matkobójca. [przypis edytorski]
