Przypisy

daleko bliżej — dużo bliżej. [przypis edytorski]

dalekoli — „daleko” z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

dalekość — odległość. [przypis edytorski]

dalekoś postąpił — inaczej: daleko postąpiłeś (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

daleko (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

daleko (starop.) — tu: o wiele. [przypis edytorski]

daleko — tu: znacznie. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean (1717–1783) — fr. pisarz, filozof i matematyk; współtwórca Encyklopedii. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean le Rond (1717–1783) — filozof, matematyk i fizyk francuski, współautor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean Le Rond (1717–1783) — francuski filozof, matematyk i fizyk, współredaktor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

daleth, he, waw, zajin — kolejne litery alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — doprawdy, słowo daję; wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dali Bóg (daw.) — jeśli Bóg da. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — naprawdę, słowo daję. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dali Bóg — jeśli Bóg da (konstrukcja gramatyczna z partykułą -li); dziś: dalibóg. [przypis edytorski]

dali Bóg — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli Bóg da, niech Bóg da. [przypis edytorski]

dali Bóg — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli Bóg da. [przypis edytorski]

Dalibóg (starop.) — doprawdy, słowo daję. [przypis edytorski]

dalichmy (daw.) — dziś: daliśmy. [przypis edytorski]

dali — da z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

Da liegt der Hund begraben (niem.) — tu leży pies pogrzebany. [przypis edytorski]

dali (gw.) — dalej. [przypis edytorski]

Dalila — imię kochanki biblijnego Samsona, która podstępem obcięła mu włosy, a tym samym pozbawiła siły. [przypis edytorski]

Dalila i Samson (bibl.) — Samson, legendarny bohater wojen Izraelitów z Filistynami, był obdarzony przez Boga nadludzką siłą, działającą dopóki nie strzygł włosów; utracił ją, gdy jego kochanka, Dalila, nakłoniła go do wyjawienia sekretu i podstępnie ścięła mu włosy, gdy spał, wskutek czego został pojmany przez wrogów. [przypis edytorski]

Dalila — kochanka biblijnego Samsona, która podstępem obcięła mu włosy, a tym samym pozbawiła siły, po czym wydała wrogom. [przypis edytorski]

Dalila nie obcięła włosów Samsonowi — Samson (XII w. p.n.e.), opisany w Biblii bohater izraelski, walczący z Filistynami, został obdarzony przez Boga niezwykła siłą, zaklętą w jego długich włosach. Jego kochanka Dalila, przekupiona przez wrogów, ostrzygła go i bezsilnego wydała Filistynom. Po długiej niewoli Samson, odzyskawszy część siły, zdołał zburzyć filary w budynku, w którym był więziony, grzebiąc pod gruzami siebie i wielu wrogów. [przypis edytorski]

dali mu władzą (starop. forma) — dziś popr. forma B.lp r.ż.: (…) władzę. [przypis edytorski]

dalipan — dalibóg (zwrot oznaczający: słowo daję, na pewno). [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — doprawdy, daję słowo. [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — doprawdy, słowo daję; wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — wykrzyknienie, dziś: doprawdy, słowo daję. [przypis edytorski]

dalipan — wykrzyknienie potwierdzające prawdziwość słów (dosł.: niech Bóg da). [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Fedon oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa, Fedon oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa oraz Fedon) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

Dali, Salvador (1904–1989) — malarz hiszpański, przedstawiciel surrealizmu, znany z ekscentrycznego trybu życia, współtwórca wraz z Luisem Buñuelem awangardowego filmu Pies andaluzyjski (1928). Pod koniec życia tworzył też obrazy religijne. [przypis edytorski]

dali, siędnij, to wytchnę (gw.) — dalej (tzn.: no już), usiądź, to odpocznę. [przypis edytorski]

Daliż — dalejże. [przypis edytorski]

dali — zapewne: „daléj” (w daw. formie, z tzw. e pochylonym) w zapisie fonetycznym. [przypis edytorski]

Dalmacja — kraina na Płw. Bałkańskim, staroż. Iliria, zasiedlona następnie przez Chorwatów. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, obszerna szata liturgiczna w obrządku rzymskim. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, szeroka szata, ubiór pochodzący z Dalmacji, krainy hist. na wsch. wybrzeżu Adriatyku; ob. nazwa pochodzącej od tego stroju szaty liturgicznej w obrządku rzymskim. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, szeroka szata z krótkimi rękawami, popularny w cesarstwie rzymskim ubiór pochodzący z Dalmacji, krainy hist. na wsch. wybrzeżu Adriatyku; ob. nazwa pochodzącej od tego stroju chrześcijańskiej wierzchniej szaty liturgicznej, używanej w Kościele katolickim i niektórych Kościołach protestanckich. [przypis edytorski]

dalmatyka — szata liturgiczna. [przypis edytorski]

Dalmatyńcy (daw.) — Dalmatyńczycy, mieszkańcy Dalmacji, krainy historycznej obejmującej przybrzeżne wyspy i pobrzeże wsch. części Adriatyku (ob. w Chorwacji), w XIX w. należącej do Austrii. [przypis edytorski]

Dalniewostoczny Kraj właśc. Dalekowschodni Okręg Federalny — federalny okręg Rosji, najbardziej wysunięty na wschód. [przypis edytorski]

dalo — trump. nuo dalijo; skyrė. [przypis edytorski]

Dalston — dzielnica Londynu. [przypis edytorski]

Dalsze dzieje Ani z Zielonego Wzgórza i Ani z Avonlea — w oryg. ang. autorka dedykuje powieść dziewczętom z całego świata, które domagały się kontynuacji przygód Ani (ang. to all the girls all over the world who have ”wanted more” about Anne). [przypis edytorski]

Dalsze losy bohaterów opisuje autor w powieści . [przypis edytorski]

dalszem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: dalszym. [przypis edytorski]

dalszy (starop. forma) — dziś M.lm: dalsi. [przypis edytorski]

daltonizm (med.) — nierozróżnianie kolorów, zaburzenie wrodzone polegające na niezdolności do spostrzegania różnic pomiędzy niektórymi lub wszystkimi barwami, które normalnie są dostrzegane przez inne osoby. [przypis edytorski]

Dalton, John (1766–1844) — angielski fizyk i chemik, twórca nowożytnej atomistycznej teorii materii, odkrywca wady wzroku zwanej dziś daltonizmem. [przypis edytorski]

Dalybyście (gw.) — twarda wymowa grypy -li-, charakterystyczna dla dialektu mazowieckiego. [przypis edytorski]

dalyvystė — dalyvavimas. [przypis edytorski]

Damajanti — wierna i kochająca młoda małżonka króla Nala w słynnym epizodzie indyjskiej epopei Mahabharata. [przypis edytorski]

dama kameliowa — kurtyzana; od określenia głównej bohaterki powieści Aleksandra Dumasa Dama kameliowa (1848). [przypis edytorski]

Dama kameliowa — tytułowa bohaterka powieści Aleksandra Dumasa (syna) z 1848: kurtyzana Małgorzata Gautier; pierwowzór bohaterki opery Giuseppe Verdiego La Traviata powstałej na podstawie tej powieści. [przypis edytorski]

Dama kameliowa — utwór Alexandre'a Dumasa syna z 1848 r. [przypis edytorski]

Dama Pikowa — opera Piotra Czajkowskiego z 1890 r. [przypis edytorski]

damara — miękka żywica naturalna pozyskiwana z drzew z rodziny Dipterocarpaceae, rosnących w Indonezji i Malezji, używana do wyrobu werniksów i lakierów. [przypis edytorski]

damasceńska stal — wielokrotnie przekuwana stal wysokiej jakości, stosowana dawniej do wyrobu broni. [przypis edytorski]

damasceńska szabla — broń z wyjątkowo twardej, a zarazem sprężystej stali, wyrabiana w okolicach Damaszku w Syrii. [przypis edytorski]

damasceńska szabla — szabla ze stali produkowanej w Damaszku w Syrii. Ta bardzo ceniona stal była wytwarzana od X do XVI w., potem technologia została zapomniana. [przypis edytorski]

damasceński — wykonany z bardzo cenionej, twardej stali produkowanej w okolicach Damaszku w Syrii; powierzchnię stali damasceńskiej pokrywały powstałe w procesie produkcji charakterystyczne wstęgowate wzory. [przypis edytorski]

damascenka — szabla ze słynnej z twardości i elastyczności stali damasceńskiej, o charakterystycznych wzorach na powierzchni. [przypis edytorski]

damaskinaż — technika zdobienia metalowych przedmiotów, zwykle zbroi i broni, przez wypełnianie naciętych rowków złotem lub srebrem. [przypis edytorski]

Damaszek — jedno z najstarszych miast na Bliskim Wschodzie, zamieszkałych nieprzerwanie od XV w. p.n.e do dzisiaj. Za panowania króla Salomona, stolica państwa aramejskiego zwanego Aramem (2Krl 5,1). [przypis edytorski]

Damaszek — stolica Syrii. [przypis edytorski]

dame à la faux (fr.) — dosł. dama z kosą; odmiana figury danse macabre. [przypis edytorski]

dame de compagnie (fr.) — dama do towarzystwa. [przypis edytorski]

dame (fr.) — dama. [przypis edytorski]

Damen und Herren, jetzt Totalansicht (niem.) — panie i panowie, a teraz ujęcie totalne. [przypis edytorski]

Damen und Herren, still (niem.) — panie i panowie, spokojnie. [przypis edytorski]

Damiens, Rober François (1714–1757) — w 1757 roku dokonał nieudanego zamachu scyzorykiem na Ludwika XV; po dochodzeniu skazany na śmierć w męczarniach, co wówczas uchodziło za warte zobaczenia widowisko. [przypis edytorski]

Damietta — miasto portowe w Egipcie nad jednym z ramion delty Nilu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Damietta — miasto portowe w Egipcie nad jednym z ramion delty Nilu o tej samej nazwie; z powodu strategicznego znaczenia od wczesnego średniowiecza wielokrotnie atakowane i zdobywane, m.in. przez krzyżowców. [przypis edytorski]

Damietta — miasto we wschodniej części delty Nilu, ok. 200 km na płn. od Kairu. [przypis edytorski]

da mihi potum (łac.; żart.) — daj mi popić (być pijanym). [przypis edytorski]

Damis z Niniwy (I w.) — uczeń i wieloletni towarzysz pitagorejskiego filozofa Apoloniusza z Tiany. [przypis edytorski]

damli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: jeśli dam. [przypis edytorski]

damn (ang.) — cholera. [przypis edytorski]

damn! (ang.) — cholera, psiakrew. [przypis edytorski]

Damn — angielskie przekleństwo. [przypis edytorski]

damned (ang.) — przeklęty; cholerny. [przypis edytorski]

da mnie — dziś popr.: da mi. [przypis edytorski]

damoiselle (fr.) — dama. [przypis edytorski]

Damon — Im Erstdruck (1799) heißt es „Möros”; der Ballade liegt die Erzählung von Damon und Phintias zugrunde, die Schiller in der Version des Hyginus Mythographus kannte, bei dem die Freunde Möros und Selinuntius heißen. [przypis edytorski]

Damon i Pitias a. Pytiasz — filozofowie greccy, żyjący rzekomo około V wieku p.n.e., sławni z powodu łączącej ich przyjaźni i wzajemnej lojalności. [przypis edytorski]

Damon — wg Cycerona, Damon i Pytiasz mieli być żyjącymi w V w. p.n.e. dwoma słynnymi z lojalności przyjaciółmi, filozofami i zwolennikami Pitagorasa. [przypis edytorski]

Damon z Aten (V w. p.n.e.) — grecki teoretyk muzyki, doradca Peryklesa. [przypis edytorski]

Dampirów — forma posesywna (mowa o pułku Dampira). [przypis edytorski]

Dampir — właśc. Henri Duval, hrabia Dampierre (1580–1620), dowódca wojskowy pozostający na służbie Habsburgów od 1602 roku. [przypis edytorski]

Damy egipskie podczas Bakchanalii (…) tym członkiem, który, co do miary, przewyższał całą resztę ciała — por. Herodot, Dzieje II, 48, gdzie jednak mowa o tym, że był niewiele mniejszy niż reszta ciała. [przypis edytorski]

damy fotele zaszczytne, i mięso, i pełne puchary — Iliada VIII 162; cytat zmieniony: Hektor woła za uciekającym Nestorem, że dotychczas Grecy czcili go w ten sposób, ale teraz przestaną. [przypis edytorski]

damżana (z fr.: dame-jeanne) — gąsior, duże, pękate naczynie szklane z wąską szyjką, często owijane w wiklinę, służące do przechowywania płynów, szczególnie wina. [przypis edytorski]

dań — danina. [przypis edytorski]