Przypisy

jako prorok Boży powiada — Koh 10, 16. [przypis edytorski]

jako raczy (starop.) — jak tylko chce. [przypis edytorski]

jako raczysz (starop.) — tu: jak chcesz. [przypis edytorski]

Jako rózga od drzewa odcięta wnet umiera — por. J 15,6. [przypis edytorski]

Jako ryk lwi, tak gniew królewski; kto go gniewa, grzeszy na duszę swoję — Prz 20, 2. [przypis edytorski]

jako rzadki (…) dym (…) zniknie (starop.) — jak rzadki dym zniknie; rozpłynie się jak dym. [przypis edytorski]

jakoście ztąd wyszli (starop.) — odkąd stąd wyszliście. [przypis edytorski]

jakoś długo ani oko — jakoś długo nie było widać. [przypis edytorski]

jako (śpi) (daw.) — tu: że (śpi). [przypis edytorski]

Jakoś tu wszedł, szaty godownej (…) nie mając? — Mt 22, 12. [przypis edytorski]

jakośwa (daw.) — jak żeśmy. [przypis edytorski]

jakoś wasza miłość powiedział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, znaczenie: jako (jak) wasza miłość powiedziałeś. [przypis edytorski]

jako świadczy Ozeasz prorok — Oz 13, 2. [przypis edytorski]

jako sądzili (…) i jako nie brali (daw.) — że sądzili i że nie brali. [przypis edytorski]

jako sam Bóg do tych, którzy przykazaniu jego nieposłuszni, mówi — Mojż. 26, 36. [przypis edytorski]

jako skoro (starop.) — jak najszybciej; szybko. [przypis edytorski]

jako (starop.) — tu: odkąd. [przypis edytorski]

jako (starop.) — tu: ponieważ. [przypis edytorski]

Jako tenże Paweł świadczy — 2 Kor 1, 12. [przypis edytorski]

jako tenże ś. Jakub mówi, suadibilis — w Jk 3, 17, wg Wulgaty. [przypis edytorski]

jako też (daw.) — jak również. [przypis edytorski]

jako to (daw.) — tu: na przykład. [przypis edytorski]

jako — tu: niczym. [przypis edytorski]

jako — tu: niż. [przypis edytorski]

jako — tu: że. [przypis edytorski]

Jako uczynił Eneasz — Wergiliusz, Eneida, ks. 5. [przypis edytorski]

jakowej — dziś popr.: jakiej. [przypis edytorski]

jakowejsiś — jakiejś. [przypis edytorski]

jakoweż (daw.) — przym. jakowe z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż: jakież. [przypis edytorski]

Jako wielość bogów żadnego Boga nie czyni, tak wiele panów żadnego pana nie ma, a gdzie pana niemasz, tam zamieszanie jest — Skarga cytuje tutaj tekst Atanazego pt. Oratio adversus idola za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

jakowy (daw.) — jaki, jakiś [przypis edytorski]

jakowy (daw.) — jaki, jakiś. [przypis edytorski]

Jako wże na zemli i dosza ku nebesech (z ukr.) — Jako na ziemi, tak i do nieba. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — więc. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — wprowadzający pytanie zaimek „jako” z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; jakże. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — wprowadzający pytanie zaimek jako z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; jakże. [przypis edytorski]

jako że wszyscy byliśmy dziećmi, zanim staliśmy się mężami — nawiązanie do metafory św. Pawła: „Gdym był dziecięciem, mówiłem jako dziecię, rozumiałem jako dziecię, rozmyślałem jako dziecię. Lecz gdym się stał mężem, wyniszczyłem to, co było dziecinnego.” (1Kor 13,11; przekład Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

Jako żołnierz Korpusu Praskiego — oryg. Als Soldat im Prager Korps wyd. Praga 1922; dziennik Erwina Egona Kischa ze służby w wojsku austro-węgierskim podczas I wojny światowej, znany też pod tytułem z wydania późniejszego tytułem Zapisz to, Kisch! (oryg. Schreib das auf, Kisch! (1929). [przypis edytorski]

jako żona Eneasza został się w Troi — Kreuza, córka Priama, wyszła wraz z mężem z płonącej Troi, jednak tej samej nocy zginęła. [przypis edytorski]

jakoż (przestarz.) — spójnik akcentujący, że coś, o czym mowa wcześniej, jest prawdziwe, zaszło lub spełniło się: i rzeczywiście, i w samej rzeczy. [przypis edytorski]

jakoż — tu: jak, w jaki sposób, którędy. [przypis edytorski]

Jakoż w jednym pędzie most zwodzony (…) przeniknął do wnętrza zamku — w oryginale treść ta ujęta jest w dwuwiersz. [przypis edytorski]

jako Zakon gwałcić śmiecie (starop.) — tzn. jak śmiecie naruszać prawo religijne. [przypis edytorski]

jakoześ ty blado (gw.) — jaka żeś ty blada; jak jesteś blada. [przypis edytorski]

jako z trojańskiego konia — Grecy gdy nie mogli za dziesięć lat Trojej dobyć, tym fortelem poszli: uczynili konia drewnianego wielkiego, w którym się ich wiele zawarło; o którym puścili sławę, żeby to za dar Palladzie zostawili. Wzięli tego konia Trojanie w miasto, a Grecy się w nocy z niego wysypawszy drugim Troją otworzyli i tak ją zburzyli. Wergiliusz, Eneida, ks. 2 (przypis źródła). [przypis edytorski]

Jak pomnę — wiersz powstał w Korabnikach pod Krakowem na przełomie 1888–1889 r. [przypis edytorski]

Jak powiadają, zwie się Katarzyna. — w późn. wyd. tłum.: „Jak powiadają, zwie się Rozalina”. [przypis edytorski]

jak prędko Mediolan podbił, tak też niebawem utracił Ludwik XII… — król Francji Ludwik XII (1462–1515) podbił Księstwo Mediolanu we wrześniu 1499; w lutym 1500 książę Ludwik Sforza odzyskał władzę, ale już w kwietniu 1500 przegrał bitwę pod Novarą; król francuski znów zajął Mediolan, który ponownie utracił dopiero w czerwcu 1512, kiedy Francuzów wyparły wojska koalicji tzw. Ligi Świętej. [przypis edytorski]

jak raz (gw.) — akurat, dokładnie. [przypis edytorski]

jak raz (gw.) — akurat, właśnie. [przypis edytorski]

jak rycerz skąpany w tej styksowej wodzie — skąpanie się w wodzie Styksu, jednej z rzek Hadesu, świata umarłych, czyniło ciało ludzkie odpornym na wszelką broń; w ten sposób został zabezpieczony przez swą matkę Achilles: zanurzając go w Styksie, trzymała dziecko za piętę, która stała się jedynym miejscem na ciele Achillesa podatnym na zranienie. [przypis edytorski]

jak świat światem — początek polskiego przysłowia: jak świat światem (tj. nigdy), nie będzie Niemiec Polakowi bratem. [przypis edytorski]

Jaksa-Ronikier, Bogdan (1873–1956) — polski pisarz. [przypis edytorski]

Jaksarta a. Jaksartes — dziś: Syr-daria. [przypis edytorski]

Jaksartes — dziś: Syr-daria. [przypis edytorski]

jak setnej owcy — por. Łk 15, 1–7. [przypis edytorski]

jak się Ajas odznaczył na wojnie, to dostał w nagrodę długi kawał polędwicy — podczas uczty został wyróżniony przez Agamemnona, wodza naczelnego, szczególnie pięknym kawałem mięsa; zob. Iliada VII 321–322. [przypis edytorski]

jak się dwojakie światło, własne i cudze, w sąsiedztwie przedmiotów świecących i gładkich w jedno zejdzie i zrobi postać, która daje widok odwrócony w stosunku do zwykłych widoków — zjawisko powstawania obrazów odbijanych przez lustra i inne gładkie przedmioty próbowano tłumaczyć tym, że przedmioty tego rodzaju mają w sobie pierwiastek świetlny, który na ich gładkiej powierzchni spotyka się ze światłem pochodzącym od przedmiotu odbijanego. [przypis edytorski]

jak się patrzy — doskonale. [przypis edytorski]

jak się to bierze — jak się to traktuje. [przypis edytorski]

Jak się wszystko dziwnie plecie — por. Jan Kochanowski, Pieśń IX, Księgi pierwsze („Chcemy sobie być radzi?”): „Wszystko sie dziwnie plecie Na tym tu biednym świecie; A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić, I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.” [przypis edytorski]

jak się wyraża psalmista: „Pan także róg jego wywyższył w sławie nad inne” — „Cornu eius in gloria Dominus exaltabat”; tłumacz podaje jako cytat z Psalmu 112,9. W innym tłumaczeniu: „Bóg wyniósł czoło jego w chwale”. [przypis edytorski]

Jak się zdarzy. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie: „To tutaj obok”. [przypis edytorski]

jak słowo powiedzieć — szybko i łatwo. [przypis edytorski]

jak słuszna — co byłoby słuszne; co jest słuszne. [przypis edytorski]

jak sobie da rady — dziś popr.: jak sobie da radę. [przypis edytorski]

jak spod igły — nowe, nieużywane. [przypis edytorski]

jak syn Herę skrępował — wg jednej z opowieści bogini Hera nie chciała ujawnić swojemu synowi, Hefajstosowi, jego pochodzenia, według innej szukał zemsty, gdyż porzuciła go, gdy był mały. Uciekł się do podstępu, konstruując złoty tron-pułapkę, który jej podarował. Kiedy Hera na nim zasiadła, oploty ją łańcuchy i nikt poza nim nie potrafił jej uwolnić. [przypis edytorski]

Jak szpaki Danta — tj. jak potępieńcy, opisani w Piekle w Boskiej Komedii Dantego Alighieri (1265–1321). [przypis edytorski]

jak tabaka w rogu — powiedzenie to w całości brzmi: być ciemnym jak tabaka w rogu i opisuje osobę, która zupełnie nic nie rozumie i nie wie; tabaka — sproszkowany tytoń, zażywany przez wciąganie nosem, co ma powodować przyjemny odruch kichania i oczyszczać górne drogi oddechowe; daw. pojemniki na tabakę często wykonywane były z rogów zwierzęcych. [przypis edytorski]

jak tę prostą rachubę — dziś poprawnie: jak tej prostej rachuby. [przypis edytorski]

Jak te Mojżesza iskier piramidy, co do ojczyzny wiodły nowej Żydy — po wyjściu z niewoli egipskiej Izraelici z Mojżeszem na czele szli do ziemi obiecanej przez pustynię, po której prowadził ich Bóg pod postacią słupa ognia (zob. Wj 13,21). [przypis edytorski]

Ja, którym świat ćwiartował — konstrukcja z ruchoma końcówką czasownika; inaczej: ja, który świat ćwiartowałem. [przypis edytorski]

jak to Homer powiada: cześć budzi całą postawą i strachu napędza wyglądem — por. Homer, Iliada III 172 (Helena o Priamie, zwracając się do niego). [przypis edytorski]

jak to mędrcy powiadają: Wszystko na tym świecie płynie. W górę i w dół — słowa streszczające poglądy Heraklita z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.), filozofa greckiego, który uważał, że wszechświat jest wieczny, ale podlega nieustannej zmianie, wskutek której wszystko „płynie jak rzeka”, zaś zmianę nazywał „drogą w górę i w dół” (zob. Diogenes Laertios, Heraklit z Efezu [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów IX 1.8.). [przypis edytorski]

jak to na wojence ładnie — w niektórych odmianach tekstu tę najbardziej znaną strofę poprzedza jeszcze następująca: „A kto chce rozkoszy użyć/ Niech na wojnę idzie służyć”. Lub też nawet dłuższy tekst wprowadzający w szczegóły życia żołnierskiego: „А kto chce rozkoszy użyć/ Musi iść w ułany służyć./ Tam rozkoszy on użyje/ Krwi jak wody się napije./ Tam mu dadzą mundur nowy,/ A na mundur kij dębowy./ Tam mu każą maszerować/ Jeszcze lepiej niż tańcować”. [przypis edytorski]

jak to nie lubić — dziś popr. składnia: jak tego nie lubić. [przypis edytorski]

jak to powinno być widoczne tutaj — również w tym przypadku nie zamieszczono rysunku. [przypis edytorski]

jaktoście nie jedli — przykład konstrukcji z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jeszcze nie jedliście. [przypis edytorski]

jak to się do niego wzięło — dziś popr.: skąd to się u niego wzięło. [przypis edytorski]

jak to sobie Uranos poczynał, jak o nim powiada Hezjod, i jak się znowu Kronos na nim pomścił — zob. Hezjod, Teogonia 132–210. [przypis edytorski]

jak to w Egipcie opowiadają, że był taki Teut (…) on pierwszy wziął pod uwagę głoski… — w religii staroż. Egipcjan bóg Tot (gr. Thot lub Theut, z egip. Dżehuti) był patronem wiedzy, wynalazcą pisma i kalendarza; wg mitów stworzył też astronomię, arytmetykę, geometrię, medycynę oraz rytuały religijne i magiczne. [przypis edytorski]

jak to wszystko dziwnie plecie się w życiu — nawiązanie do słów Pieśni IX z I księgi Pieśni Jana Kochanowskiego: „Wszystko się dziwnie plecie / Na tym tu biednym świecie”. [przypis edytorski]

jak trzeci kielich piją na cześć Zeusa Zbawiciela — podczas uczty trzeci kielich wina poświęcano Zeusowi Zbawcy (Zeus Soter). [przypis edytorski]

jak — tu: jako. [przypis edytorski]

jak — tu: niż. [przypis edytorski]

Jak? — tu w znaczeniu: słucham?! [przypis edytorski]

jak twierdzi Marco Polo, Tatarzy (…) używali go (…) do odstraszania od swych obozowisk groźnych drapieżników zamieszkujących Środkową Azję — w swoim Opisaniu świata (II, 45) Marco Polo stwierdza, że w ten sposób odstraszają dzikie zwierzęta podróżnicy i kupcy w Tybecie. [przypis edytorski]

jak ty dasz rady — dziś popr.: jak ty dasz radę. [przypis edytorski]

jak tylko — odkąd; od czasu, gdy. [przypis edytorski]

Jak ty mi jesteś wdzięczna — W później ustalonej wersji wiersza (w: Juliusz Słowacki, Dzieła wszystkie, red. J. Kleiner, Wrocław 1960, t. XII, cz.1, s. 188) tekst poniższy poprzedzony jest dwiema strofami: Boże, błogosław tej małej pasterce/ Na druidycznych siedzącej kamieniach,/ Tak że jej głowa w zorzowych płomieniach/ Była… a za nią morza pas — po serce./ A jej chodaki na białych krzemieniach/ Podkute jasnym ćwiekiem w półmiesiące,/ A włoski złote z wiatrem igrające,/ A jakieś przeszłe anielstwo w spojrzeniach. Błogosław miejscu, gdzie ona usiadła/ I o swej nędzy mówiąc łzy perłowe/ Lała — i perły te nieszczęsne jadła,/ Albowiem w dziecku tym słychać królowę/ Ducha, która tu w nieszczęście popadła/ I na ciernisku położyła głowę. [przypis edytorski]

Jak ty śmieł z miesta zejść, ty gawnó sabáczeje?… (z ros.) — Jak śmiałeś z posterunku zejść, ty gówno sobacze? Ty wiesz, co za to? [przypis edytorski]

Jak ty śmiesz boga ścigać, śmiertelny człowiecze? — Apollo przybrał postać Agenora, trojańskiego wojownika, czym zmylił Achillesa, który rzucił się za nim w pościg. [przypis edytorski]

Jakub a. Izrael — patriarcha biblijny, którego dzieje przedstawia Księga Rodzaju; we śnie zobaczył drabinę sięgającą nieba, po której chodzili aniołowie, a na jej szczycie znajdował się Bóg. [przypis edytorski]

Jakuba schody, własc. drabina Jakubowa — nawiązanie do opisanego w Biblii snu Jakuba, syna Izaaka. W tym śnie Jakub widział sięgającą od ziemi do nieba drabinę, po której chodzili aniołowie, a znajdujący się na szczycie drabiny Bóg obiecał Jakubowi swoje wsparcie. [przypis edytorski]

Jakub (bibl.) — syn Izaaka i Rebeki, młodszy brat bliźniak Ezawa, od którego za miskę soczewicy wyłudził prawa przywództwa nad rodem przynależne pierworodnemu, a następnie podstępem otrzymał od swego niedowidzącego ze starości ojca, Izaaka, błogosławieństwo przeznaczone dla pierworodnego. Uciekł z domu i udał się do swojego wuja Labana. Laban w zamian za siedmioletnią służbę zgodził się oddać mu za żonę swoją młodszą córkę Rachelę, jednak w noc poślubną oszukał go i wysłał mu starszą córkę, Leę. Kiedy po kolejnych siedmiu latach służby Laban oddał Jakubowi Rachelę jako drugą żonę, zawarli układ, że w zamian za wieloletnią służbę Jakub będzie mógł zabrać ze sobą do domu te sztuki ze stad owiec, które nie będą jednobarwne, jak zwykle bywa, lecz pstre i cętkowane. Jakub umieścił przy korytach z wodą nacięte w cętki patyki, dzięki czemu zwierzęta ze stad, które przychodziły pić wodę, „zapatrzały się” i rodziły cętkowane potomstwo. W ten sposób uzyskał dla siebie większość stad teścia. [przypis edytorski]

Jakub II Stuart (1633–1701) — ostatni katolicki król Anglii (oraz Szkocji, jako Jakub VII) i ostatni król, który rządził w sposób absolutny; został w 1688 zdetronizowany przez parlament i uciekł do Francji. [przypis edytorski]

Jakubina — w oryg. Jamesina. [przypis edytorski]

Jakub I Stuart (1566–1625) — król Szkocji (od 1567) i Anglii (od 1603), pierwszy król Anglii z dynastii Stuartów; jego panowanie było początkiem unii personalnej Anglii ze Szkocją. [przypis edytorski]

Jakub I Stuart (1566–1625) — król Szkocji (od 1567), który po śmierci królowej Elżbiety I jako jej krewny został królem Anglii (od 1603), co zapoczątkowało unię personalną Anglii ze Szkocją. [przypis edytorski]