Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8856 przypisów.
makiawelizm — postawa cyniczna; koncepcja polityczna stosująca zasadę „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]
makiawelizm — postawa, którą cechuje przewrotność, cynizm, wyrachowanie i amoralizm; termin utworzono od nazwiska florenckiego dyplomaty, historyka, prawnika i pisarza okresu renesansu, Niccolo Machiavelli'ego (1469–1527), autora traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513) oraz maksymy „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]
Makiawel — Niccolo Machiavelli (1469–1527), włoski historyk i pisarz polityczny. W swym dziele Książę, dokonując na podstawie panujących stosunków analizy mechanizmu rządzenia, stwierdzał, że polityk nie cofa się przed użyciem podstępu i przemocy dla osiągnięcia zamierzonych przez siebie celów. W opisanej przez Machiavellego praktyce działania doszukiwano się powszechnie dyrektywy postępowania dla władcy. [przypis redakcyjny]
makiawelski — dziś popr.: makiaweliczny, wyrachowany, cyniczny, bezwzględny; od nazwiska wł. historyka, dyplomaty i pisarza, Niccolo Machiavellego (1469–1527), autora traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513) oraz maksymy „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]
Makiawel, właśc. Niccolò Machiavelli (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z traktatu o skutecznym sprawowaniu władzy pt. Książę, w którym przekonywał, że dla dobra państwa obowiązkiem władcy jest skuteczność, nawet jeśli wymaga podejmowania działań nieetycznych; analizował również ustrój republiki rzymskiej (Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza); jego pisma wpisano na kościelny indeks ksiąg zakazanych. [przypis edytorski]
Makiawel, właśc. Niccolò Machiavelli (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z traktatu o skutecznym sprawowaniu władzy pt. Książę, w którym przekonywał, że dla dobra państwa obowiązkiem władcy jest skuteczność, nawet jeśli wymaga podejmowania działań nieetycznych. [przypis edytorski]
Makiawel, właśc. Niccolò Machiavelli (1469–1527) — wł. prawnik i pisarz, autor traktatu o władzy pt. Książę. [przypis edytorski]
Makijawel (1469–1527) — Niccolò di Bernardo dei Machiavelli, prawnik, filozof, pisarz, historyk i dyplomata florencki. [przypis edytorski]
Makistos — góra na wyspie Eubei. [przypis redakcyjny]
Makistos — staroż. miasto greckie w Elidzie, w zach. części Peloponezu. [przypis edytorski]
Makłacy — zapewne: Morlacy, szczep słowiański mieszkający na wybrzeżu morza Adriatyckiego, w dzisiejszej Dalmacji. [przypis redakcyjny]
Maklakiewicz, Jan Adam (1899–1954) — kompozytor, dyrygent i pedagog. [przypis edytorski]
Maków — obecnie wieś w płd. Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie miechowskim. [przypis edytorski]
makolągwa — gatunek ptaka. [przypis edytorski]
makolągwa — niewielki ptak śpiewający. [przypis edytorski]
Makomaski, Wincenty — kapitan 6 pułku piechoty polskiej, w listopadzie 1812 ranny i wzięty do niewoli rosyjskiej. [przypis edytorski]
Makon (starop.) — prorok Mahomet. [przypis redakcyjny]
Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel Islamu. [przypis redakcyjny]
Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel islamu. [przypis redakcyjny]
Makoweja (ukr. Маковія) — święto ludowe w dniu Podniesienia Krzyża, obchodzonym w kościele prawosławnym 14 sierpnia. [przypis edytorski]
Makowiecką, wdową — po Mikołaju Makowieckim, stolniku halickim. [przypis redakcyjny]
Makowiecki, Tadeusz (1900–1952) — literaturoznawca. [przypis edytorski]
Makowski, Tadeusz (1882–1932) — malarz, mimo akademickiego wykształcenia naśladujący sztukę prymitywną, często tworzący zgeometryzowane wizerunki dzieci. [przypis edytorski]
Makreoni — długowieczni. [przypis tłumacza]
Makrobowie — „Długoletni” (gr. μακρός i βίος); naród w głębi Afryki. [przypis redakcyjny]
Makrob — pisarz z V w., autor Saturnalii, w których ks. VII, p. 7, mieści się rozprawa o tym, dlaczego natura kobiet gorętsza jest niż mężczyzn: „Quid plura? Nonne videmus mulieres, quando nimium frigus est, mediocri veste contentas, nec ita operimentis plurimis involutas, ut viri solent, scilicet naturali calore, contra frigus, quod aer ingerit, repugnante? [Cóż więcej? Czyż nie widzieliście kobiet, które, chociaż jest zimno, zadowalają się skromną odzieżą, jak to czynią mężczyźni, jak gdyby zwalczały chłód, jaki przynosi powietrze, naturalnym ciepłem? — tłum. Red.WL] [przypis tłumacza]
makrodaktyle, Macrodactiles (daw. biol.) — dosł.: długopalce, rząd ptaków w dawnej klasyfikacji fr. zoologa Cuviera, charakteryzujący się długimi palcami stóp niepołączonymi ze sobą lub złączonymi błoną w niewielkim stopniu. [przypis edytorski]
makrokosmos (gr.) — wszechświat (termin „mikrokosmos”, dosł. mały świat, odnosił się do człowieka. [przypis edytorski]
makrot — typ spod ciemnej gwiazdy. [przypis edytorski]
Makryna — Makryna Mieczysławska. [przypis redakcyjny]
Makryna Mieczysławska — tu: Rozmowa z Matką Makryną Mieczysławską, poemat Juliusza Słowackiego o Makrynie Mieczysławskiej, właśc. Irenie Wińczowej, rzekomej zakonnicy katolickiej i męczennicy, która cieszyła się ogromną popularnością i szacunkiem wśród polskich emigrantów, w rzeczywistości sprytnej oszustce; w 1845 przybyła do Paryża i podawała się za przełożoną klasztoru bazylianek w Mińsku, zlikwidowanego przez prawosławnego biskupa, twierdząc, że razem z innymi zakonnicami była poddawana torturom, zmuszana do ciężkich prac, zesłana na Syberię, jednak odmówiła przejścia na prawosławie i zdołała zbiec. [przypis edytorski]
Maks Havelaar — powieść autorstwa Multatulego, wydana w 1860 r., mająca w części charakter autobiograficzny, podejmująca problematykę kolonii holenderskich na Jawie. [przypis edytorski]
Maks Müller, koryfeusz dawnej szkoły mitologicznej — [por.] Contributions to the science of mythology, London 1897, t. II s. 430–440; „próżno szukalibyśmy w jakiejkolwiek literaturze przesłanek świata duchowego, otwartego nam w Wedach… lecz może należy uczynić nam wyjątek dla Łotwy… tu spotykamy, obok idei nowszych, chrześcijańskich i mohametańskich (!!), równocześnie myśli i zwroty w swej prostocie nie tylko wedyjskie, ale wydające się nam nieraz więcej prostemi, pierwotnemi i zrozumiałemi, niż frazeologia mitologiczna hymnów wedyjskich…”. Żałując, że zbiorów zmarłego Mannhardta dotąd nie ogłoszono, woła M. Müller: „wielki skarb tu ukryty, czyż nikt go nie zdobędzie?”. Jeszcze większych rzeczy spodziewa się on po tradycji litewskiej, skoro i język litewski starożytniejszy niż łotewski. [przypis redakcyjny]
maksun — ryba w rodzaju łososi. [przypis autorski]
Maksym, Claudius Maximus — stoik, został konsulem dzięki Markowi Aurelemu, potem był legatem w Pannonii i prokonsulem w Afryce. [przypis tłumacza]
Maksym de Trailles — postać, która pojawiła się takze w innej powieście Blazaka pt. Ojciec Goriot. [przypis edytorski]
Maksymilian I Habsburg (1459–1519) — od 1486 król Niemiec, od 1508 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego; jeden z głównych twórców potęgi rodowej Habsburgów. [przypis edytorski]
Maksymilian I Habsburg — cesarz niemiecki 1493–1519. [przypis edytorski]
Maksymilian II Bawarski (1811–1864) — król Bawarii w latach 1848–1864. [przypis edytorski]
Maksymin — Trak olbrzymiego wzrostu, obwołany cesarzem po Aleksandrze Sewerze 235 r. [przypis redakcyjny]
Maksyminus — Julius Verus, sławny siłacz, okrzyknięty przez wojsko po zamordowaniu Sewera cesarzem, w końcu zabity przez własnych żołnierzy. [przypis redakcyjny]
Maksyminus Trak, właśc. Gaius Iulius Verus Maximinus (172–238) — cesarz rzymski od 235, pierwszy z szeregu tzw. cesarzy wojskowych, którzy doszli do władzy dzięki dowództwu nad armią, powszechnych podczas kryzysu państwa rzymskiego w III w.; zginął zamordowany przez zbuntowanych żołnierzy. [przypis edytorski]
Maksym — nauczyciel cesarza, wspomniany w księdze I. [przypis tłumacza]
Maksymy małżeńskie… — jest to parafraza nauk św. Grzegorza z Nazjansu. [przypis tłumacza]
Maksym Żeleźniak, ukr. Максим Залізняк (ok. 1740–po 1768) — Kozak zaporoski, hetman hajdamaków, przywódca powstania hajdamackiego, sprowokowanego przez Rosjan dla osłabienia konfederacji barskiej, wraz z Iwanem Gontą prowodyr tzw. rzezi humańskiej w 1768 r., w której zginęło ok. 20 tys. osób. [przypis edytorski]
Maksym Żeleźniak, ukr. Максим Залізняк (ur. ok. 1740 – zm. po 1768) — Kozak zaporoski, przywódca powstania hajdamackiego, wraz z Iwanem Gontą prowodyr tzw. rzezi humańskiej w 1768 r., w której zginęło kilka lub kilkanaście tysięcy osób. [przypis edytorski]
makuch, częściej w lm: makuchy — wytłoki z nasion roślin oleistych, pozostałe po wyciśnięciu tłuszczu, wykorzystywane jako wartościowa pasza dla zwierząt. [przypis edytorski]
makuch (gw.) — pasza dla bydła z wyciśniętych nasion roślin oleistych. [przypis edytorski]
makuch — pasza dla zwierząt z wyciśniętych nasion roślin oleistych. [przypis edytorski]
makuchy — wytłoki z nasion roślin oleistych (maku, słonecznika, sezamu, soi i in.) lub orzechów, pozostałe po wyciśnięciu tłuszczu, używane do wyrobu produktów spożywczych (z sezamowych powstaje chałwa, z gorczycowych musztarda itd.) oraz wartościowej paszy dla zwierząt. [przypis edytorski]
makuła (z łac. macula) — plama, przen. hańba. [przypis edytorski]
makuła (z łac. macula) — plama, skaza. [przypis edytorski]
makuła (z łac.) — plama; obelga. [przypis edytorski]
makutra — gliniane naczynie do ucierania maku. [przypis edytorski]
małą płytkę, którą uderzano w struny — dziś muzycy grający na strunowych instrumentach szarpanych, takich jak gitara, nazywają ten przedmiot kostką lub piórkiem; ma on postać trójkątnej płytki z zaokrąglonymi narożnikami, wykonanej z kości, drewna lub metalu, a współcześnie najczęściej z tworzywa sztucznego; starożytni Grecy nazywali go słowem plektron, które jest używane także dziś jako ogólna nazwa fachowa. [przypis edytorski]
małachaj — czapa futrzana. [przypis redakcyjny]
Małachowski, Aleksander 1924 we Lwowie, zm. 26 stycznia 2004) — publicysta i polityk. [przypis edytorski]
Małachowski, Jan — służył w wojsku i był rotmistrzem pod Rewerą Potockim; po śmierci żony został księdzem, naprzód kanonikiem krakowskim, potem biskupem chełmskim, od 1666 r. podkanclerzym koronnym, zm. 1697. [przypis redakcyjny]
Małachowski, Stanisław (1736–1809) — brat cioteczny Franciszki, marszałek Sejmu Wielkiego, zwany Arystydesem za sprawą prawości. [przypis edytorski]
Małachowski, Stanisław (1736–1809) — referendarz wielki koronny, marszałek Sejmu Czteroletniego, przywódca centralnej frakcji Stronnictwa Patriotycznego. [przypis edytorski]
Małachowski, Stanisław (1798–1883) — żołnierz powstania listopadowego, emigrant i pisarz polityczny; krewny Krasińskiego. [przypis edytorski]
Małachowski, Stanisław — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1809 pułkownik 14. pułku kirasjerów. [przypis edytorski]
Małaczewski, Eugeniusz (1897–1922) — polski prozaik i poeta; uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (1919–1920), autor cyklu opowiadań Koń na wzgórzu (1921), ukazujących okrucieństwa wojny; zmarł w Zakopanem. [przypis edytorski]
Mała Ententa — zawiązane na pocz. lat 20. XX w. między Czechosłowacją, Jugosławią a Rumunią porozumienie, przypieczętowane paktem w 1933 r., mające na celu przeciwstawianie się ewentualnym roszczeniom Habsburgów, Austrii i Węgier oraz wszelkim próbom powrotu do struktur daw. cesarstwa. [przypis edytorski]
mała gwiazda — Planeta Merkury. [przypis redakcyjny]
Mała historia biblijna — właśc. Mała historia biblijna Starego i Nowego Przymierza dla szkół ludowych, książka ks. Walentego Wołcza z 1895, wielokrotnie wznawiana. [przypis edytorski]
mała nie dostawa (starop.) — mało brakuje. [przypis redakcyjny]
małanka (gw.) — błyskawica. [przypis edytorski]
mała odpisała Danceny'emu — ten list się nie odnalazł. [przypis tłumacza]
Mała Ruś (hist.) — Ukraina. [przypis edytorski]
Mała syrenka — baśń ta w źródle, w tłumaczeniu Cecylii Niewiadomskiej, nosi tytuł Syrenka; został on jednakże zmieniony na tradycyjnie funkcjonujący w polskiej kulturze. [przypis edytorski]
mała szabla — w oryg.: machaira, stosunkowo krótka broń sieczna o wygiętym ostrzu, wywodząca się od długiego noża. [przypis edytorski]
Mała Ulina — właściwie Ulina Mała, wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie miechowskim; oddziały Piłsudskiego walczyły tutaj z formacjami rosyjskimi. [przypis edytorski]
Mała Ziemiańska, właśc. Ziemiańska — modna przedwojenna kawiarnia w Warszawie, mieszcząca się przy ul. Mazowieckiej 12; miejsce spotkań literatów, poetów, dziennikarzy, aktorów itp. [przypis edytorski]
małczaj (ros.) — milcz. [przypis edytorski]
Małczat'! (ros.) — milczeć. [przypis edytorski]
małczy, Lach (z ros.) — milcz, Lachu (Polaku). [przypis edytorski]
małczy (ros.) — milcz. [przypis edytorski]
małdrzyki — smażone placuszki z twarogu. [przypis edytorski]
małeby karanie (starop.) — zdanie eliptyczne, inaczej: małe by [było] karanie; mała byłaby kara. [przypis edytorski]
Małecki, Antoni (1821–1913) — historyk literatury polskiej, filolog klasyczny, wydawca listów Słowackiego i autor pierwszej o nim monografii. [przypis edytorski]
małe dziełko mego pióra — Rzym, Neapol i Florencja w 1817. [przypis edytorski]
małego jest wątku — jest uboga. [przypis redakcyjny]
małego (…) kaprala, co to pobił wielkie ludy — chodzi o Napoleona Bonaparte, cesarza Francuzów. [przypis edytorski]
Małej służącej natomiast nikt nigdy nie chwalił, więc też nie wbiła się w pychę — w XIX w. panowało przekonanie, że surowość, kary i krytyka najlepiej służą kształtowaniu człowieka. Radzono rodzicom, by nie chwalili i nie nagradzali swoich dzieci. Wiąże się to z moralnością epoki wiktoriańskiej w Wielkiej Brytanii. W XX w. utrwalił się pogląd, że dziecko sprawiedliwie chwalone i nagradzane rozwija się lepiej niż dziecko traktowane surowo i chłodno. [przypis edytorski]
małe — μικρὰ (N), μακρὰ [=długie] (D). [przypis tłumacza]
małem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: małym. [przypis edytorski]
Małe miasto — Ludwik Pasteur urodził się w Dôle w płd-wsch. Francji, miasteczku znajdującym się w pobliżu granicy francusko-szwajcarskiej. [przypis edytorski]
małemi krzaki — dziś popr. forma N. lm: małymi krzakami. [przypis edytorski]
małe ogrodniki — dziś popr. forma: mali ogrodnicy. [przypis edytorski]
małe rybki w głowie — kiełbie we łbie; synonim głupoty, wariactwa. [przypis edytorski]
Małgorzata Antiocheńska — legendarna męczennica chrześcijańska z Antiochii, z okresu prześladowań za panowania cesarza Dioklecjana, torturowana i ścięta ok. roku 304 przez rzymskiego namiestnika za odmowę poślubienia go; święta Kościoła katolickiego i prawosławnego, jedna z najpopularniejszych świętych w okresie średniowiecza, patronka położnic. [przypis edytorski]
Małgorzata de Valois a. Małgorzata Walezjuszka (1553–1615) — królowa Francji i Nawarry. [przypis edytorski]
Małgorzata Sabaudzka (1851–1926) — królowa Włoch w latach 1878–1900 jako żona Humberta I. Była pierwszą królową Włoch po zjednoczeniu. [przypis edytorski]
Małgorzata z Nawarry — tu: Małgorzata de Valois (1492–1549), królowa Francji i Nawarry; znana z licznych kochanków; bohaterka powieści Alexandre'a Dumasa pt. Królowa Margot (1847), w której zamieszczono przypis ze wzmianką o kolekcjonowaniu przez nią serc kochanków. [przypis edytorski]
małgorzatki, bery, panny, jedwabnice, diuszesy — różne odmiany gruszek. [przypis edytorski]
Małkinia — miejscowość w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim. [przypis edytorski]
małmazja — czerwone wino, wyrabiane z odmiany winorośli malvasia, w Polsce uważane za wyjątkowo cenne. [przypis edytorski]
małmazja (daw.) — ogólne określenie odnoszące się do słodkiego wina; pierwotnie nazwa ciemnych, aromatycznych win produkowanych w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis redakcyjny]
małmazja (daw.) — słodkie, aromatyczne czerwone wino z krajów śródziemnomorskich, bardzo kosztowne. [przypis edytorski]
