Przypisy

prowincjałami — przełożonymi nad klasztorami prowincji duchownej. [przypis redakcyjny]

prowincjał — zwierzchnik zakonu na terenie danej prowincji. [przypis redakcyjny]

prowincja — obowiązek. [przypis redakcyjny]

prowizją […] — w tym miejscu jeden wyraz obcięty. [przypis redakcyjny]

prowizja — odsetki. [przypis redakcyjny]

prowizja — procent, zazwyczaj lichwiarski, od pożyczonej sumy. [przypis redakcyjny]

prowizja —tu: zaopatrzenie. [przypis redakcyjny]

prowizja (z łac.) — zapas żywności. [przypis redakcyjny]

prowizje — odsetki, procenty. [przypis redakcyjny]

proximam quamquam poenam, antequam poeniteret, ultum properant (łac.) — wymierzają jaką bądź karę, nie dawszy czasu na pokutę. [przypis redakcyjny]

prozaicznym gidem — autorem przewodnika turystycznego pisanego prozą. [przypis redakcyjny]

prozapas — zapas. [przypis redakcyjny]

prozelityzm (gr.) — skłanianie do przyjęcia innej wiary. [przypis redakcyjny]

Prozerpina — córka Cerery, zbierająca kwiaty na łące porwana była przez Plutona i uprowadzona do piekła. [przypis redakcyjny]

Prozerpina (mit. rzym.) — córka Cerery, bogini urodzaju, porwana i poślubiona przez Plutona, władcę krainy umarłych; odpowiednik Kory-Persefony w mit. gr. [przypis redakcyjny]

Prozerpina — władczyni śmierci w mit. rzym. (odpowiadająca Persefonie w mit. gr.), żona Plutona (Hadesa), boga podziemia, była często w poezji antycznej i renesansowej uosobieniem śmierci. [przypis redakcyjny]

pruderia — przesadna i fałszywa skromność. [przypis redakcyjny]

prunelkowy bucik — tj. pokryty czarną, szorstką tkaniną wełnianą. [przypis redakcyjny]

Prusaków Fryderyk I sztukami na łokcie przedawał — władcy niemieccy sprzedawali swoich żołnierzy na sztuki, nie tylko Fryderyk I Pruski; wyróżnili się w tym handlu Karol Eugeniusz, książę wirtemberski, Karol I, książę brunśnicki, Fryderyk II, landgraf heski. [przypis redakcyjny]

Pruszków — miasto i stacja kolejowa, 16 km na zachód od Warszawy w kierunku Skierniewic. [przypis redakcyjny]

prycza (z niem.) — tapczan, rodzaj ławy. [przypis redakcyjny]

pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]

prykaszczyk (ros.) — subiekt, ekspedient. [przypis redakcyjny]

prymas (starop.) — pierwszy. [przypis redakcyjny]

prymas (z łac.) — pierwszy biskup w kraju, w dawnej Polsce arcybiskup gnieźnieńsko-poznański. [przypis redakcyjny]

prym (z łac.) — pierwsze miejsce, pierwszeństwo. [przypis redakcyjny]

pryncypałów — tutaj: przewódców młodzieży. [przypis redakcyjny]

pryncypał — przywódca, herszt. [przypis redakcyjny]

pryncypalny — główny, zasadniczy. [przypis redakcyjny]

Prypeć — rzeka płynąca przez płd. Białoruś i płn. Ukrainę, prawy dopływ Dniepru; nad Prypecią leży miasto Czarnobyl. [przypis redakcyjny]

pry — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]

Pryscjani — komentatorowie wnoszą, że Dante pod tym szczególnym nazwaniem, w ogólności przygania wszystkim pedagogom młodych chłopców, którzy w tamtych czasach znajomi byli po większej części jako bezwstydni sodomici; bo nie jest wiadomo, ażeby sławny gramatyk z Cezarei, jednoimienny Pryscjan, miał się brukać tym grzechem. [przypis redakcyjny]

prysiud (ukr.) — przysiad, figura taneczna. [przypis redakcyjny]

prysiudy (z ukr.) — w tańcu kozackim przykucnięcie i podskok. [przypis redakcyjny]

pryska — tu: parska. [przypis redakcyjny]

pry (starop.) — prawi, mówi. [przypis redakcyjny]

pryszczą — pryskają. [przypis redakcyjny]

Pryszko — imię utworzone może od łac. prisca (stara, dawna). [przypis redakcyjny]

prywacja — ograniczenie, obywanie się bez czegoś. [przypis redakcyjny]

Prywacje — wyrzeczenia. [przypis redakcyjny]

prywata — interes prywatny. [przypis redakcyjny]

prywatka (starop.) — widok [tj. interes] osobisty. [przypis redakcyjny]

prywaty (starop.) — widoki osobiste. [przypis redakcyjny]

prza (daw.) — sprawa. [przypis redakcyjny]

przęsło — wiązanie, warstwa. [przypis redakcyjny]

przebieg — przesmyk. [przypis redakcyjny]

przebierzać — braknąć. [przypis redakcyjny]

prze Bóg, a na jawi, / Czy mię sen bawi? (starop.) — na Boga, czy to jawa, czy też zwodzi mnie sen? [przypis redakcyjny]

prze Bóg żywy — przez Boga żywego, na Boga żywego. [przypis redakcyjny]

prze Boga — przez Boga, na Boga. [przypis redakcyjny]

przebrać się (daw.) — dostać się, dotrzeć. [przypis redakcyjny]

przebrać się (daw.) — przeprawić się, przejść. [przypis redakcyjny]

przebrać się — tu: dostać się, przejść. [przypis redakcyjny]

przebrać się — wyczerpać się. [przypis redakcyjny]

przeceniłaś na całą sumę francuskiej kontrybucji — Francja zapłaciła po przegranej wojnie 5 miliardów kontrybucji Niemcom. [przypis redakcyjny]

przechera — człowiek sprytny, przebiegły, przekorny; tu: dowcipniś. [przypis redakcyjny]

Przechodniu nasz, ach! co się z tobą stało? — cytat z wiersza Mickiewicza Do H *** (Wezwanie do Neapolu). Prus przytacza jak zwykle z pamięci; u Mickiewicza: „Pielgrzymie nasz…” [przypis redakcyjny]

przechować — tu: strawić (tj. przechować w żołądku). [przypis redakcyjny]

przechyra (daw.) — przechera, człowiek przebiegły, krętacz. [przypis redakcyjny]

przecierać piłami (starop.) — [tu:] przerzynać. [przypis redakcyjny]

przeciw długim latom — przeciw długoletniemu zapomnieniu. [przypis redakcyjny]

przeciwiać się (starop.) — [tu:] echo odbijać, odzywać się. [przypis redakcyjny]

przeciw jemu — względem niego. [przypis redakcyjny]

Przeciwko górze, która noc jasną ogniami / Zawsze czyni, a dzień ćmi gęstemi dymami — mowa o wulkanie Etna. [przypis redakcyjny]

przeciwko ojcu* — tu: naprzeciw ojcu, w kierunku ojca, na spotkanie ojca. [przypis redakcyjny]

przeciwna gwiazda (…) widziała — Droga gwiazd dla oczu naszych zawsze idzie ze wschodu na zachód. Tą drogą szedł Eneasz z Azji do Włoch, gdzie rzymskie państwo założył. W przeciwnym kierunku, to jest z zachodu na wschód, niósł orła jako symbol monarszy Konstantyn Wielki, gdy swoją stolicę z Rzymu do Bizancjum przenosił. [przypis redakcyjny]

przeciwny (daw.) — nieprzyjazny. [przypis redakcyjny]

przeciw synowi — do syna. [przypis redakcyjny]

przeciw tym, którzy chcą ją zastąpić współzawodnictwem — tj. przeciw fourierzystom (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

przeciw — wbrew. [przypis redakcyjny]

Przeczą i twierdzą, i dziób zimorodka (…) obracają — było mniemanie, że powieszony zimorodek w tę stronę dziób obraca, z której wiatr wieje. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — spór, walka. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — sprzeczka. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — zatarg. [przypis redakcyjny]

przeczciż (starop.) — [konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; red. WL] przeczytaj. [przypis redakcyjny]

przeczedł i rozwiódł (starop.) — przeczytał i wytłumaczył. [przypis redakcyjny]

przecz mam zajźrzeć — dlaczego mam zazdrościć. [przypis redakcyjny]

przecznie — poprzecznie. [przypis redakcyjny]

przeczny (daw.) — przeciwny. [przypis redakcyjny]

przecz — przez co; dlaczego. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego, czemu. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego, z jakiej przyczyny. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — na co, dla czego. [przypis redakcyjny]

przeczuciów — forma dopełniacza l. mn. utworzona logicznie do formy rzeczowników męskich, używana często jeszcze w XIX w. [przypis redakcyjny]

Przeczyć nie chcę, i ze mnie jako z gęsi woda — przysłowie, nic mi po tym. [przypis redakcyjny]

przeczyć — tu: przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

„Przeczytałem cudowną książkę o R. Browningu G. K. Chestertona. Od czasu Taine'a nikt nie zrobił na mnie takiego wrażenia jasnością kompozycji. Zwróćcie uwagę na to nazwisko, myślę, że lada dzień Chesterton będzie jedną z najciekawszych znakomitości literackich. Czytam jego szkice. Są i powieści”.

W kilka tygodni zaś później, w marcu, pisze:

„Chesterton, o którym wam pisałem, wydał dwie duże książki krytyczne, o Dickensie i o B. Shaw. Ostatniej nie czytałem. Pierwsza jest świetna, choć wolę rzecz o Browningu. Wydał on też parę powieści filozoficzno-humorystycznych. Jedną z nich: Człowiek, który był czwartkiem przeczytałem. Przepyszna w założeniu i strasznie zepsuta”. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

przeczże — czemu więc. [przypis redakcyjny]

Przeczże się chlubisz ze złości, o mocarzu niesprawiedliwości? [przypis redakcyjny]

przeczże (starop.) — dlaczego. [przypis redakcyjny]

przedaj (daw.) — sprzedaż. [przypis redakcyjny]

Przede wszystkiem odpowiadam na to, co jest w związku z Effinghamem Wilsonem — jest to odpowiedź na następujący ustęp listu Reeve'a z dn. 3 października: „Wczoraj zostałem przedstawiony znakomitemu Effinghamowi Wilson. Niestety, nie był szalonym, ni eleganckim. Tak, jak to przepowiadałem, wyraził cały podziw, który mój poemat w nim wzbudził, ale, czy to reforma, czy to cholera, czy też złe usposobienie publiczności dla literatury, czy też tysiąc innych rzeczy, dość, że nie czuł w sobie odwagi, by zaryzykować wydanie. Gdybym jednak zechciał podjąć się połowy kosztów tej spekulacji, chętnie przyjąłby na siebie drugą połowę. Jak widzisz więc, muszę zaślubić tego osła księgarza, by mi zrobił dziecko i trzeba jeszcze, bym miał znaczny posag, od 600–800 franków. Znalazłem z łatwością te pieniądze, lecz chcę naprzód wyrachować, czy sława i reputacja, przez nie nabyte, przedstawiają wartość tej sumy. Czy radzisz mi dać Wędrowca do przeczytania jakiemuś wybitnemu poecie, Campbellowi np., by mi wyraził swoje zdanie? Chętnie posłałbym go Southey'owi. Napisz mi, co o tem myślisz”. [przypis redakcyjny]

Przede wszystkim starajcie się o to, by ze stanu pedagoga nie robić zawodu. Każdy publiczny człowiek w Polsce ma mieć tylko jeden stały stan, tj. stan obywatela — por. w Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Nikt nie powinien być urzędnikiem z zawodu, ani żołnierzem z zawodu. Wszyscy winni być gotowi spełniać wszystkie i funkcje nałożone przez ojczyznę. Nie powinno być na wyspie żadnego innego stanu, prócz stanu obywatela, a ten stan powinien obejmować wszystkie inne”. [przypis redakcyjny]

przed (…) gniewem — wobec gniewu, w obliczu gniewu. [przypis redakcyjny]

przed gody (starop.) — [przed godami; tj.] przed Bożym Narodzeniem, Nowym Rokiem. [przypis redakcyjny]

przed którą prawie — z powodu której całkiem. [przypis redakcyjny]

prze — dla, z powodu. [przypis redakcyjny]

przedmiot jego żądz uroczy — W przedmiot jego żądzy, to jest Maryję, którą ten święty całą duszą ukochał. [przypis redakcyjny]

Przed mniej ukrytą, znajomą ci bramą, która bez zamku aż do dzisiaj stoi — Brama, o której nadmienia tu poeta, jest przy wejściu do piekła, którą w pieśni III opisał. Przez tę bramę, pomimo oporu złych duchów, pierwszy Zbawiciel Chrystus zstąpił do piekła, odtąd ona do dzisiaj bez zamku i otwarta stoi. [przypis redakcyjny]