Przypisy

zmitręża się — marnuje się. [przypis redakcyjny]

zmocnić (starop.) — oprzeć. [przypis redakcyjny]

zmocnicie — dziś popr. forma trybu rozkazującego: wzmocnijcie. [przypis redakcyjny]

Zmonitować — napomnieć. [przypis redakcyjny]

zmowa — tu: zaręczyny. [przypis redakcyjny]

zmudzić — ociągać się. [przypis redakcyjny]

zmyć bez ługu — daw. przysłowie: oszukać. [przypis redakcyjny]

zmydlić — koń zmydlony: spieniony. [przypis redakcyjny]

zmykać — ściągać, kraść. [przypis redakcyjny]

zmykać się — pełzać, ślizgać się. [przypis redakcyjny]

zmykać — spuszczać ze smyczy. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: ściągać, ukrywać, usuwać. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: sprowadzać ze stanowisk. [przypis redakcyjny]

zmylić — tu: stracić. [przypis redakcyjny]

zmyślnej — wymyślnej. [przypis redakcyjny]

zmysłom dwoiaką roskoszą opitem (starop.) — zmysłom opitym [upitym] dwojaką rozkoszą. [przypis redakcyjny]

zmysł — tu w znaczeniu ogólnym: zmysły. [przypis redakcyjny]

zmysły tylko — źródłem poznania są jedynie wrażenia zmysłowe, tj. wynik działania podrażnień zewnętrznych, których źródło (istota rzeczy) jest niepoznawalna; teoria poznania sensualistyczna Locke'a, rozwinięta przez Condillaka; por. Uwagi, str. 14 n. [przypis redakcyjny]

zna cały Przybyszewski — tzn. wszystkie utwory Przybyszewskiego; ostatnie lata przed Weselem były w Krakowie pod urokiem „przybyszewszczyzny”: stąd dowód na „nowoczesność” panny Racheli. [przypis redakcyjny]

Znacie tę bajeczkę — więc posłuchajcie… — aluzja do „powiedzonka” z komedii Aleksandra Fredry Pan Jowialski. [przypis redakcyjny]

znaczek (daw.) — oddziałek (od znaku, tj. chorągwi). [przypis redakcyjny]

znaczniejszy — większy, dotkliwszy. [przypis redakcyjny]

Znad mej skroni młodej uciąłem pierwszy pukiel, gdy Inacha wody oblały moje stopy — młodzieńcy greccy poświęcali swe włosy bóstwu rodzimej rzeki. [przypis redakcyjny]

znajdowało się w tyle budynku — dziś popr.: znajdowało się na tyle budynku. [przypis redakcyjny]

znajdowały się na wyciągłości — naciągnęły się. [przypis redakcyjny]

znajduje się nieskończona ilość rzeczy, które znacznie przekraczają naszą wyobraźnię, a bardzo wiele jest takich, które z powodu jej niedołężności sprawiają w niej pogmatwanie — Por. List 75 (dawniej 23) § 8. [przypis redakcyjny]

znaje (ukr.) — wie. [przypis redakcyjny]

znajomsze sąsiady — chodzi tu o kandydatów z sąsiednich krajów. [przypis redakcyjny]

znak — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znak (daw.) — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znaki (…) które za kres żeglarzom Herkules ustawił — Herkules na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy, jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad Cieśniną Gibraltarską, która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

znaki minął — słupy Herkulesa, Abila po stronie afrykańskiej, Kalpe w Hiszpanii (dziś cieśnina Gibraltarska). [przypis redakcyjny]

znaki mowy — tj. artykułowane zgłoski, wyrazy. [przypis redakcyjny]

znaki poezji (…) są także dowolne — Lessing robi tu aluzję do dzieła Herdera Kritiche Wälder, w którym tenże rozróżnia naturalne znaki malarstwa, tj. farby i figury, i dowolne znaki poezji, tj. różnorakie słowa, niemające nic wspólnego z przedmiotem, który określają. [przypis redakcyjny]

znaków (…) jakimi Anioł znaczył go na czole — Znaki liter P (peccatum, grzech) wycięte na czole poety mieczem anioła przy wejściu jego do czyśćca. [przypis redakcyjny]

znakomity* (daw.) — widoczny. [przypis redakcyjny]

znakomity (starop.) — widoczny, znaczny. [przypis redakcyjny]

znak szanowny — To jest: krzyż. [przypis redakcyjny]

znał po tobie — doznał od ciebie. [przypis redakcyjny]

znalazłem się — w wydaniu z r. 1870: znajdywałem się. [przypis redakcyjny]

znalazł się Napoleon — mowa o Ludwiku Napoleonie (tj. Napoleonie III), który jako pretendent do tronu francuskiego próbował go dwukrotnie zdobyć przez zamach stanu. Drugi zamach miał miejsce dnia 6 sierpnia 1840 r., kiedy Ludwik Napoleon powrócił z Anglii, gdzie przebywał na emigracji, i z grupą oficerów–bonapartystów wylądował w Wimereux. W Boulogne oddał się pod jego rozkazy tamtejszy garnizon wojskowy. [przypis redakcyjny]

Znaleźli go w cmentarzu — zam.: na cmentarzu. [przypis redakcyjny]

znamieniem — pomnikiem, znakiem pamiątkowym. [przypis redakcyjny]

Znamy (…) Parthenius — [Winkelmann,] Historia sztuki, I, s. 136. [przypis redakcyjny]

Znane z dróg ciasnych genueńskie skały — W oryginale wspomina poeta dwa przejścia najtrudniejsze w skalistych górach Genui: Lerici i Turbia. Pierwszy krok na drodze prowadzącej do zupełnego wyzwolenia duszy od zmaz grzechowych zwykle jest trudny. Rozum sam o własnej sile, niekierowany wiarą po tej drodze postępuje jak zbłąkany podróżny, krokiem chwiejącym się i niepewnym. [przypis redakcyjny]

z narodem gołym — tj. nie noszącym zbroi. [przypis redakcyjny]

z nas każda jest obywatelką bożego miasta — Odpowiadają, że na ziemi nie ma żadnej ojczyzny, że ludzie na niej żyją tylko czasowo jako pielgrzymi. Obywatelami jesteśmy tylko bożego miasta, to jest nieba. [przypis redakcyjny]

Z naszego mostu wołał zaperzony — Poeta dlatego mówi: „z naszego mostu”, że ten most, na którym stali, wraz z otchłanią pod nim powierzony był w straży tego szatana. [przypis redakcyjny]

znat' nie znaju, wiedat' nie wiedaju (ros.) — zwrot przysłowiowy; sens w poprzednich słowach tekstu polskiego. [przypis redakcyjny]

Z nich pierwszym wyjątkiem jest Strikka — Tu poeta ironicznie wyszydza wszystkich głośnych marnotrawców i rozgardiaszów sieneńskich. [przypis redakcyjny]

z nieba aż piątego — według pojęć średniowiecznych niebo planety Mars. [przypis redakcyjny]

Z nieba smoku rydzego kiedy zmierzał na tron (…) Która, że się na ziemskim piętrze znowu gnieździ — w. 1114–1125, dosłownie z Apokalipsy św. Jana, rozdz. 13. [przypis redakcyjny]

z niebezpieczeństwy — dziś popr. forma N. lm: z niebezpieczeństwami. [przypis redakcyjny]

Zniechęcić się można do wszystkiego… Gdy usuwa się nam z rąk fatalnie. I to może nasze wielkie szczęście!! — Magdalena robi tu aluzję do miłości Szeligi ku niechętnej mu Hrabinie. [przypis redakcyjny]

z niedobaczka (daw.) — z nienacka. [przypis redakcyjny]

Z niedokończonej satyry, której tematem jest zły mąż w różnych odmianach, cytujemy dla uzupełnienia charakterystyk fragment: Paweł wzdychał, podchlebiał, ustawnie się trudził, / Więc amant letkowiernych rodziców ułudził, / Zyskał żonę, z nią posag, bo na niego godził. / Amant miły; skoro mąż, jakby się odrodził; / Serce w żywych zapałach po weselu skrzepło: / Kiedy jejmości zimno, jegomości ciepło; / Jejmość w prawo, on w lewo, mówi, każe ciszej; / Milczy jejmość, jegomość zły, że jej nie słyszy. / Czyta; po co czytanie, ustawicznie pyta. / Rzuca książkę, ten łaje, że księgi nie czyta; / Wesoła — nie do gustu płochość jegomości; / Źle, kiedy goście w domu, źle znowu bez gości; / Zgoła źle czyli siedzi, stoi, czy się ruszy. / Anna, pełna przymiotów i ciała, i duszy, / Trafiła na Andrzeja, czego sobie życzył. / Skoro bogaty wnusek zważył i przeliczył, / Zamknął go, a z nim serce miłosne z przymusu, / Nie towarzysz małżonki, ale stróż lamusu. / Sam sobie sługa, kucharz, szafarz, podstarości, / A wynędzniała małżonka i w niedzielę pości. [!] / Sporych trzosów posagu niesyty pożytkiem, / Co dla drugich potrzebą ścisłą, dla niej zbytkiem, / Więc uboga w bogactwie, wiek swój trawi w nędzy. [przypis redakcyjny]

z nienagła (starop.) — stopniowo. [przypis redakcyjny]

z nieobaczenia (starop.) — [z] nieuwagi. [przypis redakcyjny]

z nieobaczka (starop.) — znienacka, niespodzianie. [przypis redakcyjny]

z nieobaczka (starop.) — znienacka. [przypis redakcyjny]

znieść (starop.) — zniszczyć. [przypis redakcyjny]

zniesienie wszystkich stanów — Wyraz „stan” użyty tu w historycznym znaczeniu stanu w państwie feudalnym, stanu z określonymi i ograniczonymi przywilejami. Rewolucja burżuazyjna zniosła stany wraz z ich przywilejami. Burżuazyjne społeczeństwo zna już tylko klasy. Zatem jest się w sprzeczności z historią, oznaczając proletariat jako „stan czwarty” (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

z nieszczęśliwem Insubrów książęciem — Starożytni Insubrowie mieli swe siedziby w okolicy Mediolanu; Insubrów książę — Ludwik Sforca „il Moro” (Murzyn), zięć — Herkulesa, księcia ferarskiego, a szwagier Hipolita, zrobił młodzieńca arcybiskupem mediolańskim i zasięgał jego rady w pokoju i wojnie; Hipolit w szczęściu i w nieszczęściu, nawet gdy Sforca stracił swe księstwo, dochował mu wiary. [przypis redakcyjny]

Z niewolej Dragontyny (…) wyzwoliła — Wiedźma Dragontyna więziła w swym zaczarowanym grodzie Orlanda i innych rycerzy. Angelika zniszczywszy mocą cudownego pierścienia ogród, wyzwoliła jeńców (Orlando Innamorato Księga I, Pieśń XIV strofa 47). [przypis redakcyjny]

zniewolić się (starop.) — zaprzedać [się] jak w niewolę. [przypis redakcyjny]

zniewolić (starop.) — [tu:] zrobić niewolnikiem. [przypis redakcyjny]

znikać (starop.) — unikać. [przypis redakcyjny]

znikłe — przemijające, znikome. [przypis redakcyjny]

znikły — znikomy, nietrwały. [przypis redakcyjny]

zniknąć czegoś — uniknąć czegoś. [przypis redakcyjny]

zniknąć czemu (daw.) — [tu:] uniknąć czego. [przypis redakcyjny]

zniknąć — umknąć, uciec. [przypis redakcyjny]

zniknienim (starop.) — zniknieniem, zniknięciem. [przypis redakcyjny]

znikome cienie — cienie znikające, nieuchwytne; dusze zmarłych snujące się w podziemiach opisywanych w opowieściach mitologicznych. [przypis redakcyjny]

z nimi — Chociwskimi. [przypis redakcyjny]

zniszczone układy — może majątkowe. [przypis redakcyjny]

zniszczył Naród — pozbawił Sejm praw, które przeszły na Delegację (z zastrzeżeniem jedynie zatwierdzenia jej uchwał przez pełny Sejm). [przypis redakcyjny]

zniwelować się — zrównać się, zejść. [przypis redakcyjny]

znój — ciężka praca, trud. [przypis redakcyjny]

znój (daw.) — ciężka praca, trud. [przypis redakcyjny]

znośna to była (…); to była ciężka (starop. konstrukcja) — to była ciężka (znośna) [domyślnie:] rzecz; [dziś: to było znośne, to było ciężkie]; porównaj używane dotąd zwroty: oczywista, mniejsza, jasna (por. także pieśń VIII zwr. 68). [przypis redakcyjny]

znosić — pobić, rozgromić. [przypis redakcyjny]

znosić się (daw.) — zmawiać się, mieć konszachty. [przypis redakcyjny]

znosząc — łącząc. [przypis redakcyjny]

znoszą w sobie „Sunt'' i „Est'' — Bóg połącza w sobie „jest” i „są” [łac.: est, sunt; red. WL] to jest jedność i mnogość. [przypis redakcyjny]

znotować (starop.) — spuścić z tonu, ustąpić; [por. stonowane np. barwy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

z Nowego Zjazdu na bruk idącej pod nim ulicy — wysokość łuków Nowego Zjazdu dochodziła do 13 m. Sądząc z dalszego ciągu pamiętnika „próba” ta zastępuje jakąś niebezpieczną akcję konspiracyjną (prawdopodobnie udział w jednym z zamachów terrorystycznych organizowanych przez „czerwonych”), o której Prus nie mógł wprost napisać ze względu na cenzurę. [przypis redakcyjny]

znowu mi to zapłacisz — zręczne przymówienie się do hojności królewskiej. [przypis redakcyjny]

znużnieć (daw.) — zubożeć. [przypis redakcyjny]

zobaczył. [przypis redakcyjny]

zobaczymy — w pierwodruku: zobaczemy. [przypis redakcyjny]

z obawy złodziei — z obawy przed złodziejami. [przypis redakcyjny]

z obciętymi krótko włosami — obcięte włosy były oznaką żałoby. [przypis redakcyjny]

zob (daw.) — karma (ptasia). [przypis redakcyjny]

zob — karma dla ptaków, ziarno (tu: wysypywane na przynętę). [przypis redakcyjny]

z oblubieńcem — z Chrystusem. [przypis redakcyjny]

z-obowiązań — pisownia służy tu uwypukleniu znaczenia „obowiązku” w słowie „zobowiązanie”. [przypis redakcyjny]

z obrazu Bern-Dżonsa — popularność znaczną zdobyły z końcem XIX wieku obrazy angielskiego malarza Edwarda Burne-Jonesa (1833–1898), współtwórcy stylu nawiązującego do włoskiego malarstwa wczesnorenesansowego (stąd nazwa prerafaelici). Znamienne dla jego obrazów były idealizowane postacie kobiece, wiotkie i eteryczne, częste motywy kwiatowe, nastrój melancholijny, kompozycja o cechach dekoracyjnych. [przypis redakcyjny]

z odpowiedzi (starop.) — z przegróżek. [przypis redakcyjny]

Zoffronia — chrześcijanka w Jerozolimie. [przypis redakcyjny]