Przypisy

nieprzespany (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]

nieprzestany (starop.) — nieustanny (wiatr). [przypis redakcyjny]

nieprzetrwany (starop.) — taki, którego nie można przetrwać, trwający wiecznie. [przypis redakcyjny]

nieprzeżyty* — wieczny, nieskończony. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciele zgodzą się: współzawodnictwo Prus i Austrii doprowadziło od r. 1788 do ostrego przeciwieństwa Austrii i Rosji, wplątanych w wojnę z Turcją z jednej strony, i Prus z drugiej. Z przeciwieństwa tego skorzystała Polska, by się wyzwolić z pęt Traktatu Gwarancyjnego r. 1775. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciel kiedy miły siła (starop.) — (rym) zam. siłuje; nalega, napiera się. [przypis redakcyjny]

nieprzytomny — nieobecny. [przypis redakcyjny]

nierówno (starop.) — [tu:] niezgodno, więcej jak naznaczono. [przypis redakcyjny]

nierozeznawka — neol. od czas. rozeznawać, tj. orientować się, rozpoznawać. [przypis redakcyjny]

Nierozstrzygnięty pojedynek Hektora z Ajaksem (bohaterem greckim, uczestnikiem wojny trojańskiej) zakończył się wymianą darów, które w niedalekiej przyszłości przyniosły przeciwnikom nieszczęście: pasem Ajaksa zwycięski Achilles przywiązał zwłoki Hektora do swego wozu; Ajaks zaś przebił się mieczem Hektora. Stąd greckie przysłowie: dary nieprzyjaciół przynoszą nieszczęście. [przypis redakcyjny]

nieruchomie — dziś popr.: nieruchomo. [przypis redakcyjny]

nierządnica — [tu:] zawiść. [przypis redakcyjny]

nierzewniwy (starop.) — niepłaczliwy. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc, nie tylko. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc. [przypis redakcyjny]

nie rzkąc — już nie mówiąc (że nie). [przypis redakcyjny]

nieść (starop.) — znosić, pozwalać; [ile cnota niosła: na ile pozwalała cnota]. [przypis redakcyjny]

nieśmiertelnych ręku roboto — mury Troi wznieśli bogowie Apollo i Posejdon (Neptun). [przypis redakcyjny]

nieśmiertelny król — w pierwodruku czytamy tylko: powstałby jeden ogromny, nieśmiertelny król. W wydaniu z roku 1870 Goszczyński, chcąc rozwiązać zagadkę zawartą w tym powiedzeniu Machnickiego, do wyrazu „król” dodaje słowo: miliony, mając naturalnie na myśli wszechwładztwo ludu polskiego. [przypis redakcyjny]

Nie sądzę, aby (…) miał więcej suchą Erizychton skórę — Erizychtona Ceres, której ubliżył wyraźną jej czci pogardą, ukarała głodową gorączką; na koniec głodem strawił sam siebie (Patrz Przemiany Owidiusza, księga 8 w. 877). [przypis redakcyjny]

nie są rzeczami samymi w sobie, więc i nie przyczynami — zachodzi tu w oryginale zręczna gra słów, polegająca na tym, iż „rzecz” (Sache) i „przyczyna” (Ur-sache) mają wspólny pierwiastek. Oddać tego popolsku niepodobna; przytaczam więc ten ustęp po niemiecku: „Da diese [tj. Erscheinungen] aber keine Sachen, mithin auch nicht Ursachen an sich selbst sind, keinen Unterschied der Handlung in Beziehung auf die Vernunft machen könne.”. [przypis redakcyjny]

nie schodzi* — nie zachodzi. [przypis redakcyjny]

Niesiecki Kasper — jezuita, autor herbarza polskiego (wyd. 1728–1743), o którym Krasicki pisze: „Dzieło to ze wszech miar szacowne, erudycją niezmierną i pracę nadzwyczajną w autorze obwieszcza. Pisać albowiem jednemu dzieło, zgromadzenia całego usilności potrzebujące, dowieść je do stopnia takowego, iż osobliwie co do krytyki, prym innym księgom tymi czasy wydanym bierze, rzecz jest podziwienia, a przeto słusznego uwielbienia godna”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki uzupełniał dzieło Niesieckiego. [przypis redakcyjny]

Nieskażona dotychczas publiczności polska — opinia publiczna podtrzymywała bardzo skutecznie posłów stronnictwa patriotycznego, w Izbie przez okrzyki i hukania arbitrów, poza Izbą przez salony. [przypis redakcyjny]

nieskazitelnym — tu: pewnym zachowania czystości gatunku. [przypis redakcyjny]

nieskończona ziemia — bardzo częste u Homera wyrażenie. [przypis redakcyjny]

niesła — dziś popr. niosła. [przypis redakcyjny]

nie słusza — [nie słucha; red. WL]: forma starop. obok słuchać (słuszać, słusza, słuszał, np. „tedy dzieciom z oćcem [ojcem] słusza dział czynić”, Statut wiślicki 1460). [przypis redakcyjny]

nie służy żartować — nie służy: nie wychodzi na dobre. [przypis redakcyjny]

niespity napojami maku — napojami oszałamiającymi. [przypis redakcyjny]

niespodziany — w rękopisie dla rymu: niespodziony. [przypis redakcyjny]

niespokojnemi. [przypis redakcyjny]

niesposobny na to — nie ma na to sposobu. [przypis redakcyjny]

niesposobny — słaby. [przypis redakcyjny]

nie sprawą (…) — w porządku. [przypis redakcyjny]

Nie sprawujże sie przez miarę — nie usprawiedliwiaj się zbytnio. [przypis redakcyjny]

nie stanie sejmik — zerwie go. [przypis redakcyjny]

niestatek — niestateczność, lekkomyślność. [przypis redakcyjny]

niestety — niestety — w poprzednich wyd. Bibl. Nar. „niestety”. [przypis redakcyjny]

Niestojcie — niestety. [przypis redakcyjny]

Niestr — Dniestr. [przypis redakcyjny]

nie sumuj (z ukr) — nie smuć się. [przypis redakcyjny]

nieszanowny — tu: nieoszczędzający się. [przypis redakcyjny]

nie szarzali — nie poniżali. [przypis redakcyjny]

Nieszczęśliwa Ravenno!… — Francuzi oblegali Rawennę jeszcze przed bitwą. Po zwycięstwie Francuzów miasto było gotowe się poddać. Ale nim jeszcze ukończono rokowania, wpadła pewna część francuskiego wojska do miasta i dopuściła się straszliwych okrucieństw. To samo spotkało niedługo przedtem Brescję (Bressa w tł. Kochanowskiego), gdy tymczasem Rimini, Faenca i inne pobliskie miasta dobrowolnie się poddały. [przypis redakcyjny]

Nieszczęśliwym jest poeta, który dostrzega obiektywnie istniejącą poezję i odtwarza ją w sferze materialnej, a więc takiej, która musi ulec zagładzie. Błogosławionym zaś jest ten poeta, którego samo życie jest poezją. [przypis redakcyjny]

Nieszczesna matko — apostrofa do Niobe. [przypis redakcyjny]

nieszkodliwość, którą Arystoteles koniecznie łączy ze śmiesznością — por. Arystotelesa dzieło O poezji, rozdział V. [przypis redakcyjny]

nie szkodni (daw.) — nie stratni. [przypis redakcyjny]

Nie szkodzi, gdy za rękę jaszczurka go chwyta — św. Pawłowi z Dziejów Apost. 24. [przypis redakcyjny]

Nie szkodził tobie w tym głębokim zmroku — Aluzja tu jest do pierwszej pieśni, w której poeta zbłąkany w lesie namiętności po raz pierwszy ujrzał wschodzące słońce prawdy, księżyc przypomina tu słaby odblask tegoż słońca, które jego od dłuższego błądzenia uratowało; rozum, choć przytępiony, nie w całej pełni rozwinięty, przecież zdolny powstrzymywać nas od najniewłaściwszych kroków. [przypis redakcyjny]

nieszlachcicowi — nieszlachcicowi zakazane było nabywanie, posiadanie i trzymanie w zastawie dóbr na prawie ziemskim od r. 1496 (statut Jana Olbrachta), zaostrzonym w r. 1538. [przypis redakcyjny]

nieszpory — codzienna modlitwa wieczorna. [przypis redakcyjny]

nie szykowało się — nie składało się. [przypis redakcyjny]

nietrefnego podobieństwa (starop.) — nagannego postępowania. [przypis redakcyjny]

nietrefny (starop.) — naganny. [przypis redakcyjny]

nietrefny (starop.) — niedobry. [przypis redakcyjny]

Nie trzeba jeść bobu — Pitagoras (VI w. p. n. e.), matematyk i filozof grecki, założyciel arystokratycznego związku religijno–politycznego, miał jakoby zakazywać jedzenia bobu, narodowej potrawy Greków, ze względu na to, że ten kiełkując przybierał święty kształt falliczny. [przypis redakcyjny]

Nie trzeba reprezentantom miast nadawać osobnej Izby — myśl tę rzucił Kołłątaj w Listach Anonyma [tj. w dziele Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym Sejmie anonima listów kilka; red. WL]. [przypis redakcyjny]

nietuczne — nietuczące, niesycące. [przypis redakcyjny]

nie tu — nie teraz. [przypis redakcyjny]

nie twojej to głowy — to nie na twoją głowę, to przekracza twoje możliwości rozumienia. [przypis redakcyjny]

Nietyczynce — Nietyczyńce, miejscowość mnie nieznana. Wiadomości o niej ani w Słown. geogr., ani w innych podręcznikach nie znalazłem. List ten, nieopatrzony datą roku, pochodzi z pewnością z r. 1663. (Por. ust. o nominacyi Hetm. pol. i Podsk. W. lit. z rel. Hoverb. z 14 wrześn. 1663. Urk. und Act. IX, str. 425–426). [przypis redakcyjny]

nie tykana — pozostająca dziewicą. [przypis redakcyjny]

Nie tylko (…) marzyła od dawna — Niektóre zdania zaczerpnięto z Crebillona, tom III. [przypis redakcyjny]

Nietzsche, Fryderyk (1844–1900) — filozof niem.; głosił kult silnej bezwzględnej jednostki wcielającej wolę władzy klas posiadających, zwalczał zasady demokratyczne i moralność chrześcijańską; ucieleśnieniem głoszonych idei miała być w przyszłości postać „nadczłowieka”. [przypis redakcyjny]

Nietzsche nie szczędzi nawet drwin Schopenhauerowi — por. Nietzsche, Jenseits von Gut u. Böse, 1886, s. 106; Nietzsche, Götzendämmerung, 1889. s. 107. [przypis redakcyjny]

nieuchroniony (starop.)— taki, przed którym nie można się uchronić, ukryć. [przypis redakcyjny]

nieuczciwem błyśnieniem ciała — pokazaniem nagiej tylnej części ciała. [przypis redakcyjny]

nie ulęże (forma starop.) — nie ulegnie w znaczeniu: nie schowa się, nie uchroni się. [przypis redakcyjny]

nieumowny — taki, z którym trudno się dogadać; nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nieuniżonej — nieumiejącej się uniżać, zuchwałej, butnej. [przypis redakcyjny]

nieunoszony — nieobłaskawiony, niepokorny. [przypis redakcyjny]

nieuroku (starop.) — żeby nie urzec, nie uroczyć. [przypis redakcyjny]

nieuśmierzony (starop.) — taki, który nie da się uśmierzyć, opanować. [przypis redakcyjny]

nieuspionych (…) złajników — sfory nie dających się uśpić psów; por. złaja (starop.): sfora. [przypis redakcyjny]

nieuspiony (starop.) — nie dający się uśpić, uśmierzyć. [przypis redakcyjny]

nieustawiczne (starop.) — niebaczne. [przypis redakcyjny]

nieustawiczny (starop.) — niestały. [przypis redakcyjny]

nieustawny — tu: nieustanny, nieustający. [przypis redakcyjny]

nieutólony — nieutulony. [przypis redakcyjny]

nieużyty (starop.) — nie dający się uprosić, nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nieużyty (starop.) — nieubłagany. [przypis redakcyjny]

nie uznają się (starop.) — nie postrzegą, nie poprawią. [przypis redakcyjny]

niewątpliwy (starop.) — [tu:] stanowczy. [przypis redakcyjny]

nieważne pieśni* — kołysanki; mamka: niańka, która karmi niemowlę. [przypis redakcyjny]

niewczasów — trudów. [przypis redakcyjny]

niewczasy (starop.) — niewyspanie, przemęczenie, niewygody. [przypis redakcyjny]

niewczesne mroki (daw.) — niepożądane, nie na rękę będące. [przypis redakcyjny]

niewczesne wody (daw.) — niepotrzebne wody. [przypis redakcyjny]

niewczesny (daw.) — niewygodny. [przypis redakcyjny]

niewczesny — mający miejsce „nie w czas”, w niewłaściwym czasie. [przypis redakcyjny]

niewczesnym kłopotem — niefortunnym zabiegiem. [przypis redakcyjny]

niewdzięczność — nieuprzejmość. [przypis redakcyjny]

niewdzięczny* — niemiły (por. dzisiejsze wyrażenie: niewdzięczne zadanie). [przypis redakcyjny]

niewdzięki (starop.) — niełaska, wstręt. [przypis redakcyjny]

Nie wesół, jakoby mu psi pojedli krupy — przysłowie o straconej niespodzianie rzeczy, por. wyżej. [przypis redakcyjny]

niewiadomi — nieuczeni, nieoświeceni. [przypis redakcyjny]

niewiadomy — nieświadomy (ten, który nie wie). [przypis redakcyjny]

niewiasta (daw.) — synowa. [przypis redakcyjny]