Przypisy

złożenie (daw.) — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie (daw.) — [tu:] pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie (starop.) — pokój, gościnny zwłaszcza. [przypis redakcyjny]

złożyć (daw.) — ustąpić. [przypis redakcyjny]

złożyć się — obronić się, zasłonić. [przypis redakcyjny]

złożyć (starop.) — [tu:] ustąpić, spuścić. [przypis redakcyjny]

złożyć (starop.) — ustąpić, spuścić. [przypis redakcyjny]

złożył swą lubę — W A.[autografie; Red. WL] swą labę zam. przekreślonego: skarb drogi; lubę prowinc. zam.: lubą. [przypis redakcyjny]

Zły to kucharz… — popularne powiedzenie o kucharzu, który dobrze gotuje; por. polskie: palce lizać. [przypis redakcyjny]

złza (starop.) — łza. [przypis redakcyjny]

z Lachy — dziś popr. forma N. lm: z Lachami. [przypis redakcyjny]

Z laską pasterską miecz spoił się siłą — Miecz: symbol władzy świeckiej, laska pasterska: symbol władzy duchownej. Dante godząc spory i zatargi od lat dwustu z górą trwające w wiekach średnich na szkodę świata chrześcijańskiego między teologami kościoła a mężami stanu średniowiecznego państwa, myśl pojednawczą w traktacie swoim De Monarchia krótko i jasno rozwija: Scilicet summo pontifice, qui secundum revelata humanum genus produceret ad vitam aeternam; et imperatore, qui secundum philosophica documenta genus humanum ad temporalem felicitatem dirigeret. [przypis redakcyjny]

z Latony zrodzone bliźnięta — Apollo i Diana, czyli słońce i księżyc, urodzone bliźnięta z Latony na wyspie Delos (Patrz Czyściec, pieśń XX, gdzie te bliźnięta Poeta nazywa: li due occhi del cielo). [przypis redakcyjny]

z lochów, gdzie jest źródło krwi — W podziemiach pod Baksztą. [przypis redakcyjny]

Z ludem Starego, Nowego Zakonu Piotr trzymający klucze od tej chwały — Św. Piotr i święci Starego i Nowego Zakonu. [przypis redakcyjny]

z Ludzimierza — Z majątku Tetmajerów, gdzie spędzała lato Wanda. [przypis redakcyjny]

zluzowawszy — zwolniwszy, zmieniwszy. [przypis redakcyjny]

zmachlajdezowany — nieprzytomny jak po przepiciu (przymiotnik utworzony od nazwiska właściciela znanych w Warszawie pod koniec XIX w. zakładów browarniczych, Machlejda). [przypis redakcyjny]

z maczugą (starop.) — [tu:] z kijem. [przypis redakcyjny]

zmalowano żółto i zielono — barwa żółto-zielona oznaczała u średniowiecznych rycerzy rozpacz. [przypis redakcyjny]

z (…) manelów rozstroić — rozkuć z kajdan; tu: zwrot żart. w odniesieniu do osoby burmistrza: manele, tj. (pierwotnie) bransolety należały do stroju niewieściego. [przypis redakcyjny]

zmarłych (…) palić — zachowywali obyczaj palenia zwłok niegdyś tak skrupulatnie, że znalezienie niedopalonej kości ściągało wielką winę na ród cały. [przypis redakcyjny]

zmarska (daw.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]

zmarska (starop.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]

zmartwychpowstaniec (neol.) — rzecz. utworzony od czas. zmartwychpowstać (dziś: zmartwychwstać). [przypis redakcyjny]

Zmartwychwstań (…) poezjo — Poeta w pierwszej części swojej Komedii, to jest w Piekle, Muz nie przyzywa, bo poezja nie śpiewa grzesznikom umarłym śmiercią wieczną. Ona należy do życia, które tylko w żywej chęci i w trosce wyzwolenia się od grzechu w całej pełni rozkwita. Dlatego to w Czyśćcu po raz pierwszy poeta wzywa Muzy, a szczególnie Kaliope, jako muzę epopei. [przypis redakcyjny]

zmartwychwstanie sejmu pod Herodem — pod panowaniem cara. [przypis redakcyjny]

…z matką, czy z macochą — rozumie tu zapewne Kościół rzymski, którego głowa, „pasterz przewielebny” (54, 2) Juliusz II, zawzięty wróg Alfonsa, połączył się przeciw niemu z Wenecjanami, ale „w polach między Zaniolem, Padem i Santernem” (53, 8) poniósł sromotną klęskę. [przypis redakcyjny]

z mego cmentarza — Cmentarzem św. Piotra jest Rzym, gdzie był umęczony i pogrzebany. [przypis redakcyjny]

z Messany… z Argu — Messana, Argos — miasta w płd. Grecji. [przypis redakcyjny]

z miasta Sirakuzów — z Syrakuz na Sycylii. [przypis redakcyjny]

zmiękczony — czujący ulgę, rozbrojony. [przypis redakcyjny]

zmiękczyć — sprawić, że ktoś stanie się skłonny do ustępstw. [przypis redakcyjny]

zmiękczywa (forma starop., tzw. liczba podwójna) — zmiękczymy (ja i moja lutnia). [przypis redakcyjny]

zmienia swą treść, czyli formę — Zob. objaśnienie tego wyrazu [„forma”] wyżej(nb.: „treść, czyli (!) forma”). [przypis redakcyjny]

zmierzkać (daw.) — zmierzchać. [przypis redakcyjny]

zmierzk (daw.) — zmierzch. [przypis redakcyjny]

Zmiłuj się nade mną, o Boże, bo mię chce pochłonąć człowiek. [przypis redakcyjny]

Z mistrzem na lewo zawróciłem kroku — Wergiliusz z Dantem zawsze na lewo schodzą w kręgi piekielne; kiedy przechodzą krąg jaki, zawsze mają po lewej stronie krąg wyższy, który już przeszli, a po prawej krąg niższy, który jeszcze przejść muszą. [przypis redakcyjny]

zmitręża się — marnuje się. [przypis redakcyjny]

zmocnić (starop.) — oprzeć. [przypis redakcyjny]

zmocnicie — dziś popr. forma trybu rozkazującego: wzmocnijcie. [przypis redakcyjny]

Zmonitować — napomnieć. [przypis redakcyjny]

zmowa — tu: zaręczyny. [przypis redakcyjny]

zmudzić — ociągać się. [przypis redakcyjny]

zmyć bez ługu — daw. przysłowie: oszukać. [przypis redakcyjny]

zmydlić — koń zmydlony: spieniony. [przypis redakcyjny]

zmykać — ściągać, kraść. [przypis redakcyjny]

zmykać się — pełzać, ślizgać się. [przypis redakcyjny]

zmykać — spuszczać ze smyczy. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: ściągać, ukrywać, usuwać. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: sprowadzać ze stanowisk. [przypis redakcyjny]

zmylić — tu: stracić. [przypis redakcyjny]

zmyślnej — wymyślnej. [przypis redakcyjny]

zmysłom dwoiaką roskoszą opitem (starop.) — zmysłom opitym [upitym] dwojaką rozkoszą. [przypis redakcyjny]

zmysł — tu w znaczeniu ogólnym: zmysły. [przypis redakcyjny]

zmysły tylko — źródłem poznania są jedynie wrażenia zmysłowe, tj. wynik działania podrażnień zewnętrznych, których źródło (istota rzeczy) jest niepoznawalna; teoria poznania sensualistyczna Locke'a, rozwinięta przez Condillaka; por. Uwagi, str. 14 n. [przypis redakcyjny]

zna cały Przybyszewski — tzn. wszystkie utwory Przybyszewskiego; ostatnie lata przed Weselem były w Krakowie pod urokiem „przybyszewszczyzny”: stąd dowód na „nowoczesność” panny Racheli. [przypis redakcyjny]

Znacie tę bajeczkę — więc posłuchajcie… — aluzja do „powiedzonka” z komedii Aleksandra Fredry Pan Jowialski. [przypis redakcyjny]

znaczek (daw.) — oddziałek (od znaku, tj. chorągwi). [przypis redakcyjny]

znaczniejszy — większy, dotkliwszy. [przypis redakcyjny]

Znad mej skroni młodej uciąłem pierwszy pukiel, gdy Inacha wody oblały moje stopy — młodzieńcy greccy poświęcali swe włosy bóstwu rodzimej rzeki. [przypis redakcyjny]

znajdowało się w tyle budynku — dziś popr.: znajdowało się na tyle budynku. [przypis redakcyjny]

znajdowały się na wyciągłości — naciągnęły się. [przypis redakcyjny]

znajduje się nieskończona ilość rzeczy, które znacznie przekraczają naszą wyobraźnię, a bardzo wiele jest takich, które z powodu jej niedołężności sprawiają w niej pogmatwanie — Por. List 75 (dawniej 23) § 8. [przypis redakcyjny]

znaje (ukr.) — wie. [przypis redakcyjny]

znajomsze sąsiady — chodzi tu o kandydatów z sąsiednich krajów. [przypis redakcyjny]

znak — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znak (daw.) — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znaki (…) które za kres żeglarzom Herkules ustawił — Herkules na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy, jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad Cieśniną Gibraltarską, która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

znaki minął — słupy Herkulesa, Abila po stronie afrykańskiej, Kalpe w Hiszpanii (dziś cieśnina Gibraltarska). [przypis redakcyjny]

znaki mowy — tj. artykułowane zgłoski, wyrazy. [przypis redakcyjny]

znaki poezji (…) są także dowolne — Lessing robi tu aluzję do dzieła Herdera Kritiche Wälder, w którym tenże rozróżnia naturalne znaki malarstwa, tj. farby i figury, i dowolne znaki poezji, tj. różnorakie słowa, niemające nic wspólnego z przedmiotem, który określają. [przypis redakcyjny]

znaków (…) jakimi Anioł znaczył go na czole — Znaki liter P (peccatum, grzech) wycięte na czole poety mieczem anioła przy wejściu jego do czyśćca. [przypis redakcyjny]

znakomity* (daw.) — widoczny. [przypis redakcyjny]

znakomity (starop.) — widoczny, znaczny. [przypis redakcyjny]

znak szanowny — To jest: krzyż. [przypis redakcyjny]

znał po tobie — doznał od ciebie. [przypis redakcyjny]

znalazłem się — w wydaniu z r. 1870: znajdywałem się. [przypis redakcyjny]

znalazł się Napoleon — mowa o Ludwiku Napoleonie (tj. Napoleonie III), który jako pretendent do tronu francuskiego próbował go dwukrotnie zdobyć przez zamach stanu. Drugi zamach miał miejsce dnia 6 sierpnia 1840 r., kiedy Ludwik Napoleon powrócił z Anglii, gdzie przebywał na emigracji, i z grupą oficerów–bonapartystów wylądował w Wimereux. W Boulogne oddał się pod jego rozkazy tamtejszy garnizon wojskowy. [przypis redakcyjny]

Znaleźli go w cmentarzu — zam.: na cmentarzu. [przypis redakcyjny]

znamieniem — pomnikiem, znakiem pamiątkowym. [przypis redakcyjny]

Znamy (…) Parthenius — [Winkelmann,] Historia sztuki, I, s. 136. [przypis redakcyjny]

Znane z dróg ciasnych genueńskie skały — W oryginale wspomina poeta dwa przejścia najtrudniejsze w skalistych górach Genui: Lerici i Turbia. Pierwszy krok na drodze prowadzącej do zupełnego wyzwolenia duszy od zmaz grzechowych zwykle jest trudny. Rozum sam o własnej sile, niekierowany wiarą po tej drodze postępuje jak zbłąkany podróżny, krokiem chwiejącym się i niepewnym. [przypis redakcyjny]

z narodem gołym — tj. nie noszącym zbroi. [przypis redakcyjny]

z nas każda jest obywatelką bożego miasta — Odpowiadają, że na ziemi nie ma żadnej ojczyzny, że ludzie na niej żyją tylko czasowo jako pielgrzymi. Obywatelami jesteśmy tylko bożego miasta, to jest nieba. [przypis redakcyjny]

Z naszego mostu wołał zaperzony — Poeta dlatego mówi: „z naszego mostu”, że ten most, na którym stali, wraz z otchłanią pod nim powierzony był w straży tego szatana. [przypis redakcyjny]

znat' nie znaju, wiedat' nie wiedaju (ros.) — zwrot przysłowiowy; sens w poprzednich słowach tekstu polskiego. [przypis redakcyjny]

Z nich pierwszym wyjątkiem jest Strikka — Tu poeta ironicznie wyszydza wszystkich głośnych marnotrawców i rozgardiaszów sieneńskich. [przypis redakcyjny]

z nieba aż piątego — według pojęć średniowiecznych niebo planety Mars. [przypis redakcyjny]

Z nieba smoku rydzego kiedy zmierzał na tron (…) Która, że się na ziemskim piętrze znowu gnieździ — w. 1114–1125, dosłownie z Apokalipsy św. Jana, rozdz. 13. [przypis redakcyjny]

z niebezpieczeństwy — dziś popr. forma N. lm: z niebezpieczeństwami. [przypis redakcyjny]

Zniechęcić się można do wszystkiego… Gdy usuwa się nam z rąk fatalnie. I to może nasze wielkie szczęście!! — Magdalena robi tu aluzję do miłości Szeligi ku niechętnej mu Hrabinie. [przypis redakcyjny]

z niedobaczka (daw.) — z nienacka. [przypis redakcyjny]

Z niedokończonej satyry, której tematem jest zły mąż w różnych odmianach, cytujemy dla uzupełnienia charakterystyk fragment: Paweł wzdychał, podchlebiał, ustawnie się trudził, / Więc amant letkowiernych rodziców ułudził, / Zyskał żonę, z nią posag, bo na niego godził. / Amant miły; skoro mąż, jakby się odrodził; / Serce w żywych zapałach po weselu skrzepło: / Kiedy jejmości zimno, jegomości ciepło; / Jejmość w prawo, on w lewo, mówi, każe ciszej; / Milczy jejmość, jegomość zły, że jej nie słyszy. / Czyta; po co czytanie, ustawicznie pyta. / Rzuca książkę, ten łaje, że księgi nie czyta; / Wesoła — nie do gustu płochość jegomości; / Źle, kiedy goście w domu, źle znowu bez gości; / Zgoła źle czyli siedzi, stoi, czy się ruszy. / Anna, pełna przymiotów i ciała, i duszy, / Trafiła na Andrzeja, czego sobie życzył. / Skoro bogaty wnusek zważył i przeliczył, / Zamknął go, a z nim serce miłosne z przymusu, / Nie towarzysz małżonki, ale stróż lamusu. / Sam sobie sługa, kucharz, szafarz, podstarości, / A wynędzniała małżonka i w niedzielę pości. [!] / Sporych trzosów posagu niesyty pożytkiem, / Co dla drugich potrzebą ścisłą, dla niej zbytkiem, / Więc uboga w bogactwie, wiek swój trawi w nędzy. [przypis redakcyjny]

z nienagła (starop.) — stopniowo. [przypis redakcyjny]

z nieobaczenia (starop.) — [z] nieuwagi. [przypis redakcyjny]

z nieobaczka (starop.) — znienacka, niespodzianie. [przypis redakcyjny]

z nieobaczka (starop.) — znienacka. [przypis redakcyjny]