Przypisy

munimenty (łac.) — dowody prawne. [przypis edytorski]

Munkedamsveien — historyczna ulica w centrum Oslo. [przypis edytorski]

Munster — chodzi o prowincję w Irlandii. [przypis edytorski]

munsztuk (daw.) — element uprzęży wkładany koniowi do pyska. [przypis edytorski]

munsztuk — daw. mundsztuk (z niem.); część uprzęży zakładanej na pysk konia, kiełzno stosowane w połączeniu z metalowym drążkiem (wędzidłem) umieszczanym między zębami zwierzęcia oraz skórzanymi paskami (wodzami); munsztuk umożliwia kierowanie głową konia. [przypis edytorski]

munsztuk (daw.) — ustnik fajki. [przypis edytorski]

munsztuk (daw.) — wędzidło. [przypis edytorski]

munsztuk — drążek wkładany do pyska konia, by nim kierować, część uprzęży. [przypis edytorski]

munsztuk — element uprzęży: połączone ze sobą metalowe drążki, umieszczane w pysku narowistych koni, żeby móc nimi kierować. [przypis edytorski]

munsztukiem — wędzidłem; za jego pomocą powściąga się zapędy konia; tu: umysłu. [przypis edytorski]

munsztuk — kiełzno, element uprzęży, którego główną częścią jest wędzidło, zakładany na pysk koński i służący do kierowania koniem. [przypis edytorski]

munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem. [przypis edytorski]

munsztuk — sprzęt stanowiący część uprzęży, złożony z wędzidła (kawałka metalu wkładanego koniowi do pyska) oraz mocowania z rzemieni, ściśle utrzymującego wędzidło na łbie konia; munsztuk służy do układania młodych koni, skłania je do podgięcia karku. [przypis edytorski]

munsztuku — wędzidło. [przypis edytorski]

munsztuk (z niem. Mundstück: ustnik) — kiełzno; element uprzęży, którego główną częścią jest wędzidło, zakładany na pysk koński i służący do kierowania koniem; szczególnie: narowistym i nieposłusznym. [przypis edytorski]

munsztuk (z niem. Mundstück) — ustnik. [przypis edytorski]

munsztułuk (daw.) — nagroda za dobrą nowinę. [przypis edytorski]

munsztułuk (z tur.) — napiwek za dobrą wiadomość. [przypis edytorski]

mu (…) patrzał — dziś: wyglądał mu na (kogoś: szpiega itp.). [przypis edytorski]

Murań (słow. Muráň) — mierzący 1890 m szczyt Tatr Bielskich na Słowacji, usytuowany w ich grani głównej, pierwszy od zachodu wyróżniający się wierzchołek, o charakterystycznym kształcie (identyfikowanym jako przypominający łeb tygrysa lub żabę), schodzący następnie do wyraźnej, siodłowatej przełęczy, Murańskiej Przehyby. [przypis edytorski]

Murań — szczyt w Tatrach Bielskich na Słowacji (1890 m n.p.m.). [przypis edytorski]

Murat, Anna, księżna de Mouchy (1841–1924) — córka Luciena Murata, wnuczka Joachima Murata i Karoliny Bonaparte, od 1865 żona Antoine'a de Noailles (1841–1909), księcia Mouchy. [przypis edytorski]

murawa — gęsta trawa. [przypis edytorski]

murawa — gęsta trawa. [przypis edytorski]

Murawa — prawdop. chodzi o Marzannę, symbolizującą śmierć. [przypis edytorski]

murawica — trawa; por. murawa. [przypis edytorski]

Murawiew, właśc. Michaił Nikołajewicz Murawjow (1796–1866) — rosyjski działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek „Wieszatiel”. [przypis edytorski]

Murawiow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866) — konserwatywny, nacjonalistyczny polityk ros., hrabia, uczestnik wojen z Napoleonem I (1812–1814), ranny pod Borodino; jako urzędnik carski (wicegubernator witebski 1827, gubernator mohylewski 1828, gubernator grodzieński 1831, gubernator kurski 1835, gubernator wileński 1863) dążył do unifikacji podległych mu prowincji, dawnych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego z Rosją, zwalczając przy tym wszelkie wpływy polskie w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek „Wieszatiel”. Brał udział w tłumieniu powstania listopadowego na Litwie. W 1835 r. został mianowany . Zasłynął tam skutecznym ściąganiem zaległości podatkowych. Wyrobił sobie opinię urzędnika bezwzględnie egzekwującego wszelkie obowiązki państwowe, stosującego przy tym twarde metody postępowania. W 1839 r. został członkiem tajnej rady cesarskiej i dyrektorem departamentu podatkowego. W 1842 r. otrzymał godność senatora i otrzymał kierownictwo korpusu geodezyjnego. W 1849 r. wszedł do Rady Państwa otrzymując jednocześnie stopień generała lejtnanta. W 1857 r. został ministrem dóbr państwowych. Już w latach 30. i 40., działając w komitecie opracowującym nowe sposoby zarządzania chłopami skarbowymi, był zwolennikiem utrzymania poddaństwa chłopów. Teraz również sprzeciwiał się przygotowywanej reformie włościańskiej. Gdy nie udało mu się zapobiec projektowi objęcia uwłaszczeniem również chłopów państwowych, podał się jesienią 1862 r. do dymisji. generał-gubernator wileński w czasie tłumienia powstania styczniowego (1863–1865). [przypis edytorski]

Murawjew — właśc. Murawjow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866): ros. działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek Wieszatiel. [przypis edytorski]

Murawjew, właśc. Murawjow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866) — ros. działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek Wieszatiel. [przypis edytorski]

Murawjow, Michaił (1796–1866) — rosyjski konserwatywny działacz państwowy, zarządzał gubernią wileńską w latach 1863–1865 podczas tłumienia powstania styczniowego; posiadał przydomek „Wieszatiel”. [przypis edytorski]

murawy — odcień zielony, zbliżony do koloru trawy. [przypis edytorski]

Mur Chiński — znany w dzisiejszej postaci mur zbudowano w XV w., w opisywanych czasach (XIII w.) chińskie fortyfikacje nie były tak rozległe i nie miały ciągłości. [przypis edytorski]

Murcja — kraina hist. w płd.-wsch. Hiszpanii; od XI w. Murcja była samodzielnym emiratem, od 1243 pod protektoratem Kastylii; od 1266 aż do 1833 stanowiła chrześcijańskie Królestwo Murcji, będące częścią Korony Kastylii. [przypis edytorski]

Murdelio — polski herb szlachecki, przyniesiony z Chorwacji: w polu czerwonym, pod półksiężycem z zaćwieczonym krzyżem łacińskim złotym, takaż gwiazda, w klejnocie pół gryfa srebrnego, o orężu złotym, labry czerwone, podbite złotem. Heraldyk Paprocki wskazuje jako pierwszego nosiciela tego herbu przybyłego z Chorwacji rycerza imieniem Jerzy, który w poł. XV w. miał wspomóc króla polskiego w walce z zakonem krzyżackim; od kraju pochodzenia (Croatia) dano mu nazwisko Karwat. Nazwisko Piotrowicz, zarówno jak Murdelio, jest wymieniane wśród noszących ten herb. Istnieje jednak odrębny herb Piotrowicz, nieco odmienny (w polu błękitnym, pod krzyżem złotym takiż półksiężyc z taką samą sześciopromienną gwiazdą między rogami. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie: złote między błękitnymi; labry błękitne podbite złotem), wywodzący się od herbu Murdelio lub od herbu Leliwa i przysługujący Piotrowiczom na Żmudzi. [przypis edytorski]

murena — drapieżna ryba węgorzokształtna. [przypis edytorski]

murenowąż — prawdopodobnie określenie mureny, czyli drapieżnej ryby węgorzokształtnej. [przypis edytorski]

Murger, Henri (1822–1861) — francuski pisarz i malarz; po zebraniu notatek na temat paryskiej cyganerii napisał na poły autobiograficzną powieść — Sceny z życia cyganerii. [przypis edytorski]

Murger, Henri (1822–1861) — francuski pisarz. [przypis edytorski]

Murgowie (mit. litew.) — duchy szczęśliwe, rycerze polegli w boju. [przypis edytorski]

Murgowie (mit. litew.) — rycerze polegli w boju [tj. duchy szczęśliwe; Red. WL]. [przypis edytorski]

Murillo, Bartolomé Esteban (1617–1682) — hiszpański malarz barokowy. [przypis edytorski]

mur kurtynowy (archit.) — odcinek muru obronnego pomiędzy dwiema basztami. [przypis edytorski]

murłyka — obelga pochodząca od słowa murłykać, czyli mruczeć. [przypis edytorski]

mur medyjski — opisany w ks. II, 4; zbudowany w VI w. p.n.e. przez babilońskiego króla Nabuchodonozora II jako obrona przed Medami, rozciągający się między Eufratem a Tygrysem, w miejscu największego zbliżenia tych rzek. [przypis edytorski]

murmurantom — neologizm od łac. murmuro, murmurare: mruczeć. [przypis edytorski]

murog (białorus.) — siano najlepszego gatunku, pochodzące z suchych łąk położonych między polami uprawnymi. [przypis edytorski]

murog — siano bardzo dobrego gatunku, pochodzące z łąk położonych pomiędzy gruntami uprawnymi. [przypis edytorski]

murog — siano najlepszej jakości. [przypis edytorski]

Muromiec, Ilja — jeden z legendarnych ruskich bohaterów, znany z wielu ruskich bylin (ludowych poematów). [przypis edytorski]

Muromiec, Ilja — jeden z legendarnych ruskich bohaterów, znany z wielu ruskich bylin (ludowych poematów). [przypis edytorski]

Murowaniec — obecnie schronisko turytyczne w w Tatrach Wysokich, położone na Hali Gąsienicowej. [przypis edytorski]

Murray, John (1808–1892) — historyczny wydawca pierwszych przewodników turystycznych. [przypis edytorski]

Murray — tu: jeden z przewodników turystycznych wydawanych w Londynie przez Johna Murraya od 1836 r. [przypis edytorski]

murszeć — próchnieć, psuć się, sypać się; murszy — dziś popr. forma: murszeje. [przypis edytorski]

mury — daw. forma N.lm; dziś: murami. [przypis edytorski]

mury — dziś popr. forma N. lm: murami. [przypis edytorski]

Mury Jerycha — powieść Tadeusza Brezy, pisana podczas II wojny światowej, przedstawiająca w krzywym zwierciadle II Rzeczpospolitą. [przypis edytorski]

mury, które niegdyś łączyły Pireus z naszym miastem — Pireus, port morski oddalony 8 km od Aten został połączony w l. 461–457 p.n.e. z miastem tzw. Długimi Murami przez Peryklesa, który kontynuował fortyfikację rozpoczętą przez Temistoklesa; po wojnie peloponeskiej w r. 404 p.n.e. Spartanie spalili Pireus i zburzyli mury. [przypis edytorski]

mury Pireja i Munichii — w Pireusie znajdowały się główne porty Aten, m.in. jeden z dwu portów wojennych, którego broniła twierdza na pobliskim wzgórzu Munichia. Silnie ufortyfikowany Pireus połączono z Atenami Długimi Murami, zapewniającymi bezpieczne połączenie pomiędzy oboma miastami, odległymi o ok. 6 km. [przypis edytorski]

mury (starop. forma) — dziś N.lm: (pod) murami. [przypis edytorski]

mury z dębowego lasu — chodzi o dębową palisadę. [przypis edytorski]

murza a. mirza — wódz, książę tatarski. [przypis edytorski]

murza — murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za], książę tatarski. [przypis edytorski]

Mur za Sichłem — obecna nazwa wioski: Murzasichle. [przypis edytorski]

Murzasichle — wieś podhalańska w Polsce, w województwie małopolskim, powiecie tatrzańskim, w gminie Poronin, położona bezpośrednio u podnóża Tatr, na skraju Tatrzańskiego Parku Narodowego. [przypis edytorski]

murza (wym. mur-za) — książę tatarski. [przypis edytorski]

murza (z pers.) — wódz, książę tatarski. [przypis edytorski]

Murzynami — w oryginale niem. Mohren. [przypis edytorski]

Murzyn duszący Desdemonę — Otello, tytułowy bohater sztuki Shakepeare'a. [przypis edytorski]

Murzynka — tu w oryginale Moor, czyli Mauryjka (muzułmańska kobieta z Afryki Płn. lub Płw. Iberyjskiego), zapewne czarnoskóra służąca; w odpowiedzi Lancelot wykorzystuje grę słów, podobieństwo brzemienia do słowa more (więcej): It is much that the Moor should be more than reason itd. [przypis edytorski]

Murzyn — tu: drewniana figura, bardzo popularna w XIX w. wśród wyższych kręgów; użyta nazwa jest zgodna z obyczajami epoki i nie kryje żadnych pejoratywnych znaczeń. [przypis edytorski]

muślin — lekka, półprzezroczysta tkanina jedwabna. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie, często jedwabna i jednobarwna, używana na firany do ozdoby okien. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie, często jedwabna i jednobarwna, używana niegdyś na firanki do dekoracji okien. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina. [przypis edytorski]

muślin — półjedwabna tkanina. [przypis edytorski]

muślin — przezroczysta, cienka tkanina. [przypis edytorski]

muślin — przezroczysta tkanina o lekkim splocie. [przypis edytorski]

muślin — rodzaj lekkiej, półprzezroczystej tkaniny. [przypis edytorski]

muślin — rodzaj półprzezroczystej tkaniny. [przypis edytorski]

musacea (biol.) — egzemplarz drzewa należącego do tropikalnej rodziny bananowatych (Musaceae). [przypis edytorski]

Musajos (mit. gr.) — legendarny mędrzec, kapłan i śpiewak, uważany za inicjatora poezji kapłańskiej w Attyce; z jego imieniem wiązano różne teksty mistyczne i wyrocznie. [przypis edytorski]

musa paidike (gr. Μοῦσα παιδική) — muza chłopięca, poezja homoerotyczna; od nazwy zbioru epigramatów Stratona z Sardes (II w. n.e.), wchodzących w skład Antologii Palatyńskiej. [przypis edytorski]

Musa, relinquamus ripas Anienis amoenas… (łac.) — przekład prozą: Muzo, opuśćmy piękne brzegi Ania. Wzywają mnie od dawna Karpaty do swych grot i rozkazują Sarmatię upiększyć Poezją (Muzą) ojczystą. [przypis edytorski]

musat (z tur.) — stal do ostrzenia szabel. [przypis edytorski]

muscas (łac.) — muchy. [przypis edytorski]

musculus constrictor vesicae (łac.) — zwieracz pęcherza. [przypis edytorski]

Muscus cyperoides politrichocarpomanidoides — łac. nazwa sugerująca gatunek mchu (łac. Muscus: mech), niewystępująca we współczesnej klasyfikacji. [przypis edytorski]

Museon Arlaten (fr.) — Muzeum Arlezyjskie (Arelackie), muzeum etnograficzne we francuskim Arles, zał. w 1896 przez F. Mistrala, gromadzące zbiory związane z miejscową kulturą prowansalską. [przypis edytorski]

muser — zasady moralne. [przypis edytorski]

musiałażeś (…) zadać — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że-; znaczenie: musiałaś zadać z pewnością. [przypis edytorski]

musiał ci on być — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

Musiał czekać z tym, aż ćwierć wyjdzie — chodzi o trzymiesięczny okres żałoby. [przypis edytorski]

musiałemże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy musiałem, czyż musiałem. [przypis edytorski]

musiałoś — 2 os. lp cz.przesz. r.n., forma bardzo rzadko używana. [przypis edytorski]

Musiało się coś głęboko zepsuć w „królestwie duńskim” — nawiązanie do słów z dramatu Szekspira Hamlet (akt I, scena 4). [przypis edytorski]

musiał to (…) pozwolić (starop.) — musiał na to pozwolić. [przypis edytorski]