Przypisy

raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła. [przypis edytorski]

raz niewytrzymany (starop.) — cios nie do wytrzymania. [przypis edytorski]

raznych win jużnawo bieriega (ros.) — różnych win z południowego brzegu. [przypis edytorski]

raz po razu (daw.) — dziś: raz po raz. [przypis edytorski]

raz po razu — dziś popr.: raz po razie. [przypis edytorski]

raz po razu — dziś popr.: raz po raz. [przypis edytorski]

raz po razu — dziś: raz po razie a. raz po raz. [przypis edytorski]

raz po razu — dziś: raz po razie. [przypis edytorski]

raz po razu — dziś: raz po raz. [przypis edytorski]

raz (starop.) — cios; nie strzymać razu: nie wytrzymać ciosu. [przypis edytorski]

raz (starop.) — cios. [przypis edytorski]

raz — tu: uderzenie. [przypis edytorski]

razu — cios, uderzenie. [przypis edytorski]

raz — uderzenie lub sytuacja, wypadek. [przypis edytorski]

razura (daw.) — zakład fryzjerski. [przypis edytorski]

raz w kielo czas (gw.) — raz co jakiś czas. [przypis edytorski]

raz wraz — raz po raz; często. [przypis edytorski]

raz wraz — raz po raz. [przypis edytorski]

raz w raz — raz po raz, raz za razem. [przypis edytorski]

raz w raz — raz za razem; co chwila. [przypis edytorski]

raz w raz — raz za razem. [przypis edytorski]

raz wtóry — tu: na drugi raz; następnym razem. [przypis edytorski]

Raz wzbiera we mnie nadzieja, raz jestem niespokojna (…) coś przyjdzie: miłość lub wojna… — w maju 1939 roku istniały poważne obawy, że Polska może stać się celem agresji ze strony nazistowskich Niemiec. Od czasu dojścia Hitlera do władzy w 1933 r. Niemcy naruszały traktaty i granice ustalone po zakończeniu I wojny światowej. Dokonały aneksji Austrii w roku 1938 (tzw. Anschluss) i części Czechosłowacji (okupacja Sudetów), co wywołało obawy co do możliwości dalszych ekspansji terytorialnych. Niemcy podważały także niezależność Wolnego Miasta Gdańska, które od zakończenia I wojny światowej na mocy traktatu wersalskiego miało odrębny status i podlegało zarządowi Ligi Narodów. Hitler uważał Gdańsk za niemieckie miasto i dążył do przyłączenia go do Rzeszy.

28 kwietnia 1939 r. odbyło się dotyczące tej kwestii spotkanie między ministrem spraw zagranicznych Polski Józefem Beckiem a ministrem spraw zagranicznych III Rzeszy Joachimem von Ribbentropem. Ribbentrop przedstawił żądanie dostępu Niemiec do terytorium Polski przez Korytarz Pomorski. Propozycja zakładała m.in. przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy i budowę eksterytorialnego traktu łączącego Niemcy z Prusami Wschodnimi, co umożliwiłoby bezpośredni dostęp do Morza Bałtyckiego. Józef Beck odrzucił propozycję niemiecką, argumentując, że stanowiłaby ona naruszenie niezawisłości i suwerenności Polski. Spotkanie nie przyniosło żadnego rozwiązania ani porozumienia, a napięcie między Polską a Niemcami nadal wzrastało. W maju 1939 Francja i Wielka Brytania przedstawiły plan wsparcia Polski. Zakładał, że w przypadku konfliktu zbrojnego między Polską a Niemcami Francja i Wielka Brytania udzielą Polsce militarnego wsparcia. Brytyjska Royal Navy miała ochronić polskie szlaki morskie i zapewnić transport wojskowy oraz dostawy zaopatrzenia do Polski. Francja z kolei zobowiązywała się do przeprowadzenia ofensywy na zachodniej granicy Niemiec, w celu odciągnięcia sił niemieckich od Polski.

Ta deklaracja spowodowała przypływ nadziei wśród mieszkańców Polski. Antoni Słonimski opublikował w tym czasie w „Wiadomościach Literackich” wiersz Maj 1939, zaczynający się do słów:

entuzjastycznie witający braterskie wsparcie Francji i Wielkiej Brytanii. Wiersz Zuzanny Ginczanki opublikowany kilka tygodni później w tym samym piśmie („Wiadomości Literackie” 2 lipca 1939, nr 28, s. 1.) jest swego rodzaju polemiką z tym nastrojem.

[przypis edytorski]

razy (starop.) — ciosy, uderzenia. [przypis edytorski]

razy (starop. forma) — dziś N.lm: razami; ciosami. [przypis edytorski]

razzia (fr. z ar.) — najazd, napaść łupieżcza. [przypis edytorski]

Razzia (niem.) — obława policyjna. [przypis edytorski]

rb. — roku bieżącego. [przypis edytorski]

Rdzę (…)/ Na Omfalii igle/ Od krwią wilgotnych Herkulesa palców — według mit. gr. Herkules, kupiony na targu niewolników przez królową Lidii Omfale, przebywał u niej w służbie przez trzy lata, wykonywał kobiece prace i był przebrany w kobiece szaty. Pobyt u Omfale wiąże się więc ze zniewieścieniem herosa, który w tym czasie przelewał krew nie w bohaterskich zmaganiach, ale kłując się igłą przy szyciu. [przypis edytorski]

rdzeń [ta] — dziś r.m.: ten rdzeń. [przypis edytorski]

rdzewiące — dziś popr.: rdzewiejące. [przypis edytorski]

rębacz — (daw., gw.) drwal. [przypis edytorski]

rębajło — człowiek dobrze walczący białą bronią. [przypis edytorski]

rębajło (daw.) — człowiek często się pojedynkujący. [przypis edytorski]

rębajło (daw.) — człowiek dobrze walczący białą bronią. [przypis edytorski]

ręcami (gw.) — popr. forma N. lm: rękami. Forma ręcami może być utworzona przez dziecko spontanicznie na podstawie formy ręce, ale może też być cytatem z wypowiedzi posługującej się gwarą służącej. [przypis edytorski]

ręcami (gw.) — rękami. [przypis edytorski]

ręce obciągnięte — tu zapewne: wyprostowane, wyciągnięte wzdłuż ciała. [przypis edytorski]

ręce w małdrzyk, a buzia w ciup — trawestacja kwestii z powieści Sienkiewicza, ujmującej sentencjonalnie pożądaną postawę skromnej i porządnej panny (o Zosi w Panu Wołodyjowskim). [przypis edytorski]

Ręce za lud walczące — istnieje również inna wersja wiersza zaczynająca się wersami: „Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą,/ I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą”. [przypis edytorski]

ręce złamać — dziś: załamać ręce. [przypis edytorski]

ręce z wełny — rękawice. [przypis edytorski]

ręczyny — dziś: rączyny; małe rączki. [przypis edytorski]

rędzinny — przym. od rędzina: gleba powstała na skałach wapiennych, dość dobra, jednak często stosunkowo trudna w uprawie ze względu na skaliste podłoże. [przypis edytorski]

Réflexions — Réflexions sur la violence, dzieło Sorela z 1908 r. [przypis edytorski]

régime (fr.) — tu: rygor. [przypis edytorski]

régime (fr.) — ustrój. [przypis edytorski]

régiment (fr.) — pułk. [przypis edytorski]

Régnier, Henri-François-Joseph de (1864–1936) — poeta i pisarz fr., przedstawiciel symbolizmu; z wykształcenia prawnik, uważany za jednego z najbardziej liczących się poetów francuskich początków XX wieku, członek Akademii Francuskiej (od 1911). [przypis edytorski]

Réjane, Gabrielle (1856–1920) — jedna z najpopularniejszych francuskich aktorek początku XX w. [przypis edytorski]

ręką czynić (daw.) — pojedynkować się. [przypis edytorski]

ręką, krwią niewinną plugawą (starop.) — tzn. ręką splugawioną niewinną krwią; ręką splugawioną przez rozlew niewinnej krwi. [przypis edytorski]

rękawek — mufka; sens: w sam raz taki, żeby zmieścił się w mufce i grzał ręce. [przypis edytorski]

rękawicznik — rzemieślnik zajmujący się wyrobem rękawiczek. [przypis edytorski]

rękę ci tylko ściągnąć już po niego — wystarczy, że wyciągniesz po nie rękę. [przypis edytorski]

rękęm i umysł niosła (starop.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: rękę i umysł niosłam. [przypis edytorski]

rękę skinie — dziś raczej: ręką skinie. [przypis edytorski]

ręki ludzkiemi — dziś popr. forma N. lm: rękami ludzkimi. [przypis edytorski]

rękóm — dziś popr. forma C. lm: rękom. [przypis edytorski]

rękoczynny — działający z pomocą rąk, posługujący się rękoma. [przypis edytorski]

rękoczyn — tu: działanie wykonane za pomocą rąk. [przypis edytorski]

rękodajny (daw.) — sługa. [przypis edytorski]

rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis edytorski]

rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis edytorski]

rękodajny — szlachcic pozostający na służbie na mocy dobrowolnej umowy. [przypis edytorski]

rękodajny — w dawnej Polsce: dworzanin szlacheckiego pochodzenia pełniący służbę na dworze magnackim; w oryginale: yeoman, termin oznaczający w średniowieczu średniej rangi członka świty króla lub wielmoży, poświadczony od XIV w. [przypis edytorski]

rękodzieło — tu: zakład przetwórstwa. [przypis edytorski]

rękodzielnia (daw.) — manufaktura, zakład produkcyjny bazujący na pracy ręcznej. [przypis edytorski]

rękojemstwo (daw.) — poręczenie. [przypis edytorski]

rękojemstwo — dziś: rękojmia, poręczenie. [przypis edytorski]

rękojeść — uchwyt narzędzia zakończonego ostrą częścią, np. miecza. [przypis edytorski]

rękojmia (daw.) — gwarancja. [przypis edytorski]

rękojmia (daw.) — poręczenie, gwarancja. [przypis edytorski]

rękojmia — gwarancja. [przypis edytorski]

rękojmia — gwarancja. [przypis edytorski]

rękojmia — poręczenie, gwarancja. [przypis edytorski]

rękojmia — poręczenie, zagwarantowanie czegoś, zapewnienie o czymś. [przypis edytorski]

rękojmia — poświadczenie, zapewnienie. [przypis edytorski]

rękopism — dziś popr.: rękopis. [przypis edytorski]

rękopism — dziś: rękopis. [przypis edytorski]

rękopis starego wierszyka, idiotycznego zresztą, który znacie ze Słówek: Ludmiła — w tym miejscu w publikacji źródłowej zamieszczono reprodukcję austriackiego formularza, a obok rękopis wiersza Ludmiła; podpis pod reprodukcją: Znaleziony rękopis utworu Boya, lekarza kolejowego. [przypis edytorski]

Rękopisy (oznaczenia) — Z = rkps bibl. hr. Zamojskich w Warszawie; P = rkps bibl. Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich we Lwowie; J = rkps bibl. Jagiellońskiej, w Krakowie; C = rkps bibl. ks. Czartoryskich w Krakowie; D = rkps bibl. hr. Tarnowskich w Dzikowie; S = rkps miejskiej t. z. Szersznikowskiej (Scherschnicksche Stadtbibliothek) w Cieszynie; B = rkps bibl. hr. Baworowskich we Lwowie; W = rkps bibl. uniwersyteckiej w Warszawie. [przypis edytorski]

ręku (daw. forma) — dziś D.lp: (z) ręki. [przypis edytorski]

ręku — dziś: rąk. [przypis edytorski]

ręku (starop. forma) — daw. forma liczby podwójnej; dziś D.lm: (z) rąk. [przypis edytorski]

ręku (starop. forma) — dziś D.lp: (z) ręki. [przypis edytorski]

Rémusat, Claire Élisabeth Jeanne Gravier de Vergennes de (1780–1821) — francuska pisarka i pamiętnikarka, dama dworu cesarzowej Józefiny. [przypis edytorski]

Rénan, Ernest (1823–1892) — fr. pisarz, historyk, filolog, orientalista, filozof, historyk religii; najsławniejszą jego książką był Żywot Jezusa (1863, wyd. pol. 1904), stanowiący pierwszą część Historii początków chrześcijaństwa (1863–1883), wśród odbiorców sensację i ożywienie spowodowało sceptyczne, demitologizujące i całkowicie świeckie podejście do poruszanego tematu. Rénan wydał również wspomnienia (Souvenirs d'enfance et de jeunesse 1883), wątpliwe jednak, aby do nich odnosiła się wzmianka bohaterki Pamiętnika pani Hanki. [przypis edytorski]

résumé (fr.) — streszczenie. [przypis edytorski]

rętszy (daw.) — bardziej rączy; szybszy. [przypis edytorski]

Reade, William Winwood, (1838–1875) — brytyjski historyk, powieściopisarz i filozof; autor m.in. historii powszechnej pt. Martyrdom of Man (Męczeństwo człowieka, 1872). [przypis edytorski]

reading room (ang.) — czytelnia. [przypis edytorski]

ready (ang.) — gotowy, gotowi. [przypis edytorski]

reakcji arystokratycznej w roku 403 — podczas rządów tzw. trzydziestu tyranów, oligarchicznej komisji narzuconej przez Spartę Atenom po ich klęsce w wojnie peloponeskiej w 404 p.n.e.; komisja wprowadziła rządy terroru, po 8 miesiącach została obalona przez oddziały złożone z prodemokratycznych wygnańców. [przypis edytorski]

reakcjonista — przeciwnik wszelkich zmian społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

real champaign (ang.) — popr.: real champagne. [przypis edytorski]

real estate business (ang.) — biznes nieruchomości. [przypis edytorski]

realiter (łac.) — naprawdę, rzeczywiście. [przypis edytorski]

reality TV — typ programów telewizyjnych, zwykle w postaci konkursu, mający z założenia pokazywać nieinscenizowane sceny z prawdziwego życia, w których występują osoby niezwiązane zawodowo z telewizją; istotą reality TV jest postawienie widza w roli podglądacza. [przypis edytorski]

realizm naiwny — naturalny pogląd, który wyznaje każdy człowiek przed wszelką refleksją filozoficzną. [przypis edytorski]