Przypisy

Jowiszów (starop. forma) — Jowiszowy; dziś forma D.: Jowisza (gniew). [przypis edytorski]

jowiszowy — surowy, groźny; Jowisz (mit. rzym.): pan nieba, najwyższy z bogów, władający piorunami. [przypis edytorski]

jowiszowy — taki jak u rzymskiego boga Jowisza, gromowładnego władcy bogów i ludzi: surowy, groźny, władczy. [przypis edytorski]

Jowisz — właśc. Zeus; tragedia rozgrywa się w kręgu mitologii greckiej, nie rzymskiej. [przypis edytorski]

Joyce, James (1882–1941) — Irlandczyk piszący po angielsku, autor m. in. Ulissesa (pełne wydanie w 1922). [przypis edytorski]

Joyeuse, Anne de (1561–1587) — admirał Francji, faworyt króla Henryka III. [przypis edytorski]

joyeux (-euse) (fr.) — radosny. [przypis edytorski]

Jozafat, Ezechiasz, Jozjasz, Joasz — biblijni królowie Judy, wg kolejności panowania: Jozafat (870–848 p.n.e.), Joasz (Jehoasz): 837-797 p.n.e.), Ezechiasz (716–687 p.n.e.), Jozjasz (640–609 p.n.e.). [przypis edytorski]

Jozefus — Józef Flawiusz, historyk żydowski z I w. n.e. [przypis edytorski]

Jozua — hebr. imię, różnie transkrybowane: Jozue, Jeszua, Jezus, oznaczające „Jahwe jest wybawieniem”; tu: odwołanie do historii Jozuego (pierwotnie Ozeasza), nazwanego tak przez Mojżesza, po śmierci którego przejął on przywództwo nad ludem izraelskim, stając się sławnym sędzią i dowódcą; kiedy wojska izraelskie starły się z siłami Adonisedeka, króla Jerozolimitów, sprzymierzonego z czterema innymi królami, Bóg pomógł Jozuemu, wydłużając dzień (wstrzymując słońce) i pozwalając mu pochwycić królów wrogich wojsk oraz rozgromić ich siły. [przypis edytorski]

Jozua z rozkazania Bożego uczynił — Joz 8, 2. [przypis edytorski]

Jozue ben Lewi — amoraita działający w pierwszej połowie III w n.e. na terenach Palestyny; założyciel szkoły talmudycznej w Lod (dawn. Lydda a. Diospolis); zajmował się przede wszystkim rozwijaniem Agad. [przypis edytorski]

Jozue (bibl.) — pomocnik Mojżesza, dowódca wojsk Izraelitów, zdobywca Jerycha. [przypis edytorski]

Jozue — Joz 12. [przypis edytorski]

Jozue, król — Jozue, podobnie jak Mojżesz (p. wyżej), nie był królem. [przypis edytorski]

Jozue — następca Mojżesza. [przypis edytorski]

Jozue — postać biblijna, bohater Księgi Jozuego, następca Mojżesza, po jego śmierci dowodził najazdem Izraelitów na Kanaan, z powodzeniem oblegając miasta i wygrywając liczne bitwy. [przypis edytorski]

Jozue — postać biblijna, bohater Księgi Jozuego, następca Mojżesza, po jego śmierci dowodził najazdem Izraelitów na Kanaan, z powodzeniem oblegając miasta i wygrywając liczne bitwy. [przypis edytorski]

Jozue, Saul, Dawid — postacie z ksiąg Biblii hebrajskiej: Jozue: następca Mojżesza, po jego śmierci dowodził najazdem Izraelitów na Kanaan; Saul: pierwszy król Izraela; Dawid: król Izraela, zdobywca Jerozolimy, ojciec Salomona. [przypis edytorski]

Jozue — syn Nuna, urodził się w Egipcie podczas niewoli egipskiej. Początkowo miał na imię Ozeasz, imię Jozue nadał mu Mojżesz. Kiedy Mojżesz umarł, Jozue został przywódcą Izraelitów. Wprowadził ich do ziemi Kanaan i podbił ją. Jozue jest bohaterem Księgi Jozuego, jest też sędzią starożytnego Izraela, symbolem nieugiętości i wierności. [przypis edytorski]

J — po hebrajsku jest to pierwsza litera imienia Boga. [przypis edytorski]

Juárez, Benito (1806–1872) — meksykański przywódca, reformator i demokrata, prezydent Meksyku (od 1857), uznawany za bohatera narodowego. Wobec fatalnej sytuacji gospodarczej kraju w 1861 wstrzymał spłatę długów zagranicznych, co stało się dla Francji pretekstem do interwencji zbrojnej w celu ustanowienia w Meksyku marionetkowej monarchii. [przypis edytorski]

Juana de Austria (1523–1530) — nieślubna córka cesarza Karola V Habsburga i Cataliny de Rebolledo. [przypis edytorski]

Juana — w dalszej części utworu żona Sancho Pansy nosi imię Teresa. [przypis edytorski]

Juan de Austria, don (1547–1578) — hiszpański wódz, nieślubny syn cesarza Karola V Habsburga i Barbary Blomberg; od 1568 dowódca floty hiszpańskiej na Morzu Śródziemnym; w 1569 krwawo stłumił bunt ludności muzułmańskiej w Grenadzie; w 1571 dowodził flotą Ligi Świętej w wielkiej bitwie pod Lepanto; jako dowódca floty w 1573 zdobył Tunis. [przypis edytorski]

Juan José de Austria (1629–1679) — hiszpański generał i polityk; w 1658 pokonany przez siły francusko-angielskie w bitwie pod Dunkierką, co doprowadziło do zawarcia rok później pokoju pirenejskiego, w którym Hiszpania po ćwierćwieczu pogranicznych walk z Francją uznała się za pokonaną i oddała znaczne części terytoriów na północy i południu. [przypis edytorski]

Juba II (52 p.n.e.–23 n.e.) — władca Numidii od 30 p.n.e., kiedy Oktawian August przywrócił temu krajowi niezależność; w 25 p.n.e. Juba otrzymał od Rzymian tron sąsiedniej Mauretanii, zaś Numidia została ponownie prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Juba II (52 p.n.e–23 n.e.) — władca Numidii, w 25 p.n.e. od rzymskiego cesarza Augusta otrzymał królestwo Mauretanii, po śmierci poprzedniego władcy, Bocchusa II, krótko rządzone przez Rzym; wspierał handel, sztukę i badania naukowe; napisał szereg niezachowanych książek na temat historii, geografii, przyrodoznawstwa, malarstwa, teatru. [przypis edytorski]

Jubal — według Biblii syn Lamecha i Ady, brat Jabala, potomek Kaina. [przypis edytorski]

jubelė — sijonas. [przypis edytorski]

jubel — hałaśliwa, huczna zabawa. [przypis edytorski]

jubel (pot.) — wielka radość; huczna, hałaśliwa zabawa. [przypis edytorski]

jubilacja (daw., z łac.) — wielka radość. [przypis edytorski]

jubilat — starszy, zasłużony zakonnik, obchodzący wieloletni jubileusz swego zawodu. [przypis edytorski]

jubilerowie — dziś popr.: jubilerzy. [przypis edytorski]

jubileusz — Rok Jubileuszowy, Rok Święty, w tradycji judeochrześcijańskiej rok szczególnej łaski, przypominający pochodzenie człowieka od Boga; jednym z takich lat był rok 1575, ogłoszony przez Grzegorza XIII dwukrotnie: 20 maja i 19 grudnia 1574 r. [przypis edytorski]

jubka a. jupka (daw.) — kobiecy kaftan z rękawami noszony w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

jubka a. jupka — ubiór charakterystyczny zwł. dla XVII–XVIII w.; kobiece okrycie wierzchnie; kaftanik na ciepłej podszewce, często podszyty futrem, rozkloszowany na plecach, z rękawami do łokcia. [przypis edytorski]

jubka — damski kaftan z rękawami do łokcia, noszony w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

jubka (daw.) — rodzaj kaftana. [przypis edytorski]

jubka (daw.) — ubiór wierzchni kobiecy, rodzaj kaftanika z półdługimi rękawami, na plecach u góry marszczonego, a na dole rozkloszowanego. [przypis edytorski]

jubka — kaftan z rękawami do łokcia. [przypis edytorski]

jubka — rodzaj damskiego kaftana. [przypis edytorski]

jubka — spódnica. [przypis edytorski]

jubka — ubiór wierzchni kobiecy, rodzaj kaftanika z półdługimi rękawami, na plecach u góry marszczonego, a na dole rozkloszowanego. [przypis edytorski]

jucha (daw., gw.) — krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — krew. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — krew, tu jako przekleństwo. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — krew; tu jako przekleństwo. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — tu: drań, łobuz, szelma. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — tu: drań, szelma, łobuz. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — tu: krew. [przypis edytorski]

jucha (gw., pogard.) — tu: drań, łobuz, szelma. [przypis edytorski]

jucha (gw.) — tu w znaczeniu: krew zwierzęcia. [przypis edytorski]

jucha — krew. [przypis edytorski]

jucha — krew, tu: obelga użyta w pieszczotliwy sposób. [przypis edytorski]

jucha — krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu. [przypis edytorski]

jucha — krew zwierzęcia; tu użyte jako wyzwisko. [przypis edytorski]

jucha (posp.) — szelma; drań. [przypis edytorski]

jucha (posp.) — szelma, drań. [przypis edytorski]

jucha (pot.) — krew. [przypis edytorski]

jucha — rodzaj przekleństwa, wyzwisko. [przypis edytorski]

jucha (starop.; tu forma D, lp, r.ż.: juchy) — polewka, sos. [przypis edytorski]

jucha — tu: drań, szelma. [przypis edytorski]

Juchnowiec — wieś w pow. białostockim; istnieją trzy położone blisko siebie wsie o tej nazwie: Juchnowiec Dolny, Górny i Kościelny. [przypis edytorski]

juchtowy (z niem.) — ze skóry używanej do wyrobu gorszego gatunku obuwia. [przypis edytorski]

juchtowy — zrobiony z grubej wyprawionej skóry bydlęcej. [przypis edytorski]

jucht — rodzaj bydlęcej skóry. [przypis edytorski]

jucht — wyprawiona bydlęca skóra. [przypis edytorski]

jucht — wyprawiona skóra bydlęca. [przypis edytorski]

juczny — tu: obładowany. [przypis edytorski]

Juda i Tamar (bibl.) — postacie z Księgi Rodzaju: prawo lewiratu dla zapewnienia ciągłości rodu zobowiązywało mężczyznę do poślubienia wdowy po bracie, jeśli ze związku nie narodziło się potomstwo; jednak po tajemniczej śmierci dwóch kolejnych mężów Tamar, synów patriarchy Judy, obawiał się on o los trzeciego i mimo obietnicy nie wyrażał zgody na małżeństwo; Tamar przebrała się więc za nierządnicę i podstępem zaszła w ciążę z Judą. [przypis edytorski]

judaizanci — w początkowych wiekach istnienia Kościoła osoby domagające się od chrześcijan spełniania zasad religii żydowskiej; tu raczej w znaczeniu Żydów nawróconych na chrześcijaństwo, lecz zachowujących swoje zwyczaje i rytuały. [przypis edytorski]

Juda Machabeusz — dowódca żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko władzy Seleucydów (167–160 p.n.e.). [przypis edytorski]

Juda Machabeusz — jeden z przywódców żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko Seleucydom w latach 167–160 p.n.e. [przypis edytorski]

Judas — Juda, postać biblijna, syn Jakuba, przodek jednego z 12 plemion Izraela. Z powodu 1 Sm 1, 1–2 Skarga błędnie uważa, że następcą Jozuego został człowiek o imieniu Juda (Judas), podczas gdy całość 1 Sm opisuje walki pokoleń (plemion) izraelskich o terytoria po wejściu do Kanaanu, a imiona Juda, Symeon, Menasses, Efraim itd. uosabiają w tekście poszczególne plemiona. [przypis edytorski]

Judas-Kopf (z niem.) — żydowska głowa. [przypis edytorski]

Juda — starożytne państwo bliskowschodnie, powstałe w wyniku podziału królestwa Izraela, potem stało się rzymską prowincją pod nazwą Judea. [przypis edytorski]

Judasz Iskariota (rel.) — jeden z apostołów; wydał Jezusa Chrystusa w ręce Sanhedrynu. [przypis edytorski]

Judasz — jeden z apostołów; wydał Jezusa Chrystusa w ręce żydów. [przypis edytorski]

judaszów — archaizm; dziś: judaszowy. [przypis edytorski]

judaszowe drzewo — judaszowiec (Cercis siliquastrum), drzewo liściaste z południowej Europy i Azji Zachodniej, słynące z obficie kwitnących wiosną purpurowo-różowych kwiatów; wg legendy jego kwiaty pierwotnie były białe, a gdy na takim drzewie powiesił się biblijny Judasz, zarumieniły się ze wstydu. [przypis edytorski]

Judasz — postać biblijna, występująca w Ewangeliach w Nowym Testamencie; jeden z dwunastu apostołów, zdradził Jezusa Sanhedrynowi (najważniejszej religijnej i sądowniczej radzie w Judei) za trzydzieści srebrników. [przypis edytorski]

Judasz — postać ewangeliczna; jako jeden z uczniów Jezusa z Nazaretu miał go zdradzić i wydać, przekupiony sumą 30 srebrników; następnie, dręczony wyrzutami sumienia, powiesił się na drzewie. [przypis edytorski]

Judasz — tu: człowiek fałszywy, zdrajca. [przypis edytorski]

judasz — tu: zdrajca. [przypis edytorski]

Judasz z Kariothu — tragedia Karola Huberta Rostworowskiego z 1913 r. [przypis edytorski]

Juda verrecke (niem., właśc. Jude) — Zdechnij, Żydzie; slogan hitlerowski. [przypis edytorski]

judeae manu nefandissima (łac.) — z ręki niegodziwego Żyda. [przypis edytorski]

Judea — górzysta kraina na południu starożytnego Państwa Izrael, granicząca z Morzem Martwym. Judea to grecka nazwa Judy upowszechniona po zajęciu jej przez Aleksandra Macedońskiego w 332 roku p.n.e. Królestwo Judy istniało między X a VI w. p.n.e. ze stolicą w Jerozolimie. Powstało po śmierci króla Salomona i rozpadzie Izraela na królestwo północne Izrael ze stolicą w Samarii i południowe – Judę ze stolicą w Jerozolimie ok. 930 p.n.e. Juda została podbita przez władcę babilońskiego Nabuchodonozora II (2Krl 24,1) w 586 p.n.e., a znaczna część jej ludności została uprowadzona do Babilonu (2Krl 24,16). Po podbiciu państwa babilońskiego przez króla perskiego Cyrusa w 539 p.n.e., Juda została przekształcona w perską prowincję Jehud o dużym stopniu autonomii. [przypis edytorski]

Judea — górzysta południowa część historycznej Ziemi Izraela. [przypis edytorski]

Judenfreimachung (niem.) — akcja „odżydzania”; termin z antysemickiej retoryki nazistowskiej. [przypis edytorski]

Jude (niem.) — Żyd. [przypis edytorski]

Judenrein (niem.) — czystka antyżydowska; „odżydzenie” (termin właściwy ideologii nazistowskiej, mający podtekst eliminacyjny i ludobójczy). [przypis edytorski]

Judenstocki — znane również pod fr. nazwą lorgnon, okulary na długim trzonku umocowanym z boku, podnoszone do oczu w razie potrzeby. [przypis edytorski]

Judentum (niem.) — żydostwo. [przypis edytorski]

Judenviertel Revier ist gesperrt. Eintritt verboten (niem.) — Dzielnica żydowska. Rejon jest zamknięty. Wstęp wzbroniony. [przypis edytorski]

Juden, was ist los (niem.) — Żydzi, co się stało? [przypis edytorski]

Judeom przywilej nadał — w 1264. [przypis edytorski]

Judeskind (niem.) — żydowskie dziecko. [przypis edytorski]