Przypisy

jaguar — duże zwierzę drapieżne z rodziny kotowatych, należący do wielkich kotów (trzeci co do wielkości po tygrysie i lwie), przedstawiciel rodzaju panthera; ma płową, czarno nakrapianą sierść, podobnie jak lampart; występuje na terenie obu Ameryk. [przypis edytorski]

jaguar (…) wielki, jak jego współplemieńcy z Azji — jaguar to duży amerykański ssak drapieżny o rudożółtym futrze w czarne cętki; trzeci co do wielkości, po żyjącym w Afryce lwie i zamieszkującym Azję tygrysie, przedstawiciel rodziny kotowatych. [przypis edytorski]

ja. Gut. (niem.) — tak. Dobrze. [przypis edytorski]

Jahela, właśc. Jael — postać biblijna Księgi Sędziów ze Starego Testamentu, wywodząca się z nomadyjskiego plemienia Kenitów, żona Chebera, zabójczyni Sisera, dowódcy armii Kananejczyków, który po przegranej bitwie z Izraelitami uciekł i skrył się w jej namiocie; gdy zasnął, Jael zabiła go, przebijając jego skroń palikiem od namiotu (Sdz 4; 5,24-27). [przypis edytorski]

Jahel (bibl.) — zabiła wodza Sisarę, wbiwszy mu gwóźdź w skronie (Ks. Sędz. 4). [przypis edytorski]

Ja, Herr Leutenant, ich interessiere mich dafür (niem.) — Tak, panie podporuczniku, tym się interesuję. [przypis edytorski]

Jahorlik — rzeka w płd.-zach. Ukrainie; miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru. [przypis edytorski]

J'ai failli vous prendre au seriéux! (fr.) — omal nie potraktowałam pana poważnie. [przypis edytorski]

Jair ben Manasses — sędzia starożytnego Izraela, pochodził z rodu Manassesa (Sdz 10,3). [przypis edytorski]

ja i sprawiedliwości wasze, a nie tylko krzywdę z nowu posądzać będę — łac.: iustitias vestras iudicabo, napis umieszczany dawniej w Polsce w salach rozpraw sądowych, nawiązanie do Mdr 1, 1, Ez 7, 27, Ps 75, 3 i innych miejsc biblijnych mówiących o Bogu jako o sędzim. [przypis edytorski]

J'ai toujours eu la faiblesse… (fr.) — Zawsze miałem słabość do komponowania czterech piątych mojej radości z sumy szczęścia, jakie dałem uroczej istocie, od której je czerpałem. [przypis edytorski]

j'ai vecu (fr.) — przeżyłem. [przypis edytorski]

Ja, ja, chef (niem.) — Tak, tak, szefie. [przypis edytorski]

Ja, ja, ein Mann, ein Wort. Aber noch mein Vater pflegte zu sagen: da liegt der Hund begraben. Ich sage: da liegt der Jude begraben (niem.) — Tak, tak. Jeden człowiek, jedno słowo. Ale jeszcze mój ojciec mawiał: tu leży pies pogrzebany. Ja mówię: tu leży Żyd pogrzebany. [przypis edytorski]

Ja, ja, mit Eichenlaub (niem.) — Tak, tak, z liśćmi dębu. [przypis edytorski]

Ja, ja (niem.) — tak, tak. [przypis edytorski]

ja, ja (niem.) — tak, tak. [przypis edytorski]

Ja, ja! (niem.) — Tak, tak! [przypis edytorski]

jajca (daw.) — dziś: jajka. [przypis edytorski]

jajecznik (pot.) — ajerkoniak. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — dziś: jajo. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — dziś popr.: jajo, jajko. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — jajo, jajko. [przypis edytorski]

jaje — dziś: jajo a. jajko. [przypis edytorski]

ja jestem jak ów człowiek z Ewangelii: czekam, trzeba mi powiedzieć, abym przyszła i przychodzę — chory przy sadzawce Betesdy z J 5,1-9. [przypis edytorski]

jajków (gw.) — jajek. [przypis edytorski]

ja już idu spaty, kto inszyj tobi bude, pane, hraty (z ukr.) — ja już idę spać, kto inny tobie będzie, panie, grać. [przypis edytorski]

jaką bądź sztuką — w dowolny sposób. [przypis edytorski]

jaką — dziś popr.: jakąś. [przypis edytorski]

jaką — dziś popr.: jaka. [przypis edytorski]

jakąm ją widział — inaczej: jaką ją widziałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jaką mogła sprawą — za sprawą czego mogła. [przypis edytorski]

Jakąm zaczerpnął — Jaką zaczerpnąłem. [przypis edytorski]

jaką — prawdop. winno być.: jakim. [przypis edytorski]

jakąście (…) wyrządzili — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaką wyrządziliście. [przypis edytorski]

jaką — tu dziś popr.: jakąś. [przypis edytorski]

jaką wagę powinien mieć tutaj autorytet Cycerona — Marek Tulliusz Cyceron (106–43 p.n.e.) to najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, pisarz i polityk, stojący na czele stronnictwa broniącego republiki rzymskiej w ostatnich latach jej istnienia, przeciw Cezarowi, Antoniuszowi i Oktawianowi; zamordowany na rozkaz Antoniusza i Oktawiana po ich zwycięstwie nad obozem republikańskim. [przypis edytorski]

Jaka była u ludu onego Izraelskiego, gdzie królom rozkazano, aby prawa Bożego księgi od kapłanów podane sobie wypisali i wedle nich lud Boży sprawowali, bojąc się Pana Boga swego i miłując lud jego, do ich opieki poruczony — zob. Pwt 17, 18–19. [przypis edytorski]

jaka (daw.) — rodzaj okrycia wierzchniego. [przypis edytorski]

jaka Deifoba, brata poległego Parysa, spotkała zapłata — wg mitu Deifobos po śmierci swego brata Parysa przywłaszczył sobie Helenę, za co został okaleczony przez Menelausa. [przypis edytorski]

jaka — dziś popr.: jakaś. [przypis edytorski]

Jakam ja rada! — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaka ja [jeste]m rada (zadowolona). [przypis edytorski]

jakam ja — skrócone od: jaka jestem. [przypis edytorski]

jakam — skrót od: jaka jestem. [przypis edytorski]

jakam słaba — skrót od: jaka jestem słaba. [przypis edytorski]

jak anioł opiekuńczy utrzymuje duszę w Stefanie… — Mickiewicz, List do Ignacego Domeyki, Bex, 8 lipca 1833. [przypis edytorski]

jakaranda — rodzaj drzewa z rodziny bignoniowatych. [przypis edytorski]

jakas — prawdopodobnie chodzi o jaqueirę (łac. Artocarpus heterophyllus), chlebowiec różnolistny, rodzaj rośliny tropikalnej. [przypis edytorski]

jakas — švarkas. [przypis edytorski]

jaka ty — dziś raczej: jaka ty jesteś. [przypis edytorski]

Jakaż trwożliwość z gruntu nie odmienia — w innym wydaniu: „Jakaż fatalność z gruntu cię odmienia”. [przypis edytorski]

jak boli — są to również ostatnie słowa przywołanego w dedykacji wiersza Ranny różą Wacława Bojarskiego. [przypis edytorski]

jak bonie dydy (gw.) — fraza wykrzyknikowa, mająca zapewnić słuchacza, że interlokutor mówi prawdę. [przypis edytorski]

jakbyć serce na połowę darto — jakby ci rozdzierano serce na pół. [przypis edytorski]

jakby je… Cyrcejskie zaraziły zioła świniną — nawiązanie do czarodziejki Kirke (mit. gr.), która zamieniła w świnie towarzyszy Odyseusza. [przypis edytorski]

jakby kto odmienił (pot.) — dziś raczej: jakby ktoś odmienił. [przypis edytorski]

jak był upadł (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: jak upadł wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

Jakby tam zresztą z kowalem nie było — dziś popr.: Jakkolwiekby tam zresztą z kowalem było. [przypis edytorski]

jakby wytarł płatem — do cna. [przypis edytorski]

jak córka rodzona — w oryginale mowa tu o zmarłej siostrze Hermana. [przypis edytorski]

Jak Czarniecki (…) wrócim się przez morze — nawiązanie do wydarzeń z czasów potopu szwedzkiego; w grudniu 1658 r. Stefan Czarniecki wyprawił się na czele wojsk polskich do Danii, by wesprzeć ją w walce z siłami Karola Gustawa; udało mu się m.in. odbić wyspę Als, ważny punkt strategiczny, dzięki brawurowej przeprawie przez cieśninę o tej samej nazwie, oddzielającą wyspę od lądu stałego. Dzięki przywołaniu tego epizodu postać Czarnieckiego zostaje tu ukształtowana jako wzorzec wodza niewahającego się podejmować odważne decyzje i realizować swoje posunięcia z powodzeniem. W wersji pierwotnej tekstu strofa ta występowała jako druga, nie zaś trzecia i brzmiała: „Jak Czarnecki [!] do Poznania/ Wracał się przez morze,/ Dla ojczyzny ratowania/ Po szwedzkim rozbiorze”; następująca po niej strofa zaczynająca się słowami „Przejdziem Wisłę (…)” stanowiła wówczas ciąg dalszy rozpoczętego tu (od słowa „jak”) porównania działań wojsk polskich pod wodzą hetmana Czarnieckiego oraz legionów generała Dąbrowskiego. [przypis edytorski]

Jak Dant za życia przeszedłem przez piekło (…) w pomoc zbiegła pani, Której się wzroku czarne duchy boją… — Krasiński, Przedświt. [przypis edytorski]

jak (daw.) — niż. [przypis edytorski]

jak donosi Arystoteles [w] „Ethica magna” — dzieła Arystotelesa: Ethica Nicomachea, Magna Moralia, Ethica Eudemia; tu: kontaminacja dwóch tytułów. [przypis edytorski]

jak do tego przyjdzie — dziś: jak do tego dojdzie. [przypis edytorski]

jak drudzy (daw.) — jak inni. [przypis edytorski]

jak drugi Aleksander Wielki od razu rozetnie ten węzeł metafizyczny — nawiązanie do opowieści o Aleksandrze Macedońskim, który przybywszy do Frygii w 333 p.n.e., dowiedział się, że według przepowiedni tylko ten zostanie władcą tego kraju, kto będzie potrafił rozpleść niezwykle zawikłany węzeł łączący jarzmo z dyszlem starego wozu należącego niegdyś do króla Gordiasa i znajdującego się w świątyni Zeusa; Aleksander przeciął węzeł mieczem. [przypis edytorski]

jak dwa lata przebiegą — gdy upłyną dwa lata. [przypis edytorski]

jak dwa muły sprzęg wołów prześcigną — mowa o orce w lekkiej ziemi. [przypis edytorski]

jak dwa pszczelnych roi — jak dwa pszczelne roje. [przypis edytorski]

jak dzień — o świcie. [przypis edytorski]

jak dziewięciu archontów, przyrzekam, że ci złoty posąg naturalnej wielkości w Delfach postawię — archontowie, obejmując urząd, składali przysięgę, że gdyby podczas sprawowania swoich funkcji naruszyli prawo, ofiarują świątyni Apollina w Delfach złoty posąg. [przypis edytorski]

jak — dziś popr.: niż. [przypis edytorski]

jak — dziś popr.: niż; to może straszniejsza tragedia niż ta, którą (…). [przypis edytorski]

jak — dziś popr. w porównaniach: niż; obszerniejsza niż. [przypis edytorski]

jakem (…) cierpiał — inaczej: jak cierpiałem (przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem ci kochankiem — skoro jestem twoim ukochanym. [przypis edytorski]

jakem (…) czynił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: jak czyniłem. [przypis edytorski]

jakem (…) doświadczył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak doświadczyłem. [przypis edytorski]

jakem ich (…) zostawił — inaczej: jak ich zostawiłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; także przykład czasu zaprzeszłego, tworzonego za pomocą czasownika posiłkowego był względnie była). [przypis edytorski]

jakem je znajdował — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak je znajdowałem. [przypis edytorski]

jakem kazała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak kazałam; kiedy kazałam. [przypis edytorski]

jakem miała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak miałam. [przypis edytorski]

jakem (…) mógł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak mogłem. [przypis edytorski]

jakem mu list oddała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak mu list oddałam, tj.: kiedy oddałam mu list. [przypis edytorski]

jakem mu opowiedział — jak mu opowiedziałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem nie dotknął — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak nie dotknąłem (tj. odkąd nie dotknąłem). [przypis edytorski]

jakem (…) nie kochał — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jak nie kochałem. [przypis edytorski]

jakem (…) nie płakał — inaczej: jak nie płakałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem (…) powiedziała — inaczej: jak powiedziałam (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem się (…) dowiedziała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak się dowiedziałam. [przypis edytorski]

jakem się (…) dowiedział — inaczej: jak się dowiedziałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem się dowiedział — inaczej: jak się dowiedziałem; przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika. [przypis edytorski]

jakem się (…) dowiedział — inaczej: jak się dowiedziałem; przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika. [przypis edytorski]

jakem się (…) dowiedział — inaczej: jak się dowiedziałem (przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem się (…) pastwił — inaczej: jak się pastwiłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem się posuwał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jak się posuwałem. [przypis edytorski]

jakem się wziął — inaczej: jak się wziąłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jakem — skrócone: jak jestem. [przypis edytorski]

jakem — skrócone od: jak jestem. [przypis edytorski]