Przypisy

ars longa (łac.) — sztuka trwa długo, część przysłowia łac. ars longa, vita brevis, sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars longa, vita brevis (łac.) — sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars magna (łac.) – wielka sztuka. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka; dzieło opisujące najlepszy zdaniem autora sposób tworzenia literatury. Zachowały się tylko dwa takie starożytne utwory: Poetyka Arystotelesa oraz właśnie List do Pizonów, który rozpoczął wielowiekową modę na pisanie takich utworów wierszem. Warto pamiętać, iż zawarte w tytule słowo ars oznaczało nie tylko „sztukę”, lecz również „rzemiosło, umiejętność”. W przeciwieństwie do dzieła Arystotelesa, List do Pizonów nie jest jednak systematycznym wykładem poetyki, lecz zbiorem przemyśleń wybitnego praktyka, niepozbawionym elementów satyrycznych. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka. [przypis edytorski]

ars triumphans (łac.) — sztuka triumfująca. [przypis edytorski]

arszenik — bezzapachowy biały proszek, bardzo silnie trujący. [przypis edytorski]

arszyn — daw. jednostka długości używana w Rosji, ok. 0,7 m. [przypis edytorski]

arszyn — daw. rosyjska miara długości, ok. 3/4 metra. [przypis edytorski]

arszyn — daw. rosyjska miara długości, wynosząca ok. 0,75 m. [przypis edytorski]

arszyn — jednostka długości, ok. 3/4 m. [przypis edytorski]

Artabazos II (ok. 389–ok.328 p.n.e.) — perski generał, satrapa Frygii Hellesponckiej; w 356 wypowiedział posłuszeństwo nowemu królowi perskiemu Artakserksesowi III Ochosowi, uzyskał wsparcie ateńskiego generała Charesa z najemnikami oraz oddziału tebańskiego; w 352 pokonany, schronił się na dworze Filipa II Macedońskiego. [przypis edytorski]

Artakerkses II — król perski z dynastii Achemenidów, panujący w l. 404–358 p.n.e. [przypis edytorski]

Artakserkses I Długoręki (zm. 424 p.n.e.) — król perski (od 465 p.n.e.) z dynastii Achemenidów, syn Kserksesa I. [przypis edytorski]

Artawazdes II — król Armenii w latach 55–34 p.n.e. Kiedy Antoniusz w 36 p.n.e. wyruszył na wyprawę partyjską, dołączył do niego z wojskiem i nakłonił do zajęcia Fraaspy, stolicy Medii Atropatene, sprzymierzonej z Partami. Po porażce tylnej straży armii rzymskiej, schwytanej w zasadzkę przez króla Partów Fraatesa, Artawazdes porzucił siły Antoniusza, co zmusiło Rzymian do ucieczki, podczas której ponieśli znaczne straty. W 34 p.n.e. podstępnie pojmany przez Antoniusza i uprowadzony do Aleksandrii, jako jeniec brał w pochodzie triumfalnym. Po klęsce Antoniusza w bitwie pod Akcjum został ścięty z rozkazu Kleopatry. [przypis edytorski]

art. dr. — tu skrót od: artysta dramatyczny. [przypis edytorski]

artelszczyk — spółdzielca, członek artelu, tj. spółdzielni, zrzeszenia drobnych producentów. [przypis edytorski]

artem amatoriam (łac.) — sztukę kochania. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — bogini łucznictwa. Jej strzałom przypisywano nagłą śmierć kobiet. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — córka Zeusa i Leto, bogini łowów, dzikiej przyrody, patronka myśliwych. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej. Bliźniacza siostra Apollina. Jej strzałom przypisywano nagłą śmierć kobiet. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini-łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej, bliźniacza siostra Apollina; jej strzałom przypisywano nagłą śmierć kobiet. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini-łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej, bliźniacza siostra Apollina. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini-łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej, bliźniacza siostra Apollina. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej. Bliźniacza siostra Appollina. Jej strzałom przypisywano nagłą śmierć kobiet. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini-łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej, bliźniacza siostra Appollina; jej strzałom przypisywano nagłą śmierć kobiet. [przypis edytorski]

Artemida (mit. gr.) — dziewicza bogini-łuczniczka, opiekunka zwierzyny łownej, patronka porodu, położnic, niemowląt i dzieci, bliźniacza siostra Apollina. [przypis edytorski]

Artemida — po polsku niekiedy także: Artemis, tak jak po grecku. [przypis edytorski]

Artemidor z Efezu — gr. filozof z II w. p.n.e. [przypis edytorski]

Artemidy, jak z toni się wychyla, szukająca dzidy — nawiązanie do mitu o myśliwym Akteonie, który przypadkiem zobaczył boginię w kąpieli, za co ta zamieniła go w jelenia i pozwoliła, by rozszarpały go jego własne psy. [przypis edytorski]

Artemis a. Artemida (mit. gr.) — bliźniacza siostra Apollina, dziewicza bogini łowów, opiekunka myśliwych, a także młodzieży. [przypis edytorski]

Artemis a. Artemida (mit. gr.) — bogini łowów, siostra Apollina; odpowiednik Diany w mit. rzym. [przypis edytorski]

arteria carotis (łac., med.) — tętnica szyjna. [przypis edytorski]

arteria (łac.) — tętnica. [przypis edytorski]

arteria — tętnica; ważny szlak komunikacyjny. [przypis edytorski]

Arthur Wellesley, książę Wellington (1769–1852) — brytyjski wojskowy i polityk. [przypis edytorski]

article de Varsovie (fr.) — wyrób warszawski. [przypis edytorski]

articles de voyage (fr.) — przybory podróżne. [przypis edytorski]

Articulata (biol.) — segmentowce a. stawowate, grupa zwierząt obejmująca stawonogi i pierścienice, zaproponowana przez Cuviera w 1817 na podstawie podobieństw budowy. [przypis edytorski]

Artimpasa, popr.: Argimpasa (mit.) — imię, pod jakim wg Herodota Scytowie czcili Afrodytę niebiańską. [przypis edytorski]

artis lege a. częściej lege artis (łac.) — zgodnie z regułami sztuki. [przypis edytorski]

Artois — kraina historyczna na północnym zachodzie dzisiejszej Francji, nad Morzem Północnym. [przypis edytorski]

Artur, Artus — legendarny król celtycki, panujący w V–VI w. nad płd.-zach. Brytanią, założyciel bractwa rycerzy Okrągłego Stołu. O dziejach Artura i przygodach jego rycerzy powstały liczne legendy i dzieła literackie. [przypis edytorski]

Artur, właśc. Artur Lefler — milicjant (niem. Ordnungsdienstmann), który tropił członków krakowskiego ŻOB. [przypis edytorski]

Artur — w oryginale hiszpańskim: Pepito. [przypis edytorski]

Artus (Arthus) a. Artur — legendarny król celtycki, panujący w V–VI w. nad płd.-zach. Brytanią, założyciel bractwa rycerzy Okrągłego Stołu. O dziejach Artura i przygodach jego rycerzy powstały liczne legendy i dzieła literackie. [przypis edytorski]

Artushof (niem.) — Dwór Artusa. [przypis edytorski]

Artusowy Dwór, Dwór Artusa — gmach w centrum Gdańska, daw. miejsce spotkań kupców, ośrodek życia towarzyskiego elity gdańskiej. [przypis edytorski]

artykuł Lammenais'go z „Przyszłości” — ksiądz Hugues-Félicité-Robert de Lamennais był redaktorem pisma „L'Avenir” (fr.: przyszłość). [przypis edytorski]

artykuł — tu: temat, kwestia. [przypis edytorski]

artykuły — przedimki (ang. article). [przypis edytorski]

artylleria — dziś: artyleria. [przypis edytorski]

artystyczniejszy — dziś popr.: bardziej artystyczny. [przypis edytorski]

arumy — pot. nazwa roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, z których najbardziej znane w Europie są gatunki należące do rodzaju obrazków (łac. Arum). [przypis edytorski]

Arunta a. Arandowie — lud Aborygenów dawniej koczowniczy, obecnie zamieszkujący środkową Australię (okolice miasta Alice Springs), w których wierzeniach ważną rolę odgrywał totemizm. [przypis edytorski]

Aruspicis, extis, avium volatu (łac.) — z wnętrzności zwierzęcych, z lotu ptaków. [przypis edytorski]

Arvers, Félix (1806–1850) — francuski poeta i dramaturg. [przypis edytorski]

arx regia (łac.) — zamek królewski. [przypis edytorski]

Aryjadna (mit. gr.) — Ariadna, królewna kreteńska, dała Tezeuszowi nitkę, żeby mógł wydostać się z labiryntu po zabiciu Minotaura. [przypis edytorski]

Aryjadna (mit. gr.) — Ariadna, królewna kreteńska, która pomogła Tezeuszowi wydostać się z labiryntu po zabiciu Minotaura; tu nawiązanie do pomocy przy wyjściu z grobowca, jakiej udzieliła Beniowskiemu panna Gruszczyńska. [przypis edytorski]

Aryjczycy — nazwa ludów mówiących jęz. aryjskimi, czyli indoirańskimi; w teoriach rasistowskich termin odnoszący się do rasy: przez Aryjczyków, „rasę aryjską” rozumiano indoeuropejską „rasę panów”, twórców cywilizacji, zwykle przeciwstawianą narodowi żydowskiemu. [przypis edytorski]

Aryjczycy — w teoriach rasistowskich termin odnoszący się do rasy: przez Aryjczyków, „rasę aryjską” rozumiano indoeuropejską „rasę panów”, twórców cywilizacji, zwykle przeciwstawianą narodowi żydowskiemu. [przypis edytorski]

Aryjka, Aryjczyk — termin rozpowszechniony przez nazistów niemieckich, miał określać osobę pochodzenia aryjskiego i był elementem pseudonaukowej koncepcji ras. Rzekoma rasa aryjska miała pochodzić od mitycznej grupy posługującej się językiem protoindoeuropejskim. Jednym z twórców tej pseudonauki był francuski pisarz Arthur de Gobineau, autor Szkiców o nierówności ras ludzkich, w którym wskazywał, że Aryjczycy są wręcz rasą nadludzi. Potomkami Aryjczyków mieli być współcześni Niemcy, zachowujący rzekomo fizyczne podobieństwo do swoich przodków; za typ taki uważani byli wysocy blondyni o podłużnej czaszce i niebieskich oczach. Rzeczywistość znacznie odbiegała od propagandy i ustaleń pseudonauki. Jak kwitował to dowcip: Aryjczycy są blondynami jak Hitler, wysocy jak Goebbels i smukli jak Göring. Współczesna nauka zdecydowanie wyklucza koncepcję izomorfizmu ras i inne założenia eugeniki i rasistowskiej antropologii.

Po objęciu władzy przez Hitlera eugenika i rasistowska polityka miały doprowadzić do stworzenia „aryjskiej rasy panów” i wyeliminowanie „gorszych niearyjskich typów”, takich jak Żydzi, Słowianie, Romowie i Sinti, homoseksualiści i osoby z niepełnosprawnościami. Zorganizowane przez III Rzeszę prześladowania i masowe mordy, oparte o tę ideologię, doprowadziły do śmierci milionów ofiar.

[przypis edytorski]

aryjski — tu daw.: związany z Aryjczykami (Indoeuropejczykami), w XX-wiecznej teorii rasowej najwyższą, najszlachetniejszą z ras, przeciwstawianą rasie semickiej (Żydom). [przypis edytorski]

aryjski — tu: związany z religią plemion aryjskich, która rozwinęła się w Indiach. [przypis edytorski]

Aryman — hinduski bóg ciemności i zniszczenia. [przypis edytorski]

Aryman — irańsko-perski bóg ciemności, uosobienie zła. [przypis edytorski]

Aryman (staroirańskie Angra Mainju: zły duch) — bóg ciemności i demonów, uosobienie zła, kłamstwa i zniszczenia w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; oponent Ormuzda. [przypis edytorski]

Aryman (staroirańskie Angra Mainju: zły duch; mit.) — bóg ciemności i demonów, uosobienie zła, kłamstwa i zniszczenia w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; oponent Ormuzda. [przypis edytorski]

Arystajowe rozłogi — Arkadia. [przypis edytorski]

„Arystarch francuski” — „L'Aristarque français”, francuska gazeta rojalistyczna, poświęcona polityce, historii i literaturze, wydawana w l. 1815–1827. [przypis edytorski]

arystarch — tu przen.: krytyk literacki; od imienia Arystarcha z Samotraki (216–144 p.n.e.), greckiego gramatyka, uznawanego za twórcę krytyki literackiej. [przypis edytorski]

Arystarch z Samos (ok. 310–230 p.n.e.) — grecki astronom i matematyk, który jako pierwszy zaproponował heliocentryczny model Układu Słonecznego. [przypis edytorski]

Arystarch z Samotraki (216–144 p.n.e.) — gramatyk i badacz literatury, kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej, znany z krytycznego spojrzenia na dzieła Homera. [przypis edytorski]

Arystarch z Samotraki (216–146 p.n.e.) — gramatyk gr., uważany za twórcę krytyki literackiej; autor krytycznych wydań klasycznych utworów literatury gr. oraz kilkuset komentarzy do utworów poetyckich. [przypis edytorski]

Arysteusz (mit. gr.) — syn Apolla; bóg rolnictwa i hodowców zwierząt. [przypis edytorski]

Arystobul z Aleksandrii (II w. p.n.e.) — hellenistyczny filozof żydowski tworzący w języku greckim. [przypis edytorski]

Arystofanes (446–385 p.n.e.) — gr. komediopisarz, posługujący się rubasznym humorem; w Chmurach grzmot porównany jest z niebiańskim puszczaniem wiatrów. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445 – ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej, często przedstawiający na scenie niższe warstwy społeczne. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej, często przedstawiający na scenie niższe warstwy społeczne. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej; w komedii Osy (422 p.n.e.) przedstawił parodię procesu, w której Pies Kydatenajski (polityk Kleon) oskarża Psa Labesa (ateńskiego dowódcę Lachesa), że w tajemnicy sam pożarł ser sycylijski; w sztuce Chmury (423 p.n.e.) skrytykował „nowomodne” wychowanie młodzieży, reprezentowane przez Sokratesa i jego uczniów, przedstawionych jako sofiści; Sokrates udziela w niej nauk zawieszony pod sufitem swojej „myślarni”, pod opieką Chmur, opiekunek myślicieli i innych próżniaków. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej; w sztuce Chmury skrytykował „nowomodne” wychowanie młodzieży, reprezentowane przez Sokratesa i jego uczniów, przedstawionych jako sofiści; Sokrates udziela nauk zawieszony pod sufitem swojej „myślarni”, pod opieką Chmur, opiekunek myślicieli i innych próżniaków. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej; w sztuce Chmury skrytykował „nowomodne” wychowanie młodzieży, reprezentowane przez Sokratesa i jego uczniów, przedstawionych jako sofiści. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej. W sztuce Żaby przedstawił perypetie Dionizosa, boga winorośli i opiekuna sztuki teatralnej, który wyruszył ze swym wygadanym sługą Ksantiasem do krainy zmarłych, żeby sprowadzić na ziemię mistrza tragedii. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 445 p.n.e.–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz; uważany za jednego z twórców komedii staroattyckiej. Dzieła: Rycerze, Pokój, Lizystrata, Chmury, Ptaki. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — ateński komediopisarz, krytykujący w swych sztukach nadużycia warstw zamożnych, obrońca interesów średnich warstw społ. i chłopstwa. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — grecki starożytny komediopisarz, autor dzieł takich jak Żaby, Chmury, Lizystrata. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — najsławniejszy komediopisarz grecki, często przedstawiający na scenie niższe warstwy społeczne. [przypis edytorski]

Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — najsłynniejszy komediopisarz grecki. [przypis edytorski]

arystokrat — dziś popr. forma: arystokrata. [przypis edytorski]

Arystomenes — przywódca Meseńczyków w II wojnie meseńskiej; zmarł na emigracji na Rodos. [przypis edytorski]

Arystomenes z Messeny (VII w. p.n.e.) — król Mesenii, który walczył ze Spartanami podczas drugiej wojnie meseńskiej (685–668 p.n.e.) i przez 11 lat stawiał im opór na górze Eira. [przypis edytorski]

aryston (muz.) — domowa katarynka odtwarzająca muzykę z perforowanych płyt, popularna w XIX w. [przypis edytorski]

Arystot — Arystoteles. [przypis edytorski]

Arystoteles (384–322 p.n.e.) — filozof grecki. [przypis edytorski]

Arystoteles (384–322 p.n.e.) — grecki filozof i przyrodoznawca, najwszechstronniejszy z uczonych staroż., osobisty nauczyciel Aleksandra Wielkiego. [przypis edytorski]

Arystoteles (384—322 p.n.e.) — grecki filozof i przyrodoznawca, najwszechstronniejszy z uczonych staroż., osobisty nauczyciel Aleksandra Wielkiego. [przypis edytorski]