Przypisy

Γαίῃ μὲν γὰρ γαῖαν ὀπώπαμεν, ὕδατι δ’ ὕδωρ… (gr.) — Ziemią widzimy ziemię, wodą wodę,/ Powietrzem boskie powietrze, ogniem niszczący ogień,/ Miłość miłością, nienawiść występną nienawiścią (Empedokles, cytowany przez Arystotelesa w dziele O duszy). [przypis edytorski]

γάλα (gr.) — czytaj: gala. [przypis edytorski]

γεννᾶν (gr.) — stworzyć, urodzić. [przypis edytorski]

γνῶθι σεαυτόν (gr.) — poznaj samego siebie. [przypis edytorski]

гонорность (ros.) — dosł. poczucie honoru, honorowość; w kulturze rosyjskiej postawa kojarzona z przesadną drażliwością, podkreślaniem swojej odrębności itp. [przypis edytorski]

gąbka — zdr. od: gęba; buzia. [przypis edytorski]

gądek — śpiewak, grajek; od „gędźba”: muzyka. [przypis edytorski]

Gąsienicowe Stawy — grupa jezior w Dolinie Gąsienicowej, położonej w w polskich Tatrach. [przypis edytorski]

gąsieniczniki (biol.) — nadrodzina owadów błonkoskrzydłych, których larwy pasożytują innych owadach. [przypis edytorski]

gąsior — duże naczynie na wino a. piwo. [przypis edytorski]

gąsior — duży, szklany baniak służący m.in. do wyrobu wina w domowych warunkach. [przypis edytorski]

gąsiorek — pękate naczynie z wąską szyjką. [przypis edytorski]

Gąsiorowski, Krzysztof (1935–2012) — poeta, eseista i krytyk literacki, związany z Orientacją Poetycką Hybrydy. [przypis edytorski]

gąsior — pękata butla z wąską szyjką. [przypis edytorski]

gąsior — rodzaj dachówki do krycia kalenic i naroży. [przypis edytorski]

gąsiory — tu: rodzaj półokrągłej dachówki układanej na kalenice (tj. grzbiety) i naroża dachu (w tym wypadku daszku okrywającego mur). [przypis edytorski]

gąska — tu: część tratwy; kilkanaście związanych ze sobą bali. [przypis edytorski]

gąska — tu: młoda dziewczyna, zwł. ze wsi. [przypis edytorski]

gąszcza — dziś popr. forma lp męska: gąszcz a. lm gąszcze. [przypis edytorski]

gązwa — część cepa, rzemienny element łączący bijak z dzierżakiem. [przypis edytorski]

gabaj — administrator synagogi; początkowo zajmował się głównie zbieraniem darowizn i rozdzielaniem ich między biednych. [przypis edytorski]

gabardyna — wełniana lub bawełniana tkanina w skośne prążki. [przypis edytorski]

gabar (z fr. gabarre) — daw. też gabarra; odkryty statek a. barka rzeczna. [przypis edytorski]

Gabii — miasto w Lacjum, między Rzymem a Preneste. [przypis edytorski]

gabinetowe uciechy i tryumfy — mowa o gabinetach, tj. dyskretnie urządzonych salkach w restauracjach, gdzie panowie odbywali schadzki z kobietami, które uwodzili lub opłacali (obyczaj rozpowszechniony w XIX w. w całej Europie). [przypis edytorski]

Gabinius, właśc. Aulus Gabinius (I w. p.n.e.) — polityk i dowódca rzymski, zaufany stronnik Pompejusza; konsul (58 p.n.e.), następnie namiestnik prowincji Syrii (57–55 p.n.e.). [przypis edytorski]

Gaboriau, Émile (1832–1873) — francuski pisarz i dziennikarz, pionier literatury kryminalnej, autor kilku powieści o detektywie policyjnym imieniem Monsieur Lecoq, wydanych w latach 1867–1871. [przypis edytorski]

Gaboriau, Émile (1832–1873) — fr. powieściopisarz i dziennikarz, pionier literatury kryminalnej; jego pierwszą powieścią detektywistyczną była książka L'Affaire Lerouge, w której wprowadził postać młodego policjanta nazwiskiem Lecoq; Monsieur Lecoq powracał w kolejnych powieściach Gaboriau. [przypis edytorski]

Gaborów — forma posesywna; w zdaniu mowa o oporze Gabora Bethlena. [przypis edytorski]

Gabriela Zapolska (1857–1921) — właśc. Maria Gabriela Śnieżko-Błocka, z domu Korwin-Piotrowska; pisarka, publicystka, także aktorka; znana z komedii krytykujących mieszczańską obłudę, np. Moralność Pani Dulskiej oraz Ich Czworo. [przypis edytorski]

Gabriel — jeden z aniołów w tradycji chrześcijańskiej, judaistycznej i islamskiej, archanioł. [przypis edytorski]

Gabriel Metsu (1629–1667) — malarz holenderski. [przypis edytorski]

gać (daw.) — grobla z faszyny. [przypis edytorski]

gać (gw.) — materiał służący do okładania ścian domu. [przypis edytorski]

gacek — gatunek małego nietoperza. [przypis edytorski]

gach (daw., gw.) — kochanek [przypis edytorski]

gach (daw., gw.) — kochanek. [przypis edytorski]

gach (daw.) — kochanek. [przypis edytorski]

gach (daw.) — kochanek, tu: zalotnik. [przypis edytorski]

gach (daw.) — zalotnik; dziś pogard.: kochanek. [przypis edytorski]

gach (daw.) — zalotnik; dziś pogardl.: kochanek, uwodziciel. [przypis edytorski]

gach — kochanek. [przypis edytorski]

gach — kochanek; według legendy wspomnianej w oryginale chodziło tu o Jeana Buridana, filozofa scholastycznego (ok. 1300–po 1358), uratowanego ponoć przez ucznia. [przypis edytorski]

gachostwo — tu: wdawanie się w miłostki; od gach (daw.): kochanek. [przypis edytorski]

gach (pogard.) — kochanek, zwłaszcza mężatki. [przypis edytorski]

gach (starop., gw.) — kochanek. [przypis edytorski]

Gacki, Stefan Kordian (1901–1984) — poeta, krytyk literacki, w młodości związany z futuryzmem, po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

gadajcieże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; inaczej: gadajcie koniecznie. [przypis edytorski]

gadajże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: gadaj koniecznie, gadaj nareszcie. [przypis edytorski]

gad (daw.) — tu: małe zwierzęta, robactwo bądź szkodniki. [przypis edytorski]

gad Lerny — hydra lernejska o wielu głowach, zabita przez Herkulesa. [przypis edytorski]

Gad — siódmy syn Jakuba i Zilpy, która była niewolnicą Lei (Rdz 46,8–16). [przypis edytorski]

gad — tu: zwierzę; potwór. [przypis edytorski]

gadu (daw. forma) — dziś: gada. [przypis edytorski]

gadu — dziś popr. forma D.lp: gada. [przypis edytorski]

gadu — dziś popr.: gada. [przypis edytorski]

gadzina (daw., gw.) — tu: zwierzęta. [przypis edytorski]

gadzina (daw., gw.) — zwierzę. [przypis edytorski]

gadzina (tu gw.) — zwierzęta domowe. [przypis edytorski]

gadzina — tu: wąż. [przypis edytorski]

gadzinówka a. pismo gadzinowe — czasopismo polskie służące propagandzie rządu zaborcy, okupanta lub systemu totalitarnego i finansowane przez ten rząd; w czasie II wojny światowej pierwsze gadzinówki w Generalnym Gubernatorstwie zaczęły wychodzić w Częstochowie: najpierw „Goniec Częstochowski” (ukazujący się nieregularnie po polsku i po niemiecku, od 14 IX 1939), a następnie dziennik „Kurier Częstochowski” (od 4 XI 1939 do końca okupacji), określana jako „centralny organ katolicki w GG”, ukazywała się z dodatkiem dla katolików „Niedziela”. [przypis edytorski]

Gänseschritt (niem.) — chodzenie gęsiego. [przypis edytorski]

gaelicki — szkocki język z grupy języków celtyckich. [przypis edytorski]

Gaeta, gdzie tyrania byłaby sczezła raz na zawsze, gdyby nie przeklęty, piemoncki pomiot… — Gaeta to niewielkie portowe miasto we Włoszech; w XIX w. było silnie umocnioną twierdzą, ostatnią placówką Franciszka II, władcy Królestwa Obojga Sycylii, broniącą się przeciwko wojskom Królestwa Piemontu i Sardynii walczącym o zjednoczenie Włoch. Oblężenie (XI 1860 – II 1861) zakończyło się kapitulacją twierdzy, przy czym Franciszkowi II i jego żonie pozwolono udać się na wygnanie do Rzymu, gdzie zostali gośćmi papieża. [przypis edytorski]

Gaeta — miasto portowe we Włoszech, ok. 80 km na płn. od Neapolu. [przypis edytorski]

Gaeta — miasto portowe w środkowej części Włoch, na zach. wybrzeżu. [przypis edytorski]

Gaeta — niewielkie portowe miasto we Włoszech; w XIX w. było silnie umocnioną twierdzą, ostatnią placówką Franciszka II, władcy Królestwa Obojga Sycylii, broniącą się przeciwko wojskom Królestwa Piemontu i Sardynii walczącym o zjednoczenie Włoch. Oblężenie (XI 1860 – II 1861) zakończyło się kapitulacją twierdzy, przy czym Franciszkowi II i jego żonie , Marii Zofii Bawarskiej, pozwolono udać się na wygnanie do Rzymu, gdzie zostali gośćmi papieża. [przypis edytorski]

gafa — niestosowny postępek w towarzystwie. [przypis edytorski]

gafel — ukośne drzewce na żaglowcu, służące do podnoszenia i opuszczania czworokątnego żagla. [przypis edytorski]

Gagarin, Fiodor Siergiejewicz (1757–1794) — rosyjski pułkownik, książę, dowódca pułku grenadierów syberyjskich. [przypis edytorski]

gagatek — ziółko, ananas. [przypis edytorski]

gaić — pokrywać zielenią, zadrzewiać. [przypis edytorski]

gaik Julii — odniesienie do bohaterki wzmiankowanego wyżej tekstu Rousseau, którego pełny tytuł brzmi Julia, Nowa Heloiza, listy dwojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp. [przypis edytorski]

Gaius Cassius Longinus (przed 85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski generał, stał obok Brutusa na czele spisku przeciw Cezarowi. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

Gaius Sallustius Crispus (86–34 p.n.e.) — historyk i polityk rzymski. [przypis edytorski]

Gaius Sallustius Crispus (86 p.n.e.–34 p.n.e.) — historyk i polityk starożytnego Rzymu. [przypis edytorski]

gaj Akademosa — miejsce, w którym znajdowała się akademia platońska. [przypis edytorski]

gaj Akademosa — święty gaj nad rzeką Kefisos na płn.-zach. obrzeżach Aten, poświęcony pamięci Akademosa, ateńskiego herosa z czasów wojny trojańskiej; siedziba szkoły filozoficznej założonej ok. 387 p.n.e. przez Platona (tzw. Akademia Platońska). [przypis edytorski]

Gaja (Ziemia) — Rzymianie zapisywali jej imię jako: Gea. [przypis edytorski]

Gajcy, Tadeusz (1922–1944) — poeta, wymieniany obok Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jako ważna postać pokolenia Kolumbów, żołnierz Armii Krajowej. [przypis edytorski]

Gajcy, Tadeusz (1922–1944) — poeta, żołnierz Armii Krajowej, jeden z redaktorów konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród”. [przypis edytorski]

gajdok (gw.) — ziemniak. [przypis edytorski]

gaje delfickie — gaje wokół staroż. greckiego miasta Delfy, miejsca wyroczni i ośrodka kultu Apollina, boga słońca, opiekuna sztuki, przewodnika dziewięciu muz. [przypis edytorski]

Gaj, Jacek (ur. 1938) — grafik i rysownik, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. [przypis edytorski]

gaj — las. [przypis edytorski]

Gaj, Ljudevit (1809–1872) — chorwacki działacz polityczny i poeta, jeden z głównych przedstawicieli iliryzmu, ruchu dążącego do zjednoczenia południowych Słowian bez względu na granice państwowe i administracyjne. [przypis edytorski]

Gajusa artykuł — De iustitiae et iure. [przypis edytorski]

Gajus — tu: Gajusz Juliusz Cezar. [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz (podbił m.in. Galię); dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej, zostając jego dyktatorem; zginął zasztyletowany przez spiskowców. [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz (podbił m.in. Galię); dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej, zostając jego dyktatorem; zginął zasztyletowany przez spiskowców, osłaniając się swoją togą (szatą). [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e) — rzymski polityk i wódz (podbił m.in. Galię). Dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej, zostając jego dyktatorem. Był także autorem dzieł historycznych: O wojnie galijskiej i O wojnie domowej, opisujących kampanie wojenne, w których dowodził. [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz (podbił m.in. Galię). Dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej, zostając jego dyktatorem. [przypis edytorski]

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — znakomity rzymski dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim; Cezar nad Rubikonem: w styczniu 49 p.n.e. Cezar, wypowiadając słowa „Kości zostały rzucone”, przekroczył ze swoim legionem rzekę Rubikon, stanowiącą granicę Italii, do której wodzom rzymskim nie wolno było wkraczać z armią; przekroczenie Rubikonu na czele wojska stanowiło jawne przeciwstawienie się legalnej władzy Senatu i wszczęcie wojny domowej. [przypis edytorski]