Przypisy

bałwan — fala. [przypis edytorski]

bałwan — tu: bożek, drewniany posąg bóstwa. [przypis edytorski]

bałwan — tu: bożek, kukła a. rzeźba przedstawiająca bóstwo. [przypis edytorski]

bałwan — tu: bożek, rzeźba przedstawiająca bóstwo. [przypis edytorski]

bałwan — tu: fala. [przypis edytorski]

bałwan — tu: figura pogańskiego bożka. [przypis edytorski]

bałwan — tu: kukła, figura. [przypis edytorski]

bałwan — tu: posąg pogańskiego bóstwa. [przypis edytorski]

bałwan — tu: posąg przedstawiający bożka. [przypis edytorski]

bałwan — tu: posążek pogańskiego bóstwa. [przypis edytorski]

bałwan — tu: potężna fala. [przypis edytorski]

bałwan — tu: wzburzona fala. [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bałwanami; falami. [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bożki pogańskie; tu: niechrześcijańska religia. [przypis edytorski]

bałwany — tu: wzburzone fale. [przypis edytorski]

bałwochwalstwo — czczenie bożków pogańskich, przen.: bezkrytyczne uwielbienie. [przypis edytorski]

bałykować — raczkować. [przypis edytorski]

Balaam — biblijny prorok ze Starego Testamentu, który został poproszony przez króla Moabu, by przeklął Izraelitów podczas ich wędrówki przez pustynię; gdy Balaam jechał do króla na oślicy, zatrzymał go anioł i zmusił do powiedzenia jedynie tego, co nakazał Bóg, a wówczas Balaam zamiast przekląć Izraelitów trzykrotnie im pobłogosławił (zanim jednak pojawił się anioł, jako pierwsza do Balaama przemówiła oślica). [przypis edytorski]

Balaam (bibl.) — postać biblijna, prorok z Mezopotamii (Lb 22–23), do którego przemówiła oślica. [przypis edytorski]

Balaam (bibl.) — prorok, któremu król Moabu nakazał, by przeklął Izraelitów, gdyż stanowili zagrożenie dla jego ziemi. Balaam w celu spełnienia misji wyruszył na oślicy. Trzykrotnie drogę zastępował mu anioł, widziany tylko przez oślicę, która wówczas przystawała, a Balaam bił ją kijem. Za trzecim razem „Bóg otworzył usta oślicy”, która przemówiła ludzkim głosem, skarżąc się na bicie. Wówczas dopiero prorokowi ukazał się anioł i przekazał wolę Boga (Lb 22–23). [przypis edytorski]

Balaam (bibl.) — prorok, któremu król Moabu nakazał, żeby przeklął Izraelitów, gdyż stanowili zagrożenie dla jego ziemi. Balaam w celu spełnienia misji wyruszył na oślicy. Trzykrotnie drogę zastępował mu anioł, widziany tylko przez oślicę, która wówczas przystawała, a Balaam bił ją kijem. Za trzecim razem „Bóg otworzył usta oślicy”, która przemówiła ludzkim głosem, skarżąc się na bicie. Wówczas dopiero prorokowi ukazał się anioł i przekazał wolę Boga (Lb 22–23). [przypis edytorski]

Balaam (bibl.) — prorok z Księgi Liczb, którego oślica przemówiła do niego ludzkim głosem, kiedy niewidzialny dla niego anioł zastąpił drogę (Lb 22–23). [przypis edytorski]

Balaam — postać biblijna, prorok z Mezopotamii (Lb 22–23). [przypis edytorski]

balana (rus.) — pakraštinė jaunesnė medienos dalis. [przypis edytorski]

Balard, Antoine Jérôme (1802–1876) — chemik, profesor Sorbony (Uniwersytetu Paryskiego) i Collége de France (słynnej paryskiej szkoły wyższej). [przypis edytorski]

balaski — pionowe elementy balustrady. [przypis edytorski]

balaski — pionowe słupki w balustradzie. [przypis edytorski]

Bal Bullier — sala taneczna w Paryżu, funkcjonująca od połowy XIX w. do 1940 r. [przypis edytorski]

balčkis — balta kiaulė. [przypis edytorski]

baldach (daw.) — baldachim, osłona z tkaniny nad łożem lub tronem. [przypis edytorski]

baldachim (z wł. baldacchino) — przenośna lub stała osłona stanowiąca zadaszenie np. nad łóżkiem, tronem, a także noszona nad dostojnikami; tu zniekształcona forma wyrazu: baldakim. [przypis edytorski]

baldakim — dziś popr.: baldachim. [przypis edytorski]

baldekin — dziś popr.: baldachim. [przypis edytorski]

baldekin (starop. forma) — baldachim. [przypis edytorski]

Baldelli, Nicola (1572–1655) — włoski jezuita, profesor Kolegium Rzymskiego, wykładowca m.in. filozofii, teologii scholastycznej i teologii moralnej. [przypis edytorski]

Baldovinetti, Alessio (1427–1499) — wł. malarz doby renesansu, związany z Florencją; kształcił się w pracowni Domenica Veneziana, malował freski, obrazy ołtarzowe, portrety, projekty mozaik i witraży; częstym tematem dzieł Baldovinettiego są sceny z życia Marii, takie jak moment zwiastowania czy narodzenie Jezusa, ukazujące uduchowioną postać Madonny o delikatnym, precyzyjnym rysunku szczegółów. Prace artysty znajdują się obecnie w Bazylice Santa Annuziata i kościele San Miniato al Monte we Florencji (freski), w galerii Uffizi (obraz sztalugowy Zwiastowanie) oraz w Luwrze (Madonna z Dzieciątkiem, scena adoracji na tle toskańskiego krajobrazu). [przypis edytorski]

Baldur (Baldr, Balder) — jeden z bogów w mitologii nordyckiej, syn Odyna, symbol światła i piękna. Ulubieniec bogów, podstępnie zabity strzałą z jemioły. [przypis edytorski]

Baldur — w mitologii nordyckiej bóg symbolizujący dobro, piękno i mądrość. [przypis edytorski]

Baldwin — Baldwin, William Charles (1826–1903), myśliwy, autor; opisał swoje wyprawy myśliwskie do Afryki Płd. (1852–1856). [przypis edytorski]

Baldwin — biskup krakowski w l. 1003–1109. [przypis edytorski]

Baldwin II de Courtenay (1217–1273) — cesarz łaciński w latach 1228–1261. [przypis edytorski]

Baleira — ob. Vila Baleira, główne miasteczko wyspy Porto Santo w archipelagu Madery. [przypis edytorski]

baleniera (wł.) — długa, smukła łódź wiosłowa, używana do transportu wyższych oficerów na ląd lub na inne statki. [przypis edytorski]

Balent — odmiana imienia Walenty. [przypis edytorski]

Balfegor — właśc. Belfagor, imię diabła ze znanej baśni magicznej. [przypis edytorski]

Balfers, popr.: Wulfers, Michał (1765–1794) — prawnik, adwokat, syndyk miasta Warszawy (od marca 1794); umiarkowany działacz powstania kościuszkowskiego, członek Rady Zastępczej Tymczasowej; oskarżony o ukrywanie dokumentów kompromitujących króla oraz utrzymywanie kontaktów z więźniami insurekcji, został aresztowany; powieszony przez tłum. [przypis edytorski]

Balfoura deklaracja (ang. The Balfour Declaration) — list wystosowany 2 XI 1917 r. przez rząd brytyjski w osobie ministra spraw zagranicznych, lorda Arthura Jamesa Balfoura (1848–1930), na ręce przywódcy społeczności żydowskiej w Wielkiej Brytanii, barona Waltera Rothschilda w celu przekazania treści pisma do wiadomości Syjonistycznej Federacji Wielkiej Brytanii i Irlandii. List zawierał deklarację, że Wielka Brytania podziela pragnienie odtworzenia w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej” („national home for the Jewish people”) i stanowił wyjście naprzeciw oczekiwaniom i usiłowaniom podejmowanym przez ruch syjonistyczny w Europie. Deklarację Balfoura opublikowano 9 listopada 1917 r., a następnie włączono do traktatu pokojowego zawartego w 1920 r. w Sèvres z Imperium Osmańskim. Działania te zaowocowały utworzeniem brytyjskiego Mandatu Palestyny. [przypis edytorski]

balia — miednica znacznych rozmiarów służąca daw. do prania. [przypis edytorski]

balia — naczynie służące do prania bielizny. [przypis edytorski]

Balicki, Wincenty (1798–1844) — duchowny, działacz kulturalny i pisarz; autor tekstu Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, opublikowanego w 1831 r. [przypis edytorski]

Baliński, Ignacy (1862–1951) — pseud. Aksel; polski pisarz, publicysta i działacz społeczny, prawnik, sędzia Sądu Najwyższego w II RP, senator z ramienia Narodowej Demokracji. [przypis edytorski]

Baliński, Michał (1794–1864) — prawdopodobnie chodzi o Michała Balińskiego, polskiego historyka, pisarza, publicystę i działacza oświatowego. [przypis edytorski]

Baliński, Stanisław (1898–1984) — literat (poeta, prozaik, eseista) i dyplomata, przed wojną członek grupy poetyckiej „Skamander”. [przypis edytorski]

Balingen — miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia. [przypis edytorski]

balista — rodzaj broni miotającej. [przypis edytorski]

balista (z gr. βαλλειν: rzucać) — machina oblężnicza miotająca pociski (belki a. kamienie). [przypis edytorski]

balistyka — nauka o miotaniu i ruchu pocisków. [przypis edytorski]

baliwernia a. baliwerna (z fr. baliverne) — banialuka, dyrdymała, niedorzeczność. [przypis edytorski]

baliwernia, częściej: baliwerna (rzad., z fr. baliverne) — banialuka, dyrdymała, niedorzeczność. [przypis edytorski]

Bali — wyspa w Indonezji, ośrodek kultury i sztuki. [przypis edytorski]

balka — dziś popr.: belka. [przypis edytorski]

ballada „O królu i żebraczce” — znana ballada o królu Kofetui, który zakochał się w żebraczce i poślubił ją; zamieszczona w zbiorze Johnsona Crown Garland of Goulden Roses (1612); wzmianki o tej legendzie zawierają także inne sztuki Szekspira: Romeo i Julia (akt II, scena 1), Ryszard II (akt V, scena 3), Henryk V, część 2 (Akt V, scena 3). [przypis edytorski]

Ballada o panach dawnego czasu, prowadząca daley ten sam przedmiot — wszyscy wyliczeni tu monarchowie zmarli świeżo, za czasu Villona; w refrenie przeciwstawia im poeta wpółlegendarną już postać Karola Wielkiego (Charlemagne). [przypis edytorski]

Ballada w teyże samey materyey — ballada ta zatytułowana jest przez Villona: Ballada w tejże materyi w starym ięzyku francuskim. Interesującym dokumentem dawności kultury piśmienniczej we Francji jest, że już w XV w. poeta czyni sobie artystyczną zabawę, aby naśladować stary język francuski z XIII w., co zresztą — jak mu to dzisiejsi erudyci dowodnie wykazali! — czyni w sposób dość powierzchowny. [przypis edytorski]

Balladyna — dramat romantyczny Juliusza Słowackiego z 1834 r. [przypis edytorski]

Balladyna — tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego: bezwzględnie dążąc do władzy, dopuszczała się strasznych czynów, zginęła rażona piorunem. [przypis edytorski]

ballady — w innym oprac.: segedille. [przypis edytorski]

Ballarat — miasto w Australii w stanie Wiktoria, centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. [przypis edytorski]

ballonchio — tradycyjny ludowy taniec włoski z podskokami. [przypis edytorski]

Bal maskowy — opera Giuseppe Verdiego na podstawie libretta Antonio Somma, z prapremierą w 1859, z premierą w języku polskim w roku 1870. [przypis edytorski]

balneatorzy — niewolnicy (służący) obsługujący łaźnię. [przypis edytorski]

Balombi-ba-Kotta — dziś: Barombi Koto a. Barombi-ba-Kotto, niewielkie jezioro w łańcuchu wulkanicznym w płd.-zach. Kamerunie, z małą wyspą pośrodku, zamieszkaną przez rybackie plemię Barombi. [przypis edytorski]

balon z wodą sodową — dawniej większe ilości wody sodowej, czyli wody gazowanej, przechowywano w dużych cylindrycznych syfonach (balonach) z miedzi; taki syfon umieszczano w pojemniku z lodem i sprzedawano klientom na ulicy wodę na szklanki. [przypis edytorski]

Balor Złe Oko — w mitologii irlandzkiej król podziemnych istot zwanych Formorianami, przeciwników Tuatha Dé Danann. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek; zbalotować: odrzucić lub wyrzucić w wyniku tajnego głosowania. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek; zbalotowany: odrzucony w wyniku tajnego głosowania. [przypis edytorski]

balotowanie a. balotaż — głosowanie na dwóch kandydatów, którzy w pierwszej turze uzyskali najwięcej głosów, ale nie zdobyli wymaganej większości; daw. tajne głosowanie za pomocą kartek a. białych i czarnych gałek. [przypis edytorski]

bal — pień grubego drzewa. [przypis edytorski]

balsamiczny — o zapachu żywicy. [przypis edytorski]

balsamiczny — o zapachu żywicy, wonny. [przypis edytorski]

balsam peruwiański — lek o działaniu antyseptycznym, przeciwzapalnym. [przypis edytorski]

balsam rzymski — zasady filozofii rzymskiej (stoicyzm). [przypis edytorski]

balsiai — garsiai. [przypis edytorski]

balsimas — balzamas. [przypis edytorski]

Balsorano — miejscowość i gmina we włoskim w regionie Abruzja. [przypis edytorski]

Balssa — nazwisko rodowe Balzaca, zmienione przez jego ojca, by odciąć się od stanu plebejskiego, kiedy dostał pracę urzędnika. [przypis edytorski]

Baltazar — postać z biblijnej Księgi Daniela (Dn 5, 1–31), przedstawiona jako ostatni król babiloński przed podbojem perskim; wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”; była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

baltgudžiai — dab.: baltarusiai. [przypis edytorski]

Baltjūrė — Baltijos jūra. [przypis edytorski]

Baltosios marios — turima omenyje Baltijos jūra. [przypis edytorski]

baltycka woda — Bałtyk, Morze Bałtyckie. [przypis edytorski]

Balu — w oryg.: Baloo. [przypis edytorski]

balvonas — stabas, dievaitis. [przypis edytorski]

balwierka — żeńska forma od: balwierz; daw. osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., a także wykonująca pospolite zabiegi, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi. [przypis edytorski]

balwierz — a. cyrulik, daw. osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., a także wykonująca pospolite zabiegi, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — cyrulik, fryzjer. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer a. cyrulik. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer i/lub felczer. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer; Midasowy balwierz (mit. gr.) — król Midas został ukarany przez bogów oślimi uszami, o czym wiedział tylko jego fryzjer. Ten, zmęczony ukrywaniem tajemnicy, wykopał dołek w piasku i do niego wyszeptał sekret, a następnie zasypał. W tym miejscu wyrosła trzcina, a z jej szumem na wietrze tajemnica króla Midasa rozniosła się po świecie. [przypis edytorski]