ZBIÓRKA KRYZYSOWA
Potrzebujemy 125 tys. zł do końca 2024 roku, żeby móc dalej funkcjonować. Dlaczego?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | polityczny | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | środowiskowy | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7574 przypisów.
Duch Augustyna i Illuminata (…) — Z tych pierwszych i następnych imion wymienionych tu w tekście przez poetę widzimy, że błogosławieni, którzy tworzą te dwa kręgi, wszyscy mniej więcej byli świecznikami Kościoła i mędrcami bożymi, którzy po śmierci, duchem na słońcu, jako źródle światłości ziemskiej, mieszkają. A wedle większej lub mniejszej swojej wziętości i sławy za życia tu należą do kręgu pierwszego albo drugiego, który świeci słabszym blaskiem jego odbitym od pierwszego, na wzór dwóch łuków tęczowych, do których poeta porównał te dwa kręgi błogosławionych na początku tej pieśni. [przypis redakcyjny]
Ducha wartogłowa (daw.) — ducha niezrównoważenia, lekkomyślności; w tłum. Wujka: „ducha wichrowatego”, w BT: „ducha obłędu”. [przypis edytorski]
ducha wygniecie — zadusi (w dawnej polszczyźnie „duch” to „oddech”. [przypis edytorski]
duch Banka — z tragedii Szekspira Makbet. [przypis redakcyjny]
duch Baskerwillów — nawiązanie do jednej z powieści detektywistycznych Arthura Conana Doyle'a pt. The Hound of the Baskervilles (przekłady pol.: Pies Baskerville'ów a. Tajemnica Baskerville'ów), należącej do cyklu opowieści o detektywie Sherlocku Holmesie, opublikowanej w 1902 r. [przypis edytorski]
Duch Boży, co się unosił nad wodami — nawiązanie do opisu stworzenia świata w Biblii: „Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami” (Rdz 1,2). [przypis edytorski]
duch Boży — «[Duch Boży jest w nim] dla objaśniania snów, to o ileż bardziej będzie dla mądrego zarządzania ziemskimi sprawami», zob. Raszbam do 41:38. [przypis edytorski]
duch Boży nad wodami — Rdz 1, 2. [przypis edytorski]
Duch boży na nas jako promień spływa — Błogosławiony Folko, o którym wyżej nadmieniła Kunizza. [przypis redakcyjny]
duch Boży unosi się nad wodami — cytat z Księgi Rodzaju. [przypis edytorski]
Duch boży zajął tej sfery przestrzenie (…) obeszły ją kołem — Empireum, najwyższe niebo, które choć bez przestrzeni, wszakże, jako otaczające wszystkich sfer kręgi, samo jako okrąg, wyobrażonym być musi. [przypis redakcyjny]
duch ciężkości — znany termin Nietzschego, cytowany ostatnio na końcu ciekawej, lecz perfidnej książki Chwistka Granice nauki, ale nie wiem, czy à propos. Krytykę książki tej szczegółową mam zamiar przeprowadzić w najbliższym czasie. [przypis autorski]
duch czasu, który z przyczyn historyczno-politycznych usposobił ludzkość pesymistyczniej — por. K. Fischer: Geschichte der neueren Philosophie, b.d. IX (Schopenhauer), s. 8. [przypis redakcyjny]
duchem być sądząc wodę lub płomyki (daw.) — we współczesnej składni: sądząc, że duchem jest woda lub płomyki; nawiązanie do różnych szkół staroż. greckiej filozofii przyrody: Tales z Miletu (ok. 620 p.n.e. – ok. 540 p.n.e.) uznawał za pierwotną zasadę świata wodę, zaś Heraklit z Efezu (ok. 540 p.n.e. – ok. 480 p.n.e.) ogień. [przypis edytorski]
duchem — co tchu, czym prędzej, natychmiast. [przypis edytorski]
duchem (daw.) — szybko, bez zwłoki. [przypis edytorski]
duchem (daw.) — szybko, co tchu. [przypis edytorski]
duchem (daw.) — szybko. [przypis edytorski]
duchem (gw.) — szybko. [przypis edytorski]
Duchem świata podniesionym łamać prawa materią rządzące… — Słowacki, List Apostolski [tj. Dialog troisty; red. WL]. [przypis autorski]
duchem — szybko, co tchu. [przypis edytorski]
duchem — szybko, co tchu. [przypis redakcyjny]
duchem — szybko. [przypis edytorski]
duchem — tu: szybko, prędko. [przypis edytorski]
duchem — w wyd. źródłowym: ducha; zmieniono po porównaniu z innymi wydaniami i opracowaniami. [przypis edytorski]
duchem — żwawo, szybko. [przypis edytorski]
duchess (ang.) — księżna. [przypis edytorski]
duchesse (fr.) — księżna. [przypis edytorski]
duch idzie od nich — czuć ich zapach, aromat. [przypis edytorski]
du chinois (fr.) — po chińsku; chińszczyzna, coś niezrozumiałego. [przypis edytorski]
duch jakiś ponury (…) lombardzki — Sordello, jeden z lepszych Prowansji poetów, znakomity uczony, urodził się w Mantui. Dumę z uznania swojej wartości okazuje jeszcze przed bramą czyśćcową: widać, że jeszcze nie dźwigał ciężarów, pod którymi uginają się dumni, będący już za tą bramą, a które najlepiej dają uczuć dumnym, jak pycha ziemskiej sławy jest czcza i znikoma. [przypis redakcyjny]
duch Kopernika wcielił się w Gwiazdora — astronom Mikołaj Kopernik (1473–1543) dokonał przewrotu w myśleniu uczonych o świecie, przedstawiając w naukowej formie wizję wszechświata, w którego środku znajduje się Słońce, a nie Ziemia, jak to powszechnie uznawano w jego czasach. [przypis edytorski]
Duch krzyknął — Cień tu mówiący jest papież Mikołaj III. Gdy mając głowę ukrytą w jamie lochu, posłyszał, że ktoś przy nim stoi, nie mogąc widzieć przychodnia, w domyśle bierze go za papieża Bonifacego VIII, który ma jego miejsce w tymże samym lochu zająć. Poeta swoją podróż do piekła odbył, jak podaje, w roku 1300, w którym Bonifacy VIII żył jeszcze, przeto Mikołaj III, według pieśni X, z której wiemy, że potępieni przewidują przyszłość zdziwiony był bardzo jakoby przyjściem Bonifacego do jego lochu. [przypis redakcyjny]
duch, który otrzymał w żywocie matki wszystkie idee metafizyczne — Kartezjusz przyjmował, że fundamentalne idee w umyśle ludzkim są wrodzone, nie zostają nabyte na drodze doświadczenia lub rozumowania. [przypis edytorski]
Duch ludzki już jest w Elizejskich Polach — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Sokrates”. [przypis edytorski]
duch Mój — «Mój Duch nie będzie, rozdrażniony, walczył ze sobą z powodu człowieka», zob. Raszi do 6:3. Hebr. ידון (jadon): 'walczyć' od rdzenia דין (din): 'osądzać'. Słowa z tym rdzeniem w znaczeniu 'walki, zmagania się' pojawiają się w formie מדון (madon) np. w księgach: Psalmów 80:7, Przysłów 15:18, Jeremiasza 15:10 czy jako לדין (ladin) w Kohelet 6:10. [przypis tradycyjny]
duch mój rażon światłem jasnym — To jest: światłem wiary. [przypis redakcyjny]
duch mocny, tylko ciało niecierpliwe — nawiązanie do biblijnego określenia: duch ochoczy, ale ciało słabe (Mk 14, 38). [przypis edytorski]
duch-mściciel — Alastor (Ἀλάστωρ). [przypis tłumacza]
duchna — czapka nocna. [przypis autorski]
duchna (daw.) — pierzyna. [przypis redakcyjny]
Duch nie mój — Apollo; jego również oznaczają słowa:„nieznośny gość”. [przypis redakcyjny]
duchóm — dziś popr. forma C. lm: duchom. [przypis edytorski]
duchów-mścicieli — takimi duchami-mścicielami są np. Erynie [gr. boginie zemsty], które prześladują zbrodniarzy. Tak Oresta, matkobójcę, ścigają Erynie, mścicielki zamordowanej Klitajmnestry. [przypis tłumacza]
duchoborce, roskolniki — Nazwiska sekt powstałych na łonie grecko-rosyjskiego kościoła, a których krwawe obrzędy przypominają to, co najszkaradniejsze było pod względem rozpusty i okrucieństwa w starożytnych wschodnich, fenickich i kartagińskich religiach. [duchoborcy: racjonalistyczna grupa religijna pochodząca z rosyjskiego prawosławia, odrzucająca autorytet władzy świeckiej i duchowieństwa prawosławnego oraz rytuały kościelne, głosząca bezwarunkowy pacyfizm, od XIX w. prześladowana przez władze carskie; raskolnicy (z ros. dosł.: rozłamowcy): dawne, pejoratywne określenie staroobrzędowców, starowierców, wyznania powstałego wskutek rozłamu (cs. raskoł) w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, spowodowanego reformą liturgiczną patriarchy Nikona z lat 1652–1656; starowiercy nie uznali reformy, zostali potępieni jako heretycy i pozbawieni praw obywatelskich, władze Rosji prowadziły ich masowe prześladowania; pełnię praw obywatelskich uzyskali dopiero w 1905; w żadnej z tych grup nie występują rozpustne, krwawe ani okrutne obrzędy; red. WL]. [przypis autorski]
duch ochoczy, ciało mdłe — chciałbym, ale nie mam siły; nawiązanie do słów Jezusa Chrystusa, skierowanych do apostołów a zapisanych w Biblii (Mt. 26:41). [przypis edytorski]
duchom, szczo was proklinaje — duchem, który was przeklina. [przypis edytorski]
duchota — duszność. [przypis autorski]
duchowej małości i zesztywnienia w ciasnych formach — Strumiłło, op. cit., s. 199. [przypis autorski]
„Duchowidz” (Geisterseher) — tytuł polskiego tłumaczenia brzmi Spirytualista. [przypis edytorski]
duchowieństwo obydwóch obrządków — księża katoliccy i prawosławni. [przypis edytorski]
duchowieństwo trzech obrządków — tj. obrządku rzymskokatolickiego, greckiego i ormiańskiego. [przypis edytorski]
duchownemi i ziemskiemi — wyd. lwów, ma: duchownemi a ziemskiemi. [przypis redakcyjny]
duchowni, którzy w owym czasie wszyscy byli Rzymianami — Widać to w całej Historii Grzegorza z Tours. Ten sam Grzegorz pyta niejakiego Valfiliakusa, w jaki sposób został klerykiem, będąc Longobardem z urodzenia. Grzegorz z Tours, ks. VIII, r. 36. [przypis redakcyjny]
duchowni radzi widzieli, aby we wszystkich sprawach świeckich uciekano się do kościołów — Przysięgę sądową składało się wówczas w kościele; za pierwszej dynastii była w pałacu królewskim osobna kaplica dla spraw, które się tam sądziło. [przypis redakcyjny]
duchowny — tu daw.: duchowy, związany z duszą. [przypis edytorski]
Duch praw — składający się z 31 ksiąg traktat polityczny Monteskiusza, opublikowany w 1748, zawierający analizę znanych ówcześnie form ustrojowych i popularyzujący koncepcję trójpodziału władzy. [przypis edytorski]
duch roku siedemdziesiątego szóstego — nawiązanie do uchwalonej w 1776 roku Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych, dzięki której Amerykanie uzyskali niezależność od Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]
duch Ryszarda i duch Izydora — Izydor, biskup sewilski, Ryszard, kanonik regularny z San Victor, obaj Hiszpanie, znani z bogobojności i nauki, mistycy teologiczni. [przypis redakcyjny]
Duch ś. karności ucieka od obłudnego — Mdr 1, 5. [przypis edytorski]
Duch Światłości — być może Sienkiewicz czyni tu aluzję do imienia Lucyfera, pochodzącego od łac. lux ferrens: niosący światło. [przypis edytorski]
Duch święty zstąpił, by dać imię tego, co nowochrzczeńca posiadał całego — Pan, Dominus; i dlatego był nazwany Dominicus, to jest: Pański sługa, należący całkiem do Pana. [przypis redakcyjny]
Duch Święty zstąpił zarówno na synów, jak i na córki — parafraza Dz 2, 17. [przypis edytorski]
duch Segijera — Sigieri w kwarterze jednym miasta Paryża, który tu nazwany jest Słomianym, Vigo degli strami, czytał i wykładał logikę przy ulicy, która dotąd nazywa się du fonare, od starofrancuskiego słowa fonare (słoma). Została tak nazwaną, ponieważ niegdyś w auli akademickiej w Sorbonie paryskiej nie było ani ławek, ani stołków do siedzenia, więc każdy student przynosił z sobą kul słomy, żeby miał na czym siedzieć. Nieśmiertelny Dante był jednym z tych słuchaczy Sigiera, i siedząc na kulu słomianym, słuchał też wykładu jego logiki w Sorbonie paryskiej. [przypis redakcyjny]
duch słaby — dziś popr.: ducha słabego. [przypis edytorski]
duch Szu — egipski bóg powietrza powstały z tchnienia Amuna; jego imię znaczy dosł.: pustka. Wspierający niebo ojciec boga ziemi Geba i bogini nieba Nut. Dawca ożywczego tchnienia i orzeźwiającego wiatru. [przypis edytorski]
ducht, dukt — droga leśna. [przypis autorski]
ducht (gw.) — dukt; prosta droga leśna powstała przez wycięcie drzew. [przypis edytorski]
Duch twój ma ogromną masę wiadomości wnętrznych i wchodzi w ciało Homera (…) — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Homer jako rewelator”. [przypis edytorski]
Duch twój (…) wymyślił ową Sfinksa postać — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Tłumaczenie Sfinksa”. [przypis edytorski]
duchu — dziś popr. forma D. l. poj.: ducha. [przypis edytorski]
duchu śledzili — sprawdzali, czy oddycha. [przypis edytorski]
duch widzący Areopagity — Dionizjusz Areopagita, autor dzieła: De Coelesti Hierarchia. [przypis redakcyjny]
duch widzący Areopagity tak się zagłębił w te niebios zaszczyty (…) choć odeń Grzegorz (…) inaczej widział — Poeta nie na powadze św. Grzegorza, ale opierając się na powadze Areopagity, opisuje hierarchię niebieską. [przypis redakcyjny]
duch w Makbecie — w sztuce Shakespeare'a Makbetowi ukazuje się podczas uczty duch jego zamordowanego przyjaciela, Banka, niewidoczny dla pozostałych zebranych przy stole; Banko był ofiarą Makbeta, został zabity na jego zlecenie, ponieważ istniało prawdopodobieństwo, że domyśla się poprzedniej zbrodni, zabicia króla Dunkana, i może zagrozić trwałości zdobytej w drodze tego morderstwa władzy; porównanie widma młodego rzeźnika do ducha Banka, będącego symbolem wyrzutów sumienia, wydaje się tu tyleż niedokładne, co żartobliwe. [przypis edytorski]
duchy dziadów — duchy przodków rodziny. [przypis edytorski]
duchy — dziś popr. forma N.lm: duchami. [przypis edytorski]
duchy — Les esprits, wedle terminologii Desartesa najsubtelniejsze cząstki krwi krążące w nerwach i będące zasadą czucia i ruchu. [przypis tłumacza]
duchy — por. II, VIII, 11 i VII, VIII, 7. [przypis tłumacza]
Duchy się robią z nich czyste i potem chodzą po ziemi… — Hezjod, Prace i dnie 121. [przypis edytorski]
Duchy, widziałem, na piasku siedziały — Tu jesteśmy jeszcze w kręgu gwałtowników, w trzecim jego oddziale, gdzie są karani ci, co popełnili gwałt przeciwko Bogu. Z tych liczby są lichwiarze, którzy tu pod deszczem ognia na stepie piaszczystym siedzą. Zwieszone worki na ich szyjach, co są godłem ich chciwości zbierania pieniędzy, podają zarazem poecie zręczność przedstawienia herbów familijnych tych lichwiarzy, co najwięcej w wieku XIII słynęli we Włoszech. Lwa mieli w herbie Gianfigliazzowie, gęś Ubriacchowie, wieprza Scrovagniowie, rody szlacheckie we Florencji i w Padwie. Poeta szydzi z ducha kramarskiego, który wtedy opanował arystokrację tych miast. [przypis redakcyjny]
Duchy zaś globu, wytworzywszy ciepło, zadowolone z dzieła swego… — por. Słowacki, Dzieła, t. X, s. 539–540. [przypis autorski]
duchże twój inkwizytorem? — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy twój duch [jest] inkwizytorem. [przypis edytorski]
duch zaraźliwy — tchnienie zarazy lub porażająca zła siła, siła diabelska. [przypis redakcyjny]
Duch Ziemi — jest to najpiękniejsze wcielenie w poezji platońskiej nauki o duszy albo raczej o duszach świata. W dalszym rozwinięciu tej doktryny (również zgodnie z platonistami, a szczególniej z Plotynem), Duch Ziemi mógł wystąpić w charakterze osobistości. On więc zabiera tu główny głos w zwiastowaniu nowej ery po upadku Zeusa i narzuconego przezeń porządku świata. Pod tą również zasadą nabierają znaczenia Duchy niewidzialne. [przypis tłumacza]
„duch z prawej strony” — por. Dziady, część III A. Mickiewicza: Prolog, Sceny II i III. [przypis edytorski]
Ducimur (…) lignum — Horatius, Satirae, II, 7, 82. [przypis tłumacza]
Duclos, [Charles Pinot] (1704–1772) — zrazu autor utworów dość lekkich i drastycznych, później „historiograf Francji”, członek Akademii, znany z charakteru prawego, ale szorstkiego i weredycznego. [przypis tłumacza]
Duclos, Grimm, Crébillon — Charles Pinot Duclos (1704–1772): francuski historyk i pisarz, współpracownik Wielkiej Encyklopedii Francuskiej; Fryderyk Melchior Grimm (1723–1807): francuskojęzyczny dziennikarz i krytyk sztuki, współpracownik Encyklopedii; Crébillon: tu zapewne Claude Prosper Jolyot de Crébillon (1707–1777), pisarz francuski znany w paryskich salonach dzięki publicznie odczytywanym tam libertyńskim opowiadaniom i dialogom o tematyce erotycznej, zwany Crébillonem synem dla odróżnienia od swego ojca Prospera Jolyota de Crébillona, dramaturga znanego z tragedii o akcji osadzonej w starożytnym Rzymie. [przypis edytorski]
du comme il faut (fr.) — jak należy; tu: wzór dobrych manier. [przypis edytorski]
duda a. dudarz, a. dudziarz — muzykant grający na dudach. [przypis edytorski]
dudce — fujarka, piszczałka, ludowy instrument muzyczny. [przypis edytorski]
du Deffand, [Marie de Vichy-Chamrond, margrabina (markiza)] (1697–1780) — jedna z najciekawszych postaci kobiecych XVIII w. Po młodości dość burzliwej, a głośnej przelotnym stosunkiem, jaki ją związał z Regentem, margrabina, dotknięta nieszczęściem stopniowej utraty wzroku, zwróciła się, jak to nazywano wówczas, ku „filozofii”. Salon jej był jednym z kilku w Paryżu, w których urabiała się opinia; filarem jego był długi czas d'Alembert, póki nie przeszedł do obozu panny de Lespinasse. Po pani du Deffand została rozległa i ciekawa korespondencja z wybitnymi osobistościami epoki. [przypis tłumacza]
Du Deffand — Pani Du Deffand gromadziła za czasów Ludwika XV w swym salonie literackim towarzystwo najwybitniejszych osobistości ówczesnego świata paryskiego. Stałymi gośćmi byli tam Voltaire, Montesquieu, d'Alembert i in. Pozostałe po niej kilkutomowe zbiory listów należą do najciekawszych dokumentów obyczajowych wieków „oświecenia” ważnych dla ustalenia i oceny wpływów salonowego, estetycznego życia towarzyskiego na kształtowanie się budowy duchowej nowoczesnego pisarza, literata i artysty. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
dudek (daw.) — głupek. [przypis edytorski]
dudek (daw.) — głupiec. [przypis edytorski]
dudek (daw., pot.) — głupek. [przypis edytorski]
dudek (daw., pot.) — głupiec. [przypis edytorski]
Honoré de Balzac, Stracone złudzenia, Wielki człowiek z prowincji w Paryżu
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
dudek — głupek. [przypis edytorski]
Dudek — krotochwila Georges'a Feydeau. [przypis edytorski]
