Przypisy

Bazawłuk — wyspa na Dnieprze u ujścia rzeki Bazawłuk; znajdowała się na niej jedna z siedzib Siczy Zaporoskiej. [przypis edytorski]

bazgrota (daw.) — bazgranina, bazgroły. [przypis edytorski]

Bazylea — duże miasto w Szwajcarii, przy granicy z Niemcami i Francją. [przypis edytorski]

Bazyli (329–379) — zw. Bazylim Wielkim, pisarz wczesnochrześcijański należący do grona ojców Kościoła, święty prawosławny i katolicki, biskup i doktor Kościoła, uważany za ojca wschodniego monastycyzmu. [przypis edytorski]

Bazylides (ok. 85–145) — gnostyk, twórca systemu łączącego przekazy judeochrześcijańskie, perskie i neoplatońskie. [przypis edytorski]

Bazylides (ok. 85–145) — gnostyk, z pochodzenia Syryjczyk, prawdopodobnie uczeń Menandra, tj. gł. przedstawiciela gnozy egipskiej (aleksandryjskiej); autor licznych dzieł, z których nic właściwie nie zachowało się, a fragmenty znane są z pism jego oponentów; napisał Psałterz, Exegetica, czyli komentarz do Biblii (obejmujący 24 tomy) oraz Evangelium, swe pismo doktrynalne; Bazylides nauczał, że istnieje najwyższy Bóg, Abraksas, z niego pochodzi stworzony Umysł (gr. nous), z którego zrodziło się Słowo, ze Słowa zaś Opatrzność, z Opatrzności Moc i Mądrość, te ostatnie są źródłem władz i aniołów: nieskończonych ilości emanacji i aniołów: ci ostatni, ustanowieni w 365 niebach, przyczynili się do powstania świata ku czci Abraksasa; następcą linii nauczania Bazylidesa stał się jego syn i zarazem uczeń, Izydor. [przypis edytorski]

bazylijan — dziś: bazylianin. [przypis edytorski]

Bazylika Świętego Piotra na Watykanie — rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim w Rzymie, czołowe dzieło architektury renesansu i baroku. [przypis edytorski]

Bazylika św. Piotra na Watykanie — rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim w Rzymie, jedna z największych katedr na świecie, arcydzieło architektury renesansu i baroku. [przypis edytorski]

bazylika Serca Najświętszego (z fr. Basilique du Sacré-Cœur) — kościół na szczycie wzgórza Montmartre w Paryżu. [przypis edytorski]

Bazyli Lupu, także Bazyli Wilk (1595–1661) — hospodar Mołdawii w latach 1634–1653; w 1653 w wyniku spisku przeciwko niemu na tron mołdawski został wprowadzony jeden z dostojników, Jerzy Stefan; Bazyli zdołał uciec i uzyskać pomoc swego zięcia, Tymofieja Chmielnickiego, syna Bohdana Chmielnickiego; Tymofiej pokonał Jerzego Stefana i przywrócił rządy Bazylego, jednak atak hospodara wołoskiego Mateusza Basaraba na Mołdawię ostatecznie pozbawił Bazylego tronu: został pobity przez Wołochów i zbiegł do Kozaków, zaś Tymofiej Chmielnicki zginął podczas oblężenia twierdzy w Suczawie; Bazyli przeniósł się do Konstantynopola, gdzie został uwięziony, a po uwolnieniu nie odzyskał już tronu. [przypis edytorski]

bazylissa (z gr.) — żona cesarza bizantyjskiego, cesarzowa. [przypis edytorski]

bazyliszek — legendarne stworzenie wykluwające się z jaja złożonego przez koguta, przypominało węża lub jaszczurkę; wg Pliniusza żył na pustyni. [przypis edytorski]

bazyliszek — tu: mityczne stworzenie zabijające spojrzeniem, strażnik wielkich skarbów. [przypis edytorski]

Bazyli Wielki a. Bazyli z Cezarei (329–379) — pisarz wczesnochrześcijański, twórca jednej z pierwszych reguł zakonnych; święty prawosławny i katolicki, jeden z tzw. ojców i doktorów Kościoła. [przypis edytorski]

Bazyli Wielki a. Bazyli z Cezarei (329–379) — pisarz wczesnochrześcijański, twórca jednej z pierwszych reguł zakonnych, święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]

Bazyli z Cezarei, zw. Bazyli Wielki (329–379) — pisarz wczesnochrześcijański, twórca jednej z pierwszych reguł zakonnych; jeden z tzw. Ojców i Doktorów Kościoła. [przypis edytorski]

Bazyli z Cezarei, zw. Wielkim (329–379) — pisarz wczesnochrześcijański, biskup; święty prawosławny i katolicki, jeden z tzw. ojców i doktorów Kościoła. [przypis edytorski]

BB — popularny skrót od BBWR. [przypis edytorski]

BB — tak w skrócie nazywano Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. [przypis edytorski]

BBWR — Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, organizacja polityczna okresu międzywojennego w Polsce, utworzona w 1927, skupiająca drobniejsze ugrupowania polityczne i grupy mniejszości narodowych w celu umocnienia obozu rządzącego po przewrocie majowym. [przypis edytorski]

BBWR — Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, organizacja polityczna okresu międzywojennego w Polsce, utworzona w roku 1927 przez Walerego Sławka, skupiająca drobniejsze ugrupowania polityczne i grupy mniejszości narodowych w celu umocnienia obozu rządzącego po przewrocie majowym. [przypis edytorski]

B. C. (ang. British Columbia) — Kolumbia Brytyjska, prowincja Kanady. [przypis edytorski]

B. — chodzi o Bychów nad Dnieprem, w obwodzie mohylewskim; obecnie Białoruś. [przypis edytorski]

b… ch — w innym wydaniu: lupanarach. [przypis edytorski]

Béarn — hist. prowincja francuska w płd.-zach. Francji, na skraju Pirenejów. [przypis edytorski]

bęben (daw.) — małe dziecko. [przypis edytorski]

bęben — daw. pogardliwe a. rubaszne określenie dziecka. [przypis edytorski]

bęben (daw., pot.) — małe dziecko, dzieciak. [przypis edytorski]

bęben (daw., pot.) — małe dziecko, dzieciak; tu: niedorostek, młokos. [przypis edytorski]

bęben (daw., pot.) — małe dziecko. [przypis edytorski]

bęben (daw., pot.) — tu: dziecko. [przypis edytorski]

bęben — daw. rubaszno-żartobliwe określenie dziecka, podrostka. [przypis edytorski]

bęben — dziecko, chłopak. [przypis edytorski]

bębenista — dziś raczej: bębnista. [przypis edytorski]

bęben — tu: brzuch. [przypis edytorski]

bęben (tu daw., pot.) — małe dziecko, dzieciak. [przypis edytorski]

bęben — tu: dziecko. [przypis edytorski]

bębny (daw., żart.) — tu: dzieci. [przypis edytorski]

bębny — tu: dzieci. [przypis edytorski]

bęcwałek — głuptasek. [przypis edytorski]

bęcwał — osoba bezmyślna. [przypis edytorski]

bęcwał (pogard.) — głupiec. [przypis edytorski]

będąć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

Będąc młodą i piękną, pokochała, była kochaną — cytat z utworu Ludwik Lambert Balzaca. [przypis edytorski]

będąc pod klątwą, jako przyjaciel cesarza — chodzi o klątwę, jaką obłożył papież Aleksander III cesarza Fryderyka I Barbarossę w 1160 r. [przypis edytorski]

będąc w baczeniu uniosły (starop.) — tracąc kontakt z rzeczywistością, rozsądek. [przypis edytorski]

będąc większą od Xiężyca, mieszkańcy iey muszą być — jest to jeden z przykładów niepoprawności składniowej, częstej u M. D. Krajewskiego, jak również w piśmiennictwie epoki: między zdaniami zachodzi niezgodność podmiotów. [przypis edytorski]

Będą dwie powieści — w polskim tłumaczeniu znalazła się tylko jedna z nich. Ponadto w angielskiej wersji pismo stworzone przez rodzeństwo składało się z jeszcze kilku krótkich kolumn, m.in.: ciekawostek naukowych, poezji (w tym wspomnianego wcześniej Wraku Malabaru, tj. Strachów Malabaru), odpowiedzi na własne listy i porad ogrodniczych. Niedokończona powieść Dicka nosiła tytuł: Sam Redfern, czyli pogrzeb zbójcy (Sam Redfern, or the Bush Ranger's Burial). [przypis edytorski]

Będą przeszkodą zbawieniu słuchacza, bo swoim bliźnim głupców da on imię — odniesienie do wersetu biblijnego Mt 5,22: „A kto by rzekł bratu swemu: Raka, będzie winien rady. A kto by rzekł: Głupcze, będzie winien ognia piekielnego” (tłum. Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

Będą siedzieć bez króla, bez pana, bez ołtarza, bez ofiary — Oz 3, 4. [przypis edytorski]

będą winni (starop.) — będą mieli powinność. [przypis edytorski]

będąż (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że skróconą do -ż. [przypis edytorski]

będąż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy będą. [przypis edytorski]

będę adoptował — dziś poprawnie: adoptuję. [przypis edytorski]

będęć (daw. forma) — skrót od: będę ci. [przypis edytorski]

Będę ci śpiewał jak mrące łabędzie — nawiązanie do legendy o łabędziu, który ma śpiewać tylko raz w życiu, tuż przed śmiercią. [przypis edytorski]

będę lepiej — kalka z fr. je serai mieux; sens: lepiej się poczuję, będę zdrowsza. [przypis edytorski]

będę wierną — dziś raczej: będę wierna. [przypis edytorski]

będęż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czy będę, czyż będę. [przypis edytorski]

będęż (…) miał (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czy będę, czyż będę. [przypis edytorski]

będem — dziś popr.: będę. [przypis edytorski]

będzieć pomocna (starop.) — skrót od: będzie ci pomocna. [przypis edytorski]

będzieć — skrót od: będzie ci. [przypis edytorski]

Będziecie jako bogowie, wiedząc dobre i złe — por. Rdz III 5; łac. Eritis sicut deus, scientes bonum et malum. [przypis edytorski]

Będziecie mi królestwem kapłańskim i świętym ludem — Wj 19, 6. [przypis edytorski]

Będziecie nieprzyjaciołom waszym służyli w głodzie, w pragnieniu, w obnażeniu i we wszytkim niedostatku… — Pwt 28, 48. [przypis edytorski]

będziecie w odpowiedzi — będziecie odpowiedzialni. [przypis edytorski]

będziecież — czy będziecie (konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż). [przypis edytorski]

Będzie dużo, dużo światła. Stary Goethe byłby zadowolony — nawiązanie do słów „Więcej światła!”, jakie miał wypowiedzieć Goethego na łożu śmierci. [przypis edytorski]

będzielić długo bujał (starop.) — czy ci długo pożyje. [przypis edytorski]

będzieli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy będzie. [przypis edytorski]

będzieli z moją szablą twa złączona — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli twa szabla będzie z moją złączona. [przypis edytorski]

będziem (daw. forma) — skrót od: będziemy. [przypis edytorski]

będziem (daw., gw.) — skrócone od: będziemy. [przypis edytorski]

będziem (gw.) — będziemy. [przypis edytorski]

Będziem jeszcze go pytali — będziemy jeszcze o niego pytali. [przypis edytorski]

będziem o się dbali (starop. forma) — skrót od: będziemy dbali o siebie. [przypis edytorski]

będziem — skrócona forma 1.os.lm: będziemy. [przypis edytorski]

będziemy mieli (…) z jakie pięćdziesiąt tysięcy — dziś popr.: będziemy mieli jakieś pięćdziesiąt tysięcy a. będziemy mieli z pięćdziesiąt tysięcy. [przypis edytorski]

Będziemy razem… — we fragmencie tym można odczytać nawiązanie do ballady Mickiewicza Świtezianka, w której również tajemnicza pani jeziora zawiera śluby z młodzieńcem, a następnie poddaje próbie jego wierność. Grabiec, przez swą rubaszność i całkowitą nieczułość na romantyczne nastroje, przekształca to nawiązanie w satyrę na miłość romantyczną. [przypis edytorski]

będziemyż mieli — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; inaczej: czy będziemy mieli. [przypis edytorski]

będziemy z Ajschylosem mówili o innym człowieku, który do państwa innego należy — w oryginale w drugiej części zdania użyte wyrażenie z dramatu Ajschylosa Siedmiu przeciw Tebom (w. 451): „powiedz o innym [atakującym], co do innej bramy przypisany” (Eteokles do zwiadowcy). [przypis edytorski]

będzie na nią łaskawszy — dziś: będzie dla niej łaskawszy. [przypis edytorski]

będzie pan twój wnuk — mój wnuk będzie panem („z panów”). [przypis edytorski]

będzie przykładem inszem (starop.) — będzie przykładem dla innych. [przypis edytorski]

będzie sługa równo z panem, niewolnica równa z panią swoją i kapłan z ludem, i bogaty z ubogim, i ten, co kupił imienie, równy z tym, co przedał — Iz 24, 2, z opuszczeniami wyliczenia. [przypis edytorski]

Będzie start grzech pospołu z grzesznikiem — Koh 27,3 (cytat za: Biblia Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

będzieszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy będziesz. [przypis edytorski]

będzieszli(starop.) — jeśli będziesz. [przypis edytorski]

będziesz wiózł z kozy — będziesz powoził zaprzęgiem z kozła (rodzaj siedzenia na przedzie powozu). [przypis edytorski]

Będziesz za mną tęskniła, będziesz smutna i zła — początkowe słowa znanej przedwojenne piosenki Będziesz za mną tęskniła, słowa: Jerzy Ryba, ps. Jerry (1909– po 1941), muzyka: Józef Wilner (1905–1942?). Tango śpiewał m.in. Adam Aston, właśc. Adolf Loewinsohn (1902–1993). [przypis edytorski]

będziesz (…) zdała — będziesz się wydawała. [przypis edytorski]

będzieta (gw.) — będziecie. [przypis edytorski]

będziewa (daw., gw.) — będziemy. [przypis edytorski]

będziewa (daw., gw.) — będziemy; zachowana w gwarze ludowej daw. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]

będziewa (gw.) — będziemy; daw. starop. forma liczby podwójnej zachowana w gwarze. [przypis edytorski]

będziewa (gw.) — będziemy. [przypis edytorski]

będziewa oba (starop.) — będziemy oboje. [przypis edytorski]

będzie — w wersji Goreckiego (pisanej w czasach istnienia Królestwa Polskiego), z której pochodzi ta strofa: „było”. [przypis edytorski]